РикIера ама
Гьар гьи муаллимдиз хьайитIани, и кьве дережани (муаллимвални, цIийивилер арадал гъунни) кьисмет тахьун мумкин я. А дережаяр анжах, галат тийиз, чIугвазвай зегьметдалдини, чирвилералдини югъ-йиф талгьана, ийизвай чалишмишвилералди къазанмишиз жеда. Гьайиф хьи, вичихъ ихьтин лайихлувилер хьайи муаллимдикай зун алатай вахтунда рахуниз мажбур жезва. Лугьуда хьи, рагьметдиз фенвай касдикай рахамир, рахайтIани, анжах — хъсан патахъай. Лайихлу касдикай хъсан патахъай мус рахайтIани кутугнава. Вучиз лагьайтIа, ада неинки Хасавюрт райондин Къурушрин школайрин тарихда, гьакIни райондин, республикадин тарихрани дерин гел тунва.
Къе заз санал кIвалахай яр-дуст, вичин эхиримжи нефесдалди акьалтзавай несилдиз математикадин сирер чирай рагьметлу Эскеров Мадер Баласултановичакай, адан агалкьунрин дережайрикай суьгьбет ийиз кIанзава. Ада гьамиша тикрардай: “Аялриз чирвилер гудадалди вилик сифтени-сифте жува дерин чирвал къачун чарасуз я”. Гьавиляй Мадер муаллимди пешедиз талукь вири газетар-журналар кхьидай, абурукай менфятни къачудай.
Зи рикIел алама, 1966-йис тир. Зани яргъал йисара ДГПУ-дин музыкальный факультетдин доцентвиле кIвалахай “Дагъустандин лайихлу муаллим” Къачаев Рагьим Надировича музучилищеда санал кIелзавай. Мартдин вацран тIатIилрин вахтунда ада зун Къурушдилай Махачкъаладиз математикадай олимпиадада иштирак ийиз атанвай Гьажибабаев Эждерахъни Эскеров Мадерахъ галаз танишарнай. Абуру кьведани 1-чкаяр кьунай. Гьавиляй Мадер, Къурушрин хуьруьн юкьван школа акьалтIарай йисуз, са шаклувални тавуна, вичин рикIе авай мурадар кьилиз акъудун патал ДГУ-дин математикадин факультетдик экечIна. КIелдай йисарани Мадера вузрин арайра математикадай уьлкведин дережада тухузвай олимпиадайра иштиракиз хьанай. Йисар акваз-такваз акъатна, университетни акьалтIарна, хайи хуьруьн школадиз математикадин жегьил муаллим-пешекар яз хтана ва гьа сифте къадамдилай урусрин машгьур педагог А.С. Макаренкодин “Эгер муаллим вуз акьалтIаруналди и кардал сергьятламиш жезватIа, эгер ада вичин чирвилер ва тежриба хкажзавачтIа, ахьтин касдикай гьич садрани халисан муаллим хьунухь мумкин туш” гафар бинеда кьуна, кIвалахдив эгечIна.
Мадер Баласултановича сифтени-сифте вичиз ва тарс гузвай аялриз къулай шартIар яратмишун патал школада математикадин кабинет кардик кутуна. Анаг гьукуматдин сад тир истемишунриз жаваб гудай тадаракралди таъминарна: цIийи стендар, ТСО-яр, таблицаяр, цлан газетар, аквадай пособияр, математикадин тарсара герек журналар… “Эврика” тIвар алаз тешкилай кружокдин нетижайрикай “Математика в школе”, “Квант” журналрин чинриз макъалаяр акъатнай. Ада вичин кIвалахда чирвилер ва тербия гунин кIвенкIвечи тежриба ишлемишна, тухузвай тарсар лагьайтIа, лекцийриз, семинарриз, элкъвей столриз, конкурсриз, адетдинди тушир тарсариз элкъуьрна. Школада сифте яз математикадай вечерар, КВН-ар, конкурсар кьиле тухуз хьана. Аялар математикадин тарсар кIан хьунал желбна, нетижаярни бегьерлубур хьана. Ада кIвалахай йисара республикада математикадай кьиле тухвай олимпиадайра школада кIелзавай ругуд аялди сад лагьай чкаяр кьунай.
Мадер Баласултановича 2002-2003-кIелунин йисуз школайрин уртах, Россиядин ва международный кьуд олимпиада тешкилнай ва абур Дагъустандин хейлин школайра кьилени тухванай. Абурулайни гъейри, М.Эскерова математикадай “Кенгуру” тIвар алай международный олимпиадаяр тухудай региондин тешкилатдин комитетдин председателвилин везифаярни кьиле тухванай. Ам гьамиша вичин чирвилер артухариз алахъдай. Мисал яз, “Математика в школе” журналда малумарна кьиле тухвай четин задачаяр гьялдай конкурсда иштиракна ва, хуьруьн муаллим яз, гъалибчини хьанай. Идалайни гъейри, задачаяр гьялдай международный конкурсрани иштиракнай.
М.Эскерован агалкьунар виринра машгьур тир. Гьавиляй адакай ругуд йисуз Хасавюрт райондин образованидин управленида математикадинни физикадин муаллимрин советдин председателни хьанай, вичин тежриба вири школайриз чукIурнай. И агалкьунар себеб яз, Мадер муаллим “СССР-дин муаллимрин яратмишунардай Союздин” съезддин делегатвилени хкянай ва а съезддал “Профессионал” палатадин членни хьанай. Гуьгъуьнлай ам международный тешкилатрин конференциядин оргкомитетдик акатнай.
А йисара уьлкведа машгьур хьайи, образованидин хиле цIийивилер тур муаллимар — алимар тир В.Ф. Шаталованни Р.Г. Хазанкинан методикадин курсарани иштиракнай, мад и рекьяй Мадер муаллимди еке шегьерра тухвай са шумуд конференциядани иштиракнай ва вичин цIийивилерни теклифнай. КIелунрин рекьера ихьтин цIийивилер тур Мадер Эскерова вичин намуслу зегьметдалди хуьруьн, райондин, гьатта республикадин муаллимрин патай еке гьуьрмет, авторитет къазанмишнай. Ада ихьтин чалишмишвилер гьукуматдин патай шабагьарни лайихлу тIварар къачун патал авуначир, адан макьсад вичи чирвилер гузвай аялрикай ватандиз, жемятдиз, диде-бубайриз вафалу халисан ватанпересарни инсанпересар хкатун хьанай. А везифаяр ада кьилел баркалла алаз тамамарнай. Гьайиф хьи, адан рикIе авай вири мурадар залум ажалди кьилиз акъуддай мумкинвал ганач. Мадер Баласултанович вичи тарс гузвай чкадал кабинетда садлагьана куьтягь хьанай.
Мадер Баласултановичани адан уьмуьрдин юлдаш, Къурушрин хуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин математикадин тежрибалу муаллим Марият Бегьеровнади чпин аялризни математикадин сирер дериндай чирна. Рухваяр тир Исламани Албана — ДГУ-дин математикадин факультет, Фарабиди — ДГТУ-дин электроэнергетикадин факультет, руш Эльвиради Дербентдин медколледж акьалтIарна, гьарда вичин пешедай Махачкъалада кIвалахзава.
ГьакI хьайила я лугьузвайди: инсан яшамиш хьайи йисар туш гьисабзавайди, ада жемият патал тур хъсан крар я. Аллагьди рагьметрай вичиз!
Гьажи Къазиев
