ЛЕЗГИСТАНДИН НУРЛУ ГЪЕД

Скульптор Хасбулат Аскар-Сарыджа, балерина Алла Жалилова, киноактриса Сафият Аскарова, композитор Готфрид Гьасанов ва икI мад масабур гьар сад Дагъустада вичин рекьяй сифтебур яз хьана. Абурун жергедик РСФСР-дин халкьдин артистка, гзаф орденринни медалрин сагьиб, вичиз халкьди “Дагъустандин билбил” тIвар гайи, алай йисуз вич дидедиз хьайидалай инихъ 110 йис тамам жезвай Рагьимат Абдул­му­тIалибовна Гьажиевани акатзава.

Рагьимат Гьажиева 1909-йисан 1-июлдиз къадим Ахцегьа дидедиз хьана. Адан буба савадлу кас тир. Рагьиматан 5-6 йис тамам хьайила, буба АбдулмутIалибан хизан, а девирдин гзаф дагъви­яр хьиз, Бакудиз куьч хьана. Рушан бахтуни гъана, ина абурун хизан Азербайжандин машгьур композитор Уьзеир Гьажибегован къунши хьана. Гьаятда къугъвадайлани, къекъведайлани, манияр лугьузвай Рагьиматан гуьзел сес композитордин япарихъ галукьзавай.

Са шумуд йис арадай фейила, дуст руша Рагьиматаз Бакудин дишегьлийрин муаллимвилин институтдик экечIиз куьмекна. Ина Рагьимата неинки педагогикадин, гьакIни Уьзеир Гьажибеговавай музыкадин чирвилерни къачуна.

Институтдин кьве курс акьалтIарна, Ахцегьиз рухсатриз хтай Рагьимат гъуьлуьз гузва. Бубадин­ гафунал гаф эцигиз тахьай руша кIелунар гадарна, школада ­муаллимвиле кIвалахза­ва. 1927-йисуз Рагьимат вичин уьмуьрдин юл­даш­ни галаз Хунзахиз акъатзава. Амма манияр лугьун адан рикIелай садрани алатзавачир. ИкI, азад вахтунда ада вичин гъилик кIелзавай аялризни манияр ягъиз чирзава.

Рагьимат Гьажиевадиз вичин гележегдин уьмуьрдин рехъ анжах манида, музыкада аквазвай. А йисара Ахцегьар лезги медениятдин меркез хьиз тир. Ина алимри, писателри, художникри халкь савадлу авунин кардик чпин важиблу пай кутазвай. Идрис Шамхалова регьбервал гузвай театрдин коллективдизни тIвар-ван авай ксари куьмекарзавай. Абурун арада Рагьиматан буба АбдулмутIалиб Гьажиевни авай. Театрда дишегьлийрин ролра итимар къугъвазвай. Итимрилай и кар четинвилелди алакьзаваз акур, театр патал декларацияр гьазурзавай художник Аскаров Нуьгьбега вичин вах Саяд ва руш Сафият театрдиз гъана. Ахцегьа лагьайтIа, и кар чIехи вакъиадиз элкъвена, чкадин динэгьлийриз хуш хьаначир. Нетижада зурба алакьунар, зигьин авай и гуьзел кьве рушни Москвадиз куьч хьана. Гуьгъуьнлай абуру лезгийрин тIвар гьуьндуьрдиз хкажна.

Гьа чIавалай лезги театрди дишегьлияр галачиз ­тамашаяр гьазуриз башламишна. Амма Идрис Шам­халова дишегьлидин кьисмет къалурзавай дерин ма­надин “Периханум” пьеса теснифайла, театрдин коллектив Перихануман роль тамамариз анжах дишегь­лидилай алакьдайди гъавурда акьуна. ИкI, абуру а чIавуз Ахцегьа му­аллимвиле кIвалахзавай, сесинин тариф виринра чкIан­­вай Рагьиматаз, адан бубадивай разивал къачуна, театрдиз теклифна. Рагьиматахъ ­артиствилин рекьяйни еке алакьунар авай. Перихануман роль еке устадвилелди тамамариз алакьай рушаз халкьди гзаф йисара “Периханум” лугьуз эвериз хьанай.

Рагьимата мектебда тарсарни гуз, Ахцегьрин халкьдин театрдани кIвалахзава. Хъсан къаш-къамат авай, акьул-камалдин сагьиб Рагьимат Гьажиева ахцегьвийри халкьдин судьявиле хкязава. Гуьгъуьнлай ада Дагъус­тандин Верховный суддани кIвалахна.

РикI, руьгь манидиз, искусстводиз бахшнавай Р.Гьажиевадикай 1935-йисалай пешекар манидар жезва. Да­гъустандин Верховный суддин членвилин везифайрикай азад авурла, обкомдин секретарди Рагьиматаз лагьаналдай: “Судьявилиз къве­­дайбур гьикьван хьайитIани жагъида, амма Дагъларин уьлкве патал вун хьтин манидар жаг­ъ­у­­рун че­тин я. Жуван алакьунар, къуватар искусстводин рекье эциг. Лагь манияр, шадара инсанрин гуьгьуьлар!”

