21-февралдиз Махачкъалада Р. Гьамзатован тIварунихъ галай Милли библиотекадин майдандал РД-дин рекъемрин рекьяй виликди финин министерстводин коллегиядин заседание кьиле фена.
РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель Ризван Гъазимегьамедован, Халкьдин Собранидин депутат Сефер Алиеван, «Дагъустан Республикада государстводин ва муниципальный къуллугъар тамамарунин гзаф везифайрин центр» (МФЦ) ГАУ-дин директор Мегьамедэмин Арсланалиеван, «Информациядин технологийрин центр» ГАУ-дин директор Сабир Сабирован, РД-дин образованидин ва илимдин министрдин сад лагьай заместитель Аида Далгатовадин ва маса пешекаррин иштираквал аваз кьиле фейи и мярекат министерстводи 2024-йисуз авур кIвалахрин нетижаяр кьуниз ва алукьнавай 2025-йис патал вилик эцигнавай месэлайриз талукьарнавай. Абурукай РД-дин рекъемрин рекьяй виликди финин министр Юрий Гьамзатова доклад авуна.
— Гъиле кьунвай проектрин кьадардал гьалтайла, 2024-йис асантди тир лугьуз жедач. Алатай йисан эхирра «Россиядин Федерациядин рекъемрин экономика» милли программа уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалахни эхирдив агакьарна. Адан сергьятра аваз, 6 йисан вахтунда 6 хиляй кIвалах кьиле тухвана: гьукумдин органра рекъемрин технологияр кардик кутун, государстводин къуллугъар ва элкъвена хквезвай алакъа рекъемламишун, алакъадин къурулушар еримлу авун, информациядин жигьетдай хатасузвал артухарун ва ИТ-хилен кадрияр гьазурун. И рекье уьмуьрдиз кечирмишнавай проектри алакъадин къурулушдик еке пай кутуна. Дагъустандин дагъдин чилин муракаб шартIара 92 процентдив агакьна кIвалер патал чавай интернет ишлемишиз жедай шартIар таъминариз хьана — уьлкведа юкьван гьисабдалди и рекъем 87,3 процентдиз барабар я, — башламишна ада ихтилат.
«Рекъемрин жигьетдай арада авай тафават акъудун» проект цIийи дережадиз акъатнава — адак кутунвай тIимил жемят яшамиш жезвай хуьрерин кьадар гзафарнава. Сифте паюнин сергьятра аваз, гьар сада 250-500 агьали яшамиш жезвай 305 хуьр Wi-Fi-дин чешмейралди ва телефонрин терминалралди таъминарнай. 2023-йисалай, кьвед лагьай паюнин сергьятра аваз, гьар сада 100-500 кас яшамиш жезвай хуьрера LTE-дин антеннайрин станцияр тайинариз башламишна. Санлай къачурла, и проектдик 2030-йисалди 492 хуьр кутунва. Алай йисан эвелралди талукь тир тадаракар 78 хуьре тайинарнава. Йисан эхирдалди мад 59 хуьре и кар кьилиз акъудда. Важиблу делил ам я хьи, агьалийри, госкъуллугърин сайтда сесер гуналди, сифте нубатда проектдик кутун лазим тир хуьрер чпи тайинарзава. Мад са делил — бинединбур тир и станцийрик сотовый алакъадин гьихьтин хьайитIани операторривай экечIиз жезва. 2025-йисалай и программадик вишелай вад вишев агакьдалди агьалияр яшамиш жезвай хуьрерни кутунва.
— Февралдин эхирралди чна муниципалитетрихъ галаз сотовый алакъа дурумлуди тушир хуьрерин сиягь туькIуьрзава. Нетижада проектдик цIийи хуьрер кутада. Гьелелиг проектди алакъадин къурулушдиз 2030-йисалди 2,5 миллиард манат инвестицияр серф авун истемишзава. ЦIийи хуьрер кутунихъ галаз сад хьиз, инвестицийрин кьадарни гзаф жеда.
