Йиса  йис,  асирди  асир,  девирди  девир дегишарзава. Сад къвез, масад ­тарихда гьатзава. Агъзурралди ва­къи­аяр кьиле физва. Машгьур, бажарагълу ксари  халкьдин уьмуьрда ва та­рихда ­жанлу гелер тазва. Халкьдин майишатдин гьар са хиле зурба агалкьунар ­къазанмишай, общество вилик тухуник чпин лайихлу пай кутур ватандашар чна ри­кIел хуьзва. Абурни чахъ авазва. Гьар са девирдин пайдахар хьайибур! Пачагьар, къуччагъар, къагьриманар, арифдарар, алимар, устIарар, шаирар…

Эхь, шаирарни. Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин, Рухун Али, СтIал Сулейман­, Хпеж Къурбан, СтIал Саяд, Хуьруьг Тагьир, Алибег Фатагьов, Мемей Эфендиев,  Шагь-Эмир Мурадов, Къияс Межидов, Алирза Саидов, Лезги Нямет, Байрам Салимов, Шихнесир Къафланов, Забит Ризванов, Ибрагьим Гьуьсейнов, Жамидин Гьажимурадов, Шамсудин Тагьиров, Абдул Фетягь, Ханбиче Хаметова, Азиз Алем, Абдуселим Исмаилов, Пакизат Фатуллаева, Сажидин Саидгьа­санов, Майрудин Бабаханов, Арбен Къардаш, Фейзудин Нагъиев, Муьзеффер Меликмамедов, Седакъет Керимова, Мердали Жалилов, Шагьабудин Шабатов, Зулфи­къар­ Къафланов, Азиз Мирзабегов, Агъа­лар Исмаилов, Айваз Гуьлалийрин, Абидин Камилов, Камалдин Агьмедов, Зерифа Кьасумова, Римма Гьажимурадова…

ТIварар кьун тавунвайбур мадни гзаф я. Гьар сада милли эдебият вилик тухуник, адан сергьятар гегьеншаруник вичелай алакьдай пай кутуна ва и баркаллу кар давамарзава. Сагърай ва аферин!

Лугьун лазим я хьи, яратмишзавай ксариз са девирдани регьят хьайиди туш. Халкьдин дерт-гъам аквазвай ва идакай ачухдиз чпин чIалара малумарзавай илгьамдарар гьукумдин вилик-кьилик квай гьакимриз садрани хуш хьайиди туш. Абурухъ галаз гагь аквадай, гагьни таквадай дяве чIугваз, инсафсуз жазаяр гайиди, къуллугърилай алудайди, хизанарни кваз кIевера турди я… ЯтIани, халис шаирдин, халкьдин па­­нагь-архадин мез садалайни муь­тIуь­гъариз алакьнач. Гьавиляй чи халкьдин арада шаирриз пара гьуьрметни ава.

Чи литературоведри къейд ийизвайвал, гьар са девирди милли шииратдин майдандал чIалан, камалдин, арифдарвилин пай ганвай бажарагълу устадар  акъудна. Винидихъ чна тIва­рар кьунвай ксарин яратмишунрини и кар тестикьарзава. Алай вахтунда идавай-адавай ванер къведа: “Гила хъсан шаирар амач, я виликанбурун рехъ давамардайбурни аквазвач”. Милли газетда кIвалахзавай­виляй чавай “гьикI я, чахъ жегьил шаирар, писателар авайди яни?” лугьуз хабарар кьадайбурни ава.

Гьелбетда, ава. Жаван, жегьил шаирарни, чи виликан устадрин рехъ ви­кIегьдиз, кардин гъавурда аваз дава­марзавайбурни ава. Гьам шегьерра, гьам чи хуь­рерани. Гьатта Россиядин регионрани, къецепатан уьлквейрани. Абуру яратмишзава, милли шиират дев­летлу ийиз­ва.