1938-йисуз Рагьиматакай Дагъустандин радиокомитетдин солистка жезва. Йисалай-суз ина манидардин репертуар цIийи эсерралди девлетлу хьана. Ада нотаяр­ чирзава, классикадин эсеррихъ галаз мукьувай таниш жезва. Рагьимат Гьажиевади музыкадин милли кьетIен­вилер хуьнин карда бажарагълу композитор, педагог, илимдар Готфрид Гьасановазни куьмекар гана. Лезги халкьдин цIудралди манияр лентиниз къачуна. Дагъустанвийрин рикIера, сивера Рагьиматан тIвар сейли, 1940-йисуз ам ДАССР-дин лайихлу артистка, са йи­са­лай Дагъустандин халкьдин артистка лагьай тIварарин сагьиб хьана.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара Рагьимат Гьажиева­ концертар гудай бригададихъ галаз хирер хьанвай аскеррин гуьгьуьл къачуз мукьвал-мукьвал физвай, ма­ний­ралди ада абурук сагъ хъхьунин руьгь кутазвай. Уьмуьр­­дин юлдаш фронтда телеф хьанвай Рагьимата гъалибвал мукьвал авун патал вири четинвилериз дурум­ гузвай. Пуд аял галаз текдиз амукьай ада Даградиокомитетдин коллективдихъ галаз санал Октябрдин револю­циядин тIварунихъ галай къанал туькIуьр хъувунин, Ма­хачкъаладин патарив танкариз акси хандакIар ягъунин ва окопар эгъуьнунин крарани иштиракзавай. Юкъуз­ — зегьметдин фронтда, нянрихъни концертар гуз госпиталра къекъвезвай баркаллу дишегьли, диде, артистка. Гьукуматди адан еке алакьунар къимет тагана тазвачир. ИкI, а йиса­ра­­ адан зегьмет “Знак Почета” ор­ден­далди къейд­на.

Рагьимат АбдулмутIалибовна неинки госпиталра, къизгъин женгер кьиле физвай фронтрани жезвай, армиядиз рекье твазвай аскеррин вилик экъечIзавай. Манидарди СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран, Гьамзат ЦIадасадин, АбутIалиб Гъафурован ва масабурун чIала­риз туькIуьрна­вай къагьриманвилин манияр тамамарзавай.

1942-йисуз ЦIадаса Гьамзатахъ, АбутIалиб Гъафуровахъ ва Дагъустандин маса векилрихъ галаз санал Р.Гьажиевади Орджоникидзе шегьерда фашистриз акси экъечIуниз эвер гайи митингда иштиракна ва ам анал рахана. 1943-1944-йисара ам Дагъустандин делегациядин дестедик кваз Закавказьедин кьушунрин частара къекъвена, абурун вилик концертар гана. Артистар аскерри виринра хушдиз кьабулзавай. Р. Гьажиевадиз мад са “Знак Почета” орден гана.

Дяведилай гуьгъуьниз Рагьиматан тIвар неин­ки хайи Дагъустанда, гьакIни СССР-дин гзаф республикайра, крайра, областра, шегьеррани хуьрера машгьур хьана. 1953-йисуз ада ислягьвал хуьнин терефдаррин Вирисоюздин конференцияда иштиракна. 1956-йисуз Рагьимат советрин композиторрин романсар ва манияр вини дережада тамамарунай гьуьрметдин дипломдиз лайихлу хьана. 1959-йисуз адаз РСФСР-дин лайихлу артисткавилин тIвар гана.

Рагьимат Гьажиевади 1960-йисан апрелдиз Москвада кьиле фейи Дагъустандин искусстводин ва литературадин Декадада иштиракна. А йи­къара “Театрдин уьмуьр” тIвар алай центральный журналда кхьенай: “Лезги Рагьимат Гьажиева­ Советрин Дагъустан 40 йисан бахтавар, шад уьмуьрдиз хкажай ва и рекье вичин зегьметар серф авур сифте дишегьлийрикай сад я”.

И Декадада активнидаказ иштиракунай, зурба бажарагълувиляй, къазанмишнавай агалкьунрай СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин указдалди Р.Гьа­жи­ева­диз Ленинан орден ганай. 1967-йисуз Рагьимат Гьажиева “РСФСР-дин халкьдин артистка” лагьай виниз тир тIвар­цIиз лайихлу хьана.

1990-йисан январдиз Лезгистандин нурлу гъед Рагьимат Гьажиева чавай къакъатна. Адан гуьзел сес, экуь къамат халкьдин рикIера эбеди я.

Эдуард Ашурагъаев