Зун, жуван хсуси дердияр аваз, Моск­ва шегьердиз физвай. Поезд Астрахандай юзайла, чи купедиз проводникди гъиле кьезил кьве пакет авай, кьакьан буйдин, яцIу якIарин, чиник серинвал квай яшлу са дишегьли гъана ва адаз бушдиз амай чка къалурна. Ада гъиле авай пакетрикай сад кьацIал эцигна, муькуьдай вичел алукI­дай рекьин парталар акъудна. Ахпа ам дасмални запун гваз михьивилер ийиз фена. Залай гъейри купеда чкадилай акьахнавай урус кьве дишегьли мадни авай. Абурукай сад залай яшдиз чIехиди тир. ГьакI хьайила, цIийиз атай дишегьлидиз кIаник квай чка гун за жуван хивез къачуна.

Гзаф вахтунда дишегьли чахъ галаз раханач. Гайи суалризни кьилин, гъилин, вилерин ишарайралди жавабар гудай. Фу нез суфрадихь теклифайлани, ада чара авачиз, регъуьз-кичIез са кьас сиве твадай. Гагь ам, гъил пеле акIурна, кIвачер качудна, яргъалди хиялрик жедай, гагь дегьлиздиз экъечIна, пенжердай къвез-физвай тIе­биатдин шикилриз килигиз ­акъваздай. Ахварин хиялдиз фейи хьтин арада ам, мурмурдал ацалтна, вич-вичив рахадай. Купеда авай чун лагьай­тIа, сад-садаз килигиз, къуьнер чуькьвез амукьнавай.

Са йиф акъатна. Пакаман фу недай вахт хьана. Чакай адахъ галаз са касни ра­хаз­вачир. Ада вичив гвай какаяр, са вечрен пад, кьве помидор, ругунвай картуфар акъуд­на, столдал эцигна. Ахпа жумартвилелди чаз теклифна. Гила адан чинин рангарни, рахунарни накьандалай са хейлин дегиш хьанвай. Гьа икI ам чахъ галаз таниш хьана, яваш-яваш вичин дердер ахъайиз башламишна. Фу тIуьрдалай кьулухь зун жуван  чкадал  хкаж  хъхьана,  дишегьлий­рини чпиз хас тегьерда “регъвел” ве­гьена. Зазни перишан дишегьлидин уьмуьр ачух хьана…

Зун гьавурда акьурвал, адан ери-бине Астрахандин Речное лугьудай хуьряй тир. Адан гъуьлни и хуьре (гила рагьметдиз фенва) тIвар-ван авай харат ва ракьун устlap тир. Хуьре адан гьил галукь тавур са кIвални авачалдай.

Чпизни вижевай хьтин хъсан кIвал авалдай.

Дишегьли хуьруьн юкьван школада муаллим тир. Абурухъ кьве хвани са руш авай. Веледри кьилин образование къачуна. ЧIе­хида Москвада Ломоносован тIва­рунихь галай университет куьтягьна, Курс­кдин АЭС-да кIвалахиз эгечIна. Руша Курскдин педагогвилин институт акьал­тIарна. Гьана ам гъуьлуьз фена. ГъвечIи хци Саратовдин хуьруьн майишатдин институт яру диплом аваз куьтягьна. Амни вичихъ галаз кIелзавай са рушал эвленмиш хьана, гьа Саратовда акъвазна. Йикъарикай са юкъуз Саратовдай дидедал кьил чIугваз гадани свас ва гьвечIи хтул хкведа. Сала цанвай затIар кьураз акурди, хци дидедивай жузуна:

— Квез яд авачни?

— Насос чIур хьанва, чан хва, — жаваб гана дидеди.

— Ам за исятда туькIуьр хъийида, — лагьана, салахъ фейи хва токди яна рекьизва.

Йис арадай физвач, 35 йисан яшда аваз, Курскда кIвалахзавай муькуь гадани кьена лагьана хабар агакьзава.

Вахтар физва. Йикъарикай са юкъуз дидедал кьил чIугваз рушни езне хквезва. Ибурун тавазивилер акурла, дидедив хажалат гумукьзавач. Са акьван вахт арадай тефенмаз мад абур хквезва. Эхирни абуру дидедиз лугьузва:

— Диде чан, вун ина текдиз, чун ана жедач, алай вахтунда вал кьил чIугваз хквез-хъфинни регьят туш. Ша чна вун чи патав хутахин. КIвалер чна гуда, пул жуваз кIани­вал ишлемиша, шейэр чна хутахда. Чаз 4 кIвалин секция гузва. Чун авай кьве кIва­линбур чна ви кIвачихъ яда. Яшамиш хьухь жуваз. Са чкада яшамиш хьайила, чаз ре­гьятни жеда, рикIни архайин.

Гьа икI руша диде са вилел нагъв, муькуьдални хъуьруьн алаз чIалал гьана.