Чна винидихъ къейд авунай: яратмишзавай ксариз садрани регьят  хьайи­ди туш. Къени гьакI я. Шаирдиз вичи теснифзавай эсер масадбуруни кIелун хуш я. Амма къе ахьтин мумкинвал гьамиша жезвач. Советрин девирдин гьа и кардал­ машгъул идараяр амач. Амай из­да­тель­ствойрин мумкинвилерни лап гуь­тIуь авун­ва. Газетрихъ, журналрихъни ви­ли­кан такьат, къуват амач. Абурун майданарни — гуьтIуь, жаванар, жегьилар­ руьгьламишдай рекьер куьруь авунва. Гьавиляй ихьтин шартIара шаирар майдандиз акъатун мумкин кар туш лугьудайбурни гзаф жезва. Амма завай инанмишви­лелди лугьуз жеда хьи, шар­тIар гьикьван четинбур ятIани, шаирри чпикай хабар гузва. Идан гьакъиндай яратмишдайбурун “Булах” кIватIалдин къаюмвилик кIватI хьанвай ва чапдай  акъуд­навай “Булахдин чешмедал” (2017-й.), “Илгьамдин булахар” (2019-й.) ктабра гьатнавай жегьил шаиррин эсерри ша­гьид­валзава.

Сифте нубатда заз Марьям Алискеровадин тIвар кьаз кIанзава. Хив райондин Хъукьварин хуьруьн школада аялриз тарсар гузвай муаллимдин эсерра гзаф чка ватанпересвилин, кIанивилин ва инсанрин арада жезвай рафтарвилерин темайри кьазва. Гьар са шиирда адаз вичин фикирар ачухдай кьетIен гафар, цIарар жагъизва. КIелзавайбур гьейранардай, инанмишардай, лезет хкуддай ва бязи декьикьайра автордихъ галаз перишанвалдай, дерт чIугвадай цIарар. Ингье “Ватан” шиирда ада квекай кхьизватIа:

 

Зи фикирар, хияларни михьи я,

РикIе авай къастар вири чIехи я.

Хайи чилел кьакьан дагълар рехи я,

Ачух яз чин, гегьенш я ви чил, Ватан!

* * *

Гьейран жечни дагъви рушан акунрал,

Ачух пеле кIанивилин яр авай.

Мугьман кIани, къенивилин рахунрал,

Пак кьисметда вич кIанидан  тIвар авай.

(“Дагъви руш”)

Шииратдин алемдиз вичикай кьетIи­вилелди хабар гузвай рушарикай сад Жульета Омарова я. Амни муаллим я. Ам­ма адахъ алакьунар мадни ава. Манидар, межлисрин шагь-ханум… Омаровадин шииррихъ вичин кьетIенвал ава. Образрин, гекъигунрин, художественный рангарин тамамвал, шииррин везинлувал, таъсирлувал…

 

Зун са пеш яз кIандай зулун береда,

Багъри вилер жагъуриз гьар дереда.

Звер кутадай гару вичин аваздал,

Тек тежервал хъуьтIуьн залум аяздал.

(“КIандай”)

 

Гимишди хьиз рапрап гузвай стIалар,

Шагьидар яз чизвай рикIин хиялар,

Яваш-яваш зи пенжердив агатиз,

Алахъзава кузвай рикIик акатиз.

 (“Марф”)

Шаирди, дидеди, хайи макандал рикI алай веледди халкьдик секинсузвал кутазвай месэлайрикай, вичин балайрин гележегдикай, дишегьлидин бахтуникай, уьмуьрдин муракаб легьзейрикай фикирзава, абуруз вичин къиметар гузва ва ажайиб цIарар арадал гъизва:

 

Чи архайрин ирс давамариз гьазур я,

Сулейманан чIалар халкьдин гапур я,

“Лезгинка” гьар мел-межлисдин абур я,

ЧIал галачиз “Лезги Къамат” какур я.

(“Лезгистан”)

 

Ишигъ квахьай вилериз зи экв гъайи,

Сад Аллагьди савкьат я куьн заз гайи.

Дидед гъетер, аманат хьуй Худадал,

И чилерал къекъвезва куь гьавадал.

(“Балаяр зи вилерин ишигъ я”)

 

(КьатI ама)

Нариман Ибрагьимов