Россиядин тарихдиз вил вегьейтIа, аквада хьи, чи уьлкведин халкь лап дегь заманайрилай инихъ кьиле фейи дявейрин, инкъилабрин, чилер, сергьятар гегьеншарун патал жуьреба-жуьре женгерин шагьидар хьана. Амма чи халкьар, вири сад хьана, Ватан хуьз къарагъна, Россия