Советрин девирда, мектебра чирвилер, тербия къачудайла, виринрал ихьтин лозунг — чIехи В.И.Ленинан камаллу весидин гафар — аквадай: “КIе­ла, кIела ва мад кIела!” Эхь, вилик гзаф важиблу везифаяр акъвазнавай эхир: эконо­мика вилик тухун, цIийи уьмуьр туькIуьрун, халкьдин яшайиш хъсанарун, вири патари­хъай ви­ликди фенвай инсан тербияламишун ва икI мад. Къулай шартIар ава­чиртIани, алахъдай, зегьмет чIугвадай, кIелни ийидай аялри. Гьавиляй гзафбурукай уьлкведиз герек хъсан пешекарар, кар алакьдай кадриярни хкатна. Чи къенин юбиляр гьуьрметлу  Эзеддин  Бабаевич  Велиевни  гьахьтинбурукай сад я.

Ам 1942-йисан 10-июлдиз Ахцегь райондин Ялцугърин хуьре дидедиз хьана. Хуьр дуьзендиз — Мегьарамдхуьруьн райондиз куьчарайла, 4-7-классар ХенжелкIе­ле­дал, 8-10-классар Мегьарамдхуьруьн юкьван мектебда акьалтIарна.

Мектебда аялрин, адет яз, сад-кьве предметдал гзаф рикI жеда. Амма вири предметар сад хьиз кIандайбур тек-туьк гьалтда. Эзеддиназ лагьайтIа, четинди ятIани, неинки математика, гьакI амай предметарни хуш тир. — Математика заз гъвечIи классрилай башламишна регьят акур предмет я, — лугьуда Эзеддин Бабаевича, суьгьбет кватайла.

— Амай тарсарни чирун заз четин хьайиди туш, гьикI хьи, за тарсар гьамиша къимет па­талди ваъ, жуваз хъсан чирвал къачун паталди гьазурдай. Математика, грек чIалай тар­жума авурла, чирвал, илим лагьай чIал я. Бязи вахтара заз муаллимди “Эзеддин, заз сад-кьве задачадиз килигдай вахт хьанач. Абур вавай гьялиз жедатIа, килиг кван” лугьу­дай, тапшуругъар гудай.

10-класс 1960-йисуз хъсан къиметралди куь­тягьай жегьилдин вилик уьмуьрдин пеше хкягъунин месэла акъвазна. Адаз юрист жез кIанзавай, амма Махачкъаладин са вуздани а чIавуз юридический факультет авачир. ЧIе­хи стхадин меслятдалди ам ДГУ-дин ма­те­ма­ти­кадин факультетдиз гьахьзава. Мектебда амаз олимпиадайра гъалибвал къазанмишиз хьайи Эзеддина вуздани лап хъсандиз кIел­зава, математикадай кружокра, илимдинни практикадин конференцийра иштиракзава.

— Чаз университетда математикадай хъсан гьазурвал, тежриба авай муаллимри тар­сар гана, лекцияр кIелна, — рикIел хкизва Эзеддин Бабаевича. — Месела, Мейланов Си­ражудин Жамалдиновича, а чIавуз жегьил алимар тир Рзахан Гуьлмегьамедович Алиева, Мурад Гьажиханович Мегьтиева, Абдулвагьаб Исмаилович Вагьабова ва масабуру.

Студентвилин йисар акуна-такуна акъатзава. ТIвар-ван авай математик, профессор Х.Мухтарован регьбервилик кваз Э.Велиева кхьей, диссертациядив барабар дипломдин кIва­лахдиз ГЭК-дин председателди еке къимет гана ва адан меслятдалди Э.Велиев ДГУ-дин матанализдин кафедрада ассистентвиле­ тазва. Ида, гьелбетда, гзаф крарикай лугьузва­.

Советрин Армиядин жергейра намуслудаказ къуллугъна хтайла, Эзеддин Бабаевича студентриз лекцияр кIелзава. Гуьгъуьн­лай ам аспирантурадизни рекье твазва. Бажарагълу математикди илимрин докторар Р.Алиеван ва Р.Рагьимханован регьбервилик кваз диссертация са куьруь вахтунда кхьена, гьазурна. Вични-четин, муракаб хиляй: “Некоторые вопросы теории дифференциальных  и интегральных уравнений с разрывными и многозначными правыми частями”. Ам 1975-йисуз Бакуда Азербайжандин С.М.Кирован тIварунихъ галай университетдин алимрин Советдал агалкьунралди хвена.

Ингье 57 йис я Эзеддин Бабаевича республикадин кьилин вузда гьакъисагъвилелди зегьмет чIугваз. Математикадин, инженервилинни эцигунардайбурун, химиядин, био­ло­­гия­дин ва экономикадин факультетра лекцияр кIелна, практикадин тарсар тухвана. Эхиримжи 20-30 йисуз асул гьисабдай экономикадин факультетда кIвалахзава. И девирда ада МГУ-да, Москвадин инженервилинни эцигунардайбурун институтда ва уьлкведин маса чIе­­хи вузра вичин чирвилер генани артухарна.­

Алимди бегьерлудаказ зегьмет чIугваз-вайди ихьтин делилри, рекъемрини къалурзава. Адан гъиликай илимдин 200-далайни гзаф макъалаяр, ктабар, задачникар, кIелун-ринни методикадин пособияр хкатнава, чапдай акъатнава.

Математикадай чи бажарагълу алимдин ктабар УМО-ди (Учебно-методическое объединение по образованию и в области финансов, учета и мировой экономики Финансовой академии при Правительстве РФ) “Бухучет”, “Анализ и аудит”, “Финансы и кредит”, “Нало­ги и налогообложение”, “Мировая экономика” пешейрай кIелзавай экономикадин вузрин студентар патал теклифнава. Ктабарни задачникар ирид сеферда акъуд хъувунва, абур преподователри, ДГУ-дин ва республикадин маса вузрин экономикадин ва са жерге маса факультетра тарсар тухудайла, ге­гьеншдиз ишлемишзава. Инал асул бязи изданийрин тIварар (алимдин тIалабу­налди илимдин кIвалахрин тIварар урус чIалал ганва) кьан:

1. “Высшая математика для экономических вузов” (часть I, часть II и задачник к ним);
2. Практикум по курсу “Математика в экономике” (часть I, “Линейная алгебра”, часть II, “Математический анализ”);
3. Многочисленные учебно-методические пособия по математике для студентов дневной и заочной форм обучения;
4. Математика. 1000 тестовых заданий с решениями и ответами. Пособие для поступающих в вузы;
5. Справочник по элементарной математике (для поступающих в вузы, колледжи и для учащихся средних школ);
6. Ряд научных статей, посвященных проб­лемам школьного и вузовского образования, а также ЕГЭ, возникающих в современных условиях.

Девирар дегиш хьанва. Жегьил-жаванри виликдай хьиз кIелзамач. Амма дуьм-дуьз илимар течиз, виликди физ жедач. Куьне же­гьилриз гьихьтин меслят къалурдай ла­гьай­ суалдиз тежрибалу алимди, камаллу агъса­къалди икI жаваб гана:

— Эхь, вахтар, инсанарни дегиш хьанва. Чна кIелдайла, тарсарилай  гуьгъуьниз 100 кас кьван гьакьдай читальный залар сиве-сивди ацIана жедай, гьатта ацукьдай чкаяр гьат хъийидачир. Гьайиф хьи, гила студентри ашкъидалди кIелзамач. Диплом гъиле гьа­тайла, пешедай кIвалах жагъизвач. Мадни, мектебра кIелунин къайдаярни дегиш хьанва. ЕГЭ-дал машгъул хьана, вири предметар хъсандиз чирун я аялрин, я муаллимрин фикирдани амукьзавач. Ибур муракаб ва виридаз талукь месэлаяр я. За и темадай са шумуд макъалани кхьенай. Эхиримжи вахтара аквазвай гьаларай, жезвай ванерай, хъсан патахъ дегишвилер хьун мумкин я.  Же­гьил-жаванриз зи меслят гьамиша сад я:  хъсандиз кIела, жуван пешедай дерин чирвилер къачу. Чирвал зурба хазина я — ада вичиз гьамиша са дуьз рехъ жагъурда.

Э.Велиеван камаллу меслятрал амал авур, ада тарсар гайи, лекцияр кIелай гзафбурукай къе алимар, пешекарар, къуллугъчияр хьанва.

Гьакъисагъ, намуслу зегьметдиз, гьелбетда, лайихлу къиметни гун буржарикай я. ИкI, чирвилер гунин кIвалах виликди тухун ва мадни хъсанарун патал яргъал йисара бегьерлудаказ зегьмет чIугунай, илимдин ахтармишунар авунин карда активвилелди иштиракунай, кар чидай пешекарар гьазуруник еке пай кутунай Эзеддин Бабаевичаз 2002-йисан майдиз “РФ-дин высший профессиональный образованидин гьуьрметлу работник” лагьай тIвар ва хурудал гьалддай знак, учебный  процесс виликди тухунин яргъал йисарин бегьерлу кIвалахдай, илимдин ахтармишунрин хиле активнидаказ зегьмет чIугунай, виниз тир дережадин пешекарар гьазурунин кардик еке пай кутунай 2006-йисан ноябрдиз Гьуьрметдин грамота гана. Ам РД-дин лайихлу муаллим, зегьметдин ветеран, Махачкъаладин мэрдин, ДГУ-дин руководстводин патай  гьуьрметдин грамотайрин  ва маса  шабагьрин сагьиб я.

Чаз Эзеддин Бабаевич математикадин, рекъемрин илимда къарабас къарагъарзавай кьегьал лежбер хьиз я. Э.Велиеваз чна гьуьр­метдивди “Рекъемрин, математикадин шагь” гьавайда лугьузвайди туш. Ада вич патал кьилин шабагь чидайбурун, тарсар гайибурун патай авай гьуьрмет, абур виниз тир дережайрив агакьун яз гьисабзава.

Эзеддин Бабаевича уьмуьрдин юлдаш, “Лезги газетдин” корреспондент, РД-дин культурадин лайихлу работник, зегьметдин ветеран, камаллу кайвани Надият Мирзе­ба­ла­евнадихъ галаз санал мугьманрал рикI алай, гьуьрметлу хизанда хвани руш, зегьметдал, дерин чирвилер къачунал рикI алаз тербияламишнава. ИкI, Шамсуддинани  Жаннади, хцин руш Мадинади ва хва Марата ДГУ-дин экономикадин факультет яру дипломар къачуналди акьалтIарна. Жанна Эзеддиновна экономикадин илимрин кандидат я. Абуру вирида Махачкъалада чпин пешедай зегьмет чIугвазва.

Вичиз инсанвилин къилихар, ерияр лап виниз тир дережада хас тир, кIусни дамах гвачир гзаф къени кас Эзеддин Бабаевич чаз чиз, ада милли газетдихъ сих алакъаяр хуьз гзаф йисар я. Гьар са математикдилай ва техникдилай чIалан алемдиз кар чиз гьахьиз бажагьат алакьда. “Лезги газетдал” ашукьвални чи гьуьрметлу юбиляр гьа чIалан алем адаз мукьва тирвилихъ, адан руьгьдин кьакьанвилихъ, къанажагълувилихъ галаз ала­къалу тирдал шак алач. ИкI, Эзеддин Бабаевича алатай асирдин 70-йисарилай инихъ вуздин факультетра, кафедрайра милли газет пропаганда ийиз­ва, гьар йисуз 20-25 газет кхьин тешкилзава. 50 газет кхьей йисарни хьана. Баркалла, аферин!

— “Лезги газет” чи халкьдин эвел, алай вахт, гележег, гьакI а гележег хуьзвай гужлу такьат-къуват я, — къейдзава Эзеддин Бабаевича. — Ам кхьин ва кIел тавун и ва я  маса касди вич лезги туш лагьай чIал я. Жуван хайи лезги чIал течирбурун кьадар, гьайиф хьи, йисалай-суз гзаф жезва. Газетди халкь патал къарагъарзавай важиблу гьар са месэла гьялуник гьар са лезгиди неинки гафаралди, гьакI краралдини пай, къуьн кутун чарасуз я. Чи газетдин коллективди кьегьалвилелди зегьмет чIугвазва. Авай четинвилер, месэлаяр дуьздал акъудзава, абур гьялдай рекьер жагъуриз чалишмиш жезва ва  виридаз къуватар сад авуниз эвер гузва. Сагърай чи “Лезги газетдин” коллектив — халкьдин умуд квай ва ам хуьзвай къуват!

Писатель Казим Казимова Э.Велиеваз ихьтин цIарар бахшнава:

Зи хтулар на мураддихъ тухвана,

И карда на важиблу роль къугъвана.

Сад Аллагьди Шамсуддинни хуьрай ви.

На несилриз вафалувал къалана.

Чна лагьайтIа, чи газетдин гьар йисан сифте нумрайра Эзеддин Бабаевичаз редакциядин патай, ада газет кхьиник еке пай кутазвайди гьисаба кьуна, ЦIийи йисан суварин тебрикар рекье тваз са шумуд цIуд йисар я. Ингье, месела, абурукай сад:

Шерифали бубад неве я,

Къилих къизил, живе я.

Газет кхьин паталди

Хуьда ягьдин къелеяр!

Гьуьрметлу Эзеддин Бабаевич! Къуй и дережайри ваз мадни гзаф мумкинвилер, къуватар гурай! Чна ваз юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава. Къуй 100 йисан юбилейни къейддай сагъламвал хьурай!

Ви чан сагърай, руьгь ацIуррай нурари!

Рябет хьурай гьамиша ви крарик!

Пелешвилер руг хьурай чеб кIурарик,

Рагъ куьмек яз ви яшарин гурариз!

 Алимдикай — алимри

А.Вагьабов, математикадин илимрин доктор.  — Фикирдиз тарифдин гьикьван гафар атайтIани, Эзеддин муаллимдиз абур вири хас я. Халис педагог, халис инсан. Ихьтин муаллим ДГУ-да мад авайди туш. Эзеддин Бабаевич хьиз кIвалахдив мукьуф­дивди, жавабдарвилелди эгечIдай муаллимар лап тIимил я. За ам гьамиша амайбуруз чешне яз къалурдай. Адал студентринни гьакьван рикI ала. Им адан гьакъисагъ зегьметдин нетижа я.

Гь.Мегьамедбегов, ДГУ-дин управленидин факультетдин декан, доцент.  — Э.Велиев чи вуздин агъсакъал преподавателрикай сад я. Адаз виниз тир интеллигент­вал, къенивал, намуслувал, итим­вал хас я. Ада кIелзавай лекцияр амайбуруз чешне я. Ада кIелунрин процессдик лап еке пай кутазва.

М.Исаев, экономикадин факультетдин декан, доцент.  — Виниз тир  пешекарвиляй, студентриз дерин чирвилер гунай, кIе­лун­рин кIва­лах къайдадик кваз тешкилунай, студентрихъ галаз чими келимайралди рафтарвал авунай Эзеддин Бабаевичаз чухсагъул лугьуз кIанзава. Лекцийра ва практикадин тарсара Э.Велиеван материалар гьамиша итижлубур, гьар жуьрединбур же­да. Адаз мергьяматлувал, ачухвал,  ми­хьивал, инсанвилин виниз тир ерияр, гьа са­ вахтунда кIевивал ва гьахълувал хас я.

А.Омарова, РАО-дин член-коррес­пондент, физикадинни математикадин ­илимрин доктор, профессор, ДГУ-дин ин­форматикадин  бизнесдин  ва  вычисли­тельный математикадин  кафедрадин  заведующий:  — Э.Велиев экономикадин ре­кьяй пешекарвал къачузвай студентриз выс­ший математика гузвай преподавателрикай кар алайди, жегьил преподавателрин камаллу насигьатчи я. Ада илимдин, методикадин международный ва милли конференцийра, студентар, абитуриентар патал тешкилзавай олимпиадайра активнидаказ иштиракзава. Чи кафедрадин коллективди Эзеддин Бабаевичаз юбилей рикIин сидкьидай тебрикзава, адахъ мягькем сагъламвал ва яратмишунра мад­ни еке агалкьунар хьун кIанзава.

Мердали Жалилов,

Шихмурад Шихмурадов