Рушани езнеди лагьайвал авуна. Чпиз кIвалер гайивалди аниз экъечIна. Диде чеб авай кIвалериз хутахна. Дуьз лагьайтIа, кIвалер гайи пул адаз акунач. “За адакай вуч­зава кьван, — лугьузвай дишегьлиди.- Жуван руш, хтулар тушни? Заз зи пенсия бес жезва, абуру зун гадардач кьван”. Йи­къа­рикай са юкъуз, хтулдиз мехъер ийидай вахтунда, руша дидедиз лугьузва: “Мехъер авур гада ви патав хьана кIанда”. Диде рази жезва. Ахпа кIвале авай шейэр акъудунин буйругъ гузва руша.

— Иниз сусан бубади цIийи мебель къачузва, гьавиляй абур эцигдай чка герек я.

Авуна рушаз кIандайвал.

Амма хтулди, гьар юкъуз-йифиз вичин дустар гъиз, кIевиз музыка кутаз, хъваз, кьуьлер ийиз, бадедин ахвар, секинвал атIа­на. Я езнедиз, я рушаз, я хтулдин сусаз лугьуникай файда хьанач…

ЧIехи хцин суса са юкъуз адаз зенг авуна ва, пака гададин сурал фидани лагьана хабар кьуна. (Урусрихъ кьейидан сурал гьар йисуз ам кьейи юкъуз фидай адет авайди я). Абуру пака гьинал гуьруьшмиш жедатIа меслят авуна. Свасни къари сад-садал туьш хьана ва чеб сурал тухудай автомашин гуьзлемишиз акъвазна. Вахт физвай, маса машинрани свас акьахзавачир. Яшлу дишегьлидиз мекьи жезвай. Эхирни ада хъфинин теклиф гана.

— Ваъ, диде, лагьана суса, — чун тухуз исятда машин къведа.

И ихтилатар сиве амаз ам атана акъатна.

— И йикъалай гуьгьуьниз абур зал кьил чIугваз мукьвал-мукьвал къвез хьана, — дава­марзава вичин суьгьбет дишегьлиди. — Са сеферда заз аквазва: сусаз завай са вуч ятIани хабар кьаз кIанзава, амма лу­гьуз­ жезвач. Гьа икI алатна мад йикъар, гьафтеяр. Свас са дердини кьунва. Нубатдин сеферда зал кьил чIугваз атайла, за адавай жузуна:

— Вуна багъишламиша, чан свас, ваз, белки, гъуьлуьз хъфиз кIанзавачтIа гьа?

Ам гьасятда зи гарданда аруш хьана. Чун кьведни яргъалди шехьиз кIвачин ­кь­и­лел акъвазна. За адаз рикIин сидкьидай ихтияр гана. Зунни дишегьли я, гьавиляй адан гъавурдани акьуна. Адавай зун кваз такьу­найтIани жедай. Амма адан инсанвили кьейи хцин свас заз генани мукьва хъу­вуна.

Гуьгъуьнлай абур кьведни зал кьил чIугваз атанвай. Абуру заз чеб Астрахандиз (сусан цIийи гъуьл гьанай я) гъуьлуьн диде-бубадал кьил чIугваз хъфизвайди ва зазни, хайи ерийрихъ вил галатIа, теклифзавайди лагьана. Заз сифте пара шад хьана, ахпа за фикирна: зун гьиниз, нин патав хъфида? Хайи кIвал амач, захъ нин вил га­ла? ЯтIани зун абурухь галаз хъфиниз мажбур хьана. Дуьз лагьайтIа, сусан цIийи мукьвабуру зун лап хъсандиз къаршиламишна. Са шумуд йикъалай жегьилар хъфена, зун амукьна. Чеб са вацралай хкведа, ахпа зунни хутахда лагьана.

Гила, абур хкведалди, завай акъвазиз хьанач. РикIяй агьзур жуьредин хиялар физвай. Сергейни Мария акьван хъсан инсанар тир хьи (сусан цIийи гъуьлуьн диде-буба), зун хъфизва лагьай ван галукьайла, абур кьведни шехьнай. Курский вокзалдин ракьун рекьелай яргъи муьгъ алайди я. Муькъуьн атIа кьиле — зун яшамиш жез­вай кIвал. Зун гила хияллу хьанва. Зи вилик пуд рехъ акъвазнава: рушан кIва­лиз хъфидани, жуван кIвализ, тахьайтIа, гьа муькъвелай ракьун рекьин рельсерал хкадардани? Чидач, гьи рехъ хкядатIа. Зи кьилиз тIал акъуд­завайдини гьа месэла я…

Зун хтана жуван хуьре хизандин патав гва, рикIяй а фагъир дишегьли акъатзавач.

Яраб ада гьи рехъ хкянатIа?..

Шагьабудин Шабатов

Рф-дин писателрин Союздин член