Лацу тапарар
1957-йисан майдин варз тир. Къучагърин хуьруьн “Искра” колхоздин лапагар Мугъандин къишлахрилай хквезвай, кьве бригада Мегьарамдхуьруьн райондин куьгьне Чахчарин хуьруьв ахгакьнавай. Рекьи яна, галат хьанвай чубанар, хиперин фермадин заведующий Меметмирзе халуни галаз, нисинин фу нез, рекьин къерехдив гвай буфетда са столдихъ ацукьнавай. Муькуь столдихъ са пуд гада галай. Абурукай сада суьгьбетиз башламишна, гуя накь вич Ахцегьиз фейи чIавуз, Хуьруьг Тагьиран багъдин патав Меметмирзе лугьудай са кас, къарамаларик кваз Азербайжандай Дагъустандиз ящур (дабакь) азар гъана лугьуз, милицайри кьуна, гатай тегьер, ахпа ам дустагъдиз тухвай тегьерни акуна. Ихьтин суьгьбетди гадаяр бегьем тажубарнавай. Сада хабар кьазва: — Яда, ваз ви вилералди акурди яни а агьвалат?
– Я стхаяр, за куьн вучиз алдатмишзавайди я! И зи вилералди, накь Ахцегьа а Меметмирзе лугьудай кас милицаяр лугьудай аллагьсузри халкьдин вилик гьикI гатанатIа, зун шагьид я. Гатана кIур гана, келледай иви физ-физ, дустагъханадиз тухвана.
Муькуь гадади мад хабар кьуна: — Са касдини адаз куьмекначни? Вуна вучиз куьмекнач?
— Заз милицайрихъай кичIе хьана.
И суьгьбетдин ван къвалав гвай столдихъ фу нез ацукьнавай Меметмирзедизни хьана. Ада, гададихъ элкъвена, жузуна: — Дугъриданни, Меметмирзе милицайри гатадайла, вун гьанал алай? Ваз а кас акуна? Белки, ам заз ухшар тиртIа?
— Ав, я халу, — лагьана гадади. – А кIвалах заз зи вилералди акуна. Анжах а кас валай са тIимил кьакьан тир ва ам ваз ухшар тушир.
— АкI хьайила, чан хва, вун накь Ахцегьиз ерли фейиди туш, я ваз акур затIни авайди туш. Вучиз лагьайтIа, гьа вуна лугьузвай, накь Ахцегьа милицайри гатана, дустагъдиз тухвай Меметмирзе зун я! Ингье зун сагъ я! Я са касдини зун гатанвач. Дустагъдани тунвач. Накьан юкъуз зун Ахцегьани авачир. Квез аквазва хьи, за къе, зи колхоздин чубанрихъ галаз ацукьна, нисинин фу незва…
И гафар ван хьайи гада вич-вичивай квахьна. Ихтилат вичиз къе экуьнахъ вичин къунши Алиди авурди я лагьана. Таб акъатна зай къе…
— Ваъ, я кьейхва, лагьана и гададиз къвалав гвайбуру. – Чаз вун тапархъан яз чиз са шумуд йисар я! Ам хесет я ви, я садрани хкатни ийидач…
ЧIехи кас
1964-йисуз за Дагъустандин госуниверситетдин химико-биологический факультетдин сад лагьай курсуна кIелзавай. Январдин каникулриз зун КцIар райондин Яргунрин талада яшамиш жезвай дахдал кьил чIугваз фенвай. Дахди ана совхоздин гамишрин фермадин заведующийвиле кIвалахзавай. Адахъ ана вад вишев агакьна лапагарни авай.
Са юкъуз зун хипер хуьз чуьлда авай. Зав, вахт хьайила кIелиз, Ордубадидин ктабни гвай. Нисинрихъ хьиз, зи къвалав са “Вилис” машин акъваз хьана. Адай кьакьан буйдин са итим эвичIна, салам гана ва завай жузуна: — Вун и хиперин чубан яни, гъвечIи стха?
— Эхь, зун и хиперин чубан я, — лагьана за. И чIавуз а касди мад хабар кьуна: — Вуна кIелзавайди вуч ктаб я?
За ам Ордубадидин “Агъзурни са йиф” ктаб я лагьана. Ада заз чубанди ихьтин ктабар кIелдайди туш эхир лагьанай.
За адаз зун Дагъустандин госуниверситетдин студент тирди ва каникулрин вахтунда дахдиз куьмекзавайди малумарнай.
И вахтунда и касди вич партиядин КцIар райкомдин сад лагьай секретарь Муртазаев Нямет я лагьанай. “Вун хьтиндакай чубан ваъ, чIехи кас жедайди я”, алава хъувунай.
Вахтар алатна. 1978-йисан майдиз зун, а чIаван партиядин Дагъустандин обкомдин къуллугъчи Сефиханов Шихсефи Сефихановичахъ галаз, КцIар райондин Яламада авай адан дуст, заготзернодин директор Нурмет халудиз хайи югъ тебрикиз фенай. Нянин сятдин вадриз хьиз чун Яламада, Нурмет халудин кIвале авай. Иниз са шумуд мугьман генани атанвай. Нурмет халуди чун танишарна. Шихсефи Сефиханова зун вуж ятIа лагьана: Агьмедагъаев, илимрин кандидат, вичини хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтда кIвалахзава. Къучагъви Меметмирзедин хва я…
И ван хьайила, кIвале авай мугьманрикай кьакьан буйдин итимди, кIвачел къарагъна, заз килигна, лагьана: — А Яргунрин талада хипер хуьзвай гъвечIи чубан вун тирни?
За жаваб гана: — Зун тир…
— Гьа вахтунда а вуна кIелзавай ктаб акурла, за лагьанай, вакай акьуллу ва камаллу кас хкатда… Вахъ илимда мадни еке агалкьунар хьун и кIвале ацукьнавай вири мугьманрин мурад я, чан хва, тарифнай зи 20 йисуз КцIар районда райкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахай рагьметлу Нямет Муртазаева.
Гьахъ квахьдач
1974-йисан августдин варз тир. Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтдин а чIаван директор рагьметлу Ф.Г.Кисриева заз, Ахцегь райондин Хуьруьгрин совхоздиз фена, ана цIийи багълар кутадай террасаяр туькIуьриз куьмек гун тапшурмишнай. Ахцегьай зун, сифте бубадални дидедал кьил чIугваз, Кьурукалал хъфенай. Хуьруьн кимел агакьайла, инал чи са муаллимди са кьуьзуь касдиз, и машиндай исятда эвичIайди гьа ваз кIанзавай Меметмирзедин хва я лагьана, кьуьзуьди зи патав ракъурнай.
Кьуьзуь касдин суьгьбетдай заз чир хьайивал, гуя зи дахдин хиперик адан пуд хеб акахьна, абурукай кьвед фейи падни чидач, сад къе зи дахдин суьруьдикай жагъана.
Ихьтин ван хьайила, за и кас дахдин патав тухвана.
Дахди, гьич са чуькьни тавуна, а кьуьзуьдан гафариз яб гана, ахпа зун колхоздин чубан Исмаилан патав ракъурна, адан суьруьдик патан хипер акахьнаватIа чириз. Исмаил халуди накь няниз пуд хеб суьруьдик акахьайди хиве кьуна. Кьвед абурукай хиперин бригадир Гьежемета тукIуна, бухгалтер Имраназ маса гана. Са хебни ада куь дахдин суьруьдик кутуна, вичелай шак алудун паталди.
И ван хьайи зун элкъвена дахдин патав хъфена ва хиперин кьисмет гьикI хьанатIа лагьана.
Дахди, геж тавуна, колхоздин хиперин бригадирдиз вичин палав эверна ва и кьуьзуь касдив кьве хипен пул вахкун истемишна. ТахьайтIа и агьвалатдин патахъай милициядиз хабар гудайди малумарнай.
Хиперин бригадирди, чуькьни тавуна, и кьуьзуь касдив кьве хипен пул вахканай…
Гьахъ квахьначир а чIавуз, я дахни буьгьтендик акатначир…
Агьмедагъа Агьмедагъаев