Россиядин Почтадин кIвалахар еримлу авунин месэладиз федеральный дережада фикир гуз башламишнава. 2023-йисуз почтадин хиве агьалийрив нагъд пул яз пенсияр агакьарунин везифа тунай. Идалайни гъейри, почтадин алакъайрин объектри государстводин эменни кирида кьадайла, кьезил ставка кардик кутаз алакьна. Почтадин отделенияр алай аямдин истемишунрив кьадайвал цIийикIа туькIуьр хъувунин цIийи программадин сергьятра аваз, 97 отделенида ремонтдин кIвалахар акьалтIарнава, абурукай 2 отделение фад кIватIиз жедай тадаракрин куьмекдалди арадал гъанва.
РД-дин МФЦ-дин бинедаллаз сад тир «112» нумрадай зенг авуналди, агьалийриз тади гьалда куьмек гуз жедай региондин къуллугъ (колл-центр) арадал гъунин кIвалахар кьилиз акъудна акьалтIарнава.
Республикадин гьукумдин органрин ИТ-ландшафт государстводин информациядин 19 къурулушдикай (ГИС) ибарат я, абурукай 18-да делилрин хатасузвилин жигьетдай истемишунриз жаваб гузва, амай сада алай йисуз талукь тир аттестат къачуда. Гекъигун патал, 2024-йисан сифте кьиляй 18 ГИС-дикай анжах 10-да законди ийизвай истемишунриз жаваб гузвай. Шаз вири патарихъай фикирда кьуна туькIуьрнавай программадин сергьятра аваз, РД-дин образованидин ва илимдин, транспортдин ва рекьерин майишатдин, финансрин министерствойрин информациядин къурулушар РЦОД-дал алудна ва аттестация авуна.
Агьалийрихъ галаз элкъвена хкведай алакъа нетижалуди хьунин макьсаддалди (абурун игьтияжриз вахтунда жаваб гун патал) Дагъустан Республикада ихьтин алакъадин платформа (ПОС) арадал гъанва.
Гьукумдин органдиз электронный арза ракъурун, адаз килигзавай тегьердал гуьзчивал авун, агакьнавай жавабдиз къимет гун, гьакIни сесер гунра, хабарар кьунра ва веревирдера иштиракун ибур вири ПОС-ди ачухзавай мумкинвилерин тамам тушир сиягь я.
Платформадикай Госкъуллугърин сайтдин, телефонар патал «Госуслуги. Решаем вместе» приложенидин, гьакIни властдин органрин, тешкилатрин сайтра ва социальный сетра абурун чинра авай махсус кнопкайрин (виджет) куьмекдалди менфят къачуз жеда. Къенин йикъалди платформада гьукумдин органри ва тешкилатри 4,5 агъзурдалай гзаф «Хсуси кабинетар» ачухнава. 2024-йисуз ПОС-дин куьмекдалди агьалийри 22 агъзур арза рекье туна. Гекъигун патал: 2023-йисуз — 15 агъзур, 2022-йисуз — 8 агъзур. Арзайрин чIехи пай здравоохраненидин (13 агъзур) ва образованидин (2400-далай гзаф) хилериз талукьбур я. Федеральный къанундин истемишунралди, ПОС-дин куьмекдалди рекье тунвай арзаяр агьалийри гьукумадин органриз официальнидаказ агакьарзавай арзайрихъ галаз сад авунва.
Министерстводи гьакIни агьалийриз яшайишдин месэлайрин рекьяй ийизвай государстводин къуллугърин чIехи пай электронный къайдадал алудунин жигьетдай гзаф кIвалахар тамамарзава. Алай вахтунда агьалийривай электронный къайдада яшайиш патал важиблу (МСЗУ) — 82 ва и сиягьдик акат тийизвай алава 10 къуллугъдикай менфят къачуз жезва.
2025-йисан эхирдалди чпихъ игьтияж авай 10-далай тIимил тушиз региондин ва муниципальный къуллугъар электронный къайдадал алуддайвал я. Инал къейдна кIанда хьи, агьалийри электронный къуллугъриз ийизвай итиж ва абурун машгьурвал йисалай-суз гзаф жезва. И кар региондин агьалийри федеральный, региондин ва муниципалитетдин къуллугърикай менфят къачун патал рекье тунвай электронный арзайрин кьадарди субутзава: 2024-йисуз — тахминан 9 миллион, 2023-йисуз — 4,5 миллион. Къенин йикъан делилралди, Госкъуллугърин Сад тир порталда Дагъустандин 95 процент агьалияр регистрация авунва.
Винидихъ къейднавайвал, 2024-йисуз «РФ-дин рекъемрин экономика» милли проект акьалтIарна. Адан чкадал цIийи «Делилрин экономика ва государство рекъемрин жигьетдай цIийикIа туькIуьрун» милли проект къвезва. Адан сергьятра аваз федеральный пуд проектда — «Яшайишдиз талукь хилера рекъемрин платформаяр», «Делилрин экономика ва государство рекъемрин куьмекдалди цIийикIа туькIуьрун», «Ватандин къарарар» — иштиракда.
ЦIийи милли проектдин кьилин мярекат яз, вири мектебра ИТ-къурулушар арадал гъун къейд ийиз жеда. Дагъустан Республикадин образованидин ва илимдин министерстводихъ галаз санал 1260 мектебдикай (1834 дарамат) ибарат сиягь туькIуьрнава. Алай йисан эхирдалди и рекьиз 1,462 миллиард манатдин, пландик кутунвай 2026-2027-йисара лагьайтIа, — 37,7 миллион манатдин субсидия чара авун фикирда кьунва. Авуна кIанзавай кIвалахрик локальный гьисабунрин къурулуш алай аямдин истемишунрив кьадайвал туькIуьр хъувун, алакъадин гьалкъа, тарсар гузвай классра провод галачир Wi-Fi-къурулуш арадал гъун ва мектебриз гьахьзавай чкайрал видеодин куьмекдалди гуьзчивал тухунин тадаракар тайинарун ава. И серенжемар 2022-йисуз гъиле кьур чIехи проектдин кьвед лагьай паюник акатзава, а чIавуз 1952 дараматда (1310 мектеб) — проектдинни ахтармишунин кIвалахар, 118 дараматда (81 мектеб) къурулушар арадал гъунин кIвалахар тамамарнай. ИТ-къурулуш арадал гъунин кIвалахар акьалтIарайдалай кьулухъ 2030-йисалди электронный образованидин материалрикай менфят къачудай мумкинвал хьун патал муаллимар электронный планшетралди таъминардайвал я.
«Ватандин къарарар» федеральный проектдин сергьятра аваз, вилик государстводин вири къуллугъчияр ватанда гьазурнавай программайралди таъминарунал (ПО) алуддай еке макьсад эцигнава. 2025-йисан эхирдалди кIвалахдин 95% чкаяр (компьютерар), 2027-йис алукьдалди 100% чкаяр ихьтин, яни Россияда гьазурнавай программайралди таъминарун лазим я. ПО-дин вири лицензияр алай йисуз къачуда.
ГьакIни «Делилрин экономика ва государство рекъемрин куьмекдалди цIийикIа туькIуьрун» проектдин сергьятра аваз, «коммунальный витрина» — вири хилериз талукь тир делилар санал кIватIдай рекъемрин сад тир гьамбархана — арадал гъун пландик кутунва. И витрина патал делилрин чешме региондин ва идарайрин информациядин къурулушар жеда. И макьсаддалди Дагъустан Республикадиз 2027-йисуз 13 миллион манат федеральный субсидия чара ийидайвал я.
Шаз 31-октябрдиз-1-ноябрдиз Дагъустан Республикада Россиядин рекъемрин министерстводин ва РФ-дин МИД-дин куьмекдалди Каспийдин рекъемрин международный кьвед лагьай форум кьиле тухванай.
2025-йисан IV кварталда Дагъустанда Каспийдин рекъемрин международный форум пуд лагьай сеферда тешкилдайвал я — адан сергьятра аваз, Каспий гьуьлуьн къерехра авай государствойрин алакъайрин месэлаяр рекъемламишуниз талукь кар алай месэлаяр веревирдда. Форумдин сергьятра аваз, гьакIни международный хакатондин — ам жегьил ИТ-разработчикри рекъемрин технологийрин хиле цIийи, инновациядин мумкинвилер арадал гъуниз талукь я — полуфинал ва финал, гьакIни киберспортдин рекьяй международный турнир кьиле тухун пландик кутунва.
Идара авуниз талукь къарарар кьабулунин карда нетижалувал артухарунин макьсаддалди, гьакъикъи информациядал бинеламиш хьана, Дагъустан Республикадин Ситуационный центр арадал гъанва. 2024-йисан декабрдилай ам цIийикIа туькIуьр хъувунва ва РД-дин Минцифрадин идарадик квай информациядин технологийрин центрадиз элкъуьрнава.
Дагъустан Республикадин ва «Россиядин Сбербанк» ПАО-дин арада информациядин къуллугърин хиляй икьрардин сергьятра аваз, республикада кадрияр гьазурдай «Школа 21» центр эцигунин кIвалахар кьиле тухузва. Абур 2026-йисан февралдиз эхирдал гъун лазим я.
Республикада гьакIни ИТ-пешекарвилер машгьур авунихъ элкъуьрнавай программа уьмуьрдиз кечирмишзава. ИкI, рекъемрин рекьяй виликди финин министерстводин РД-дин образованидин ва илимдин министерстводихъ галаз санал пеше хкягъунихъ галаз алакъалу «Рекъемдин тарс», «Рекъемрин диктант», «Рекъемдин югъ» «Рекъемрин ликбез» ва са жерге маса мярекатар тухузва.
Государстводин ва муниципальный къуллугърикай менфят къачунин кIвалах асантарун, алцифди авун ва ришветбазвилин вилик пад кьун патал гьукумдин органрихъ галаз санал са жерге госкъуллугъар тамамаруниз талукь яз арзаяр кьабулунин кIвалах МФЦ-дин бинедал алуднава. Республикадин гьукуматдин 6 органди (министерстводи) тамамарзавай 42 къуллугъ патал арзаяр анжах МФЦ-дин куьмекдалди кьабулзава. 2030-йис алукьдалди агьалийрилай къвезвай вири жуьредин арзаяр анжах МФЦ-дин куьмекдалди кьабулун таъминарун лазим я.
ГосВеб госкъуллугърин Сад тир порталдик акатзавай къурулуш я, ада «Интернет» сетда гьукумдин органрин ва тешкилатрин официальный сайтар арадал гъиз куьмек гузва. Къенин йикъалди республикада и платформадин бинедаллаз 2218 сайт туькIуьрнава. Алай йисуз ГосВеб проектдин кьвед лагьай пай уьмуьрдиз кечирмишиз башламишнава — медицинадин ва школайриз фидалди образование гунин идарайрин 860 сайт и платформадал алудда. И кардин артуханвал сайтрин хатасузвал таъминаруникай, абур вири сад хьиз аквадайвал туькIуьруникай ва бюджетдин такьатар кьенят авуникай ибарат я.
— Рекъемрин жигьетдай цIийикIа туькIуьруни, агьалийрин яшайиш къулайди авуналди ва гьерекатар нетижалудаказ идара авун таъминаруналди, регион яшайишдинни экономикадин рекьяй виликди тухунин карда кьилин роль къугъвазва, — алава хъувуна министрди.
Чпи идара ийизвай хилера рекъемрин технологийрихъ галаз алакъалу кIвалахар кьиле тухузвай гьалдикай М. Арсланалиева, С. Сабирова ва А. Далгатовади докладар авуна ва суалриз жавабар гана.
Коллегиядин эхирдай и рекье гуьзчивалзавай вице-премьер Ризван Гъазимегьамедова рекъемрин рекьяй виликди финин министерстводи 2024-йисуз авунвай кIвалахдиз хъсан къимет гана. Мярекат кIвалахда тафаватлу хьайи къуллугъчийриз шабагьар гуналди акьалтIна.
Жасмина Саидова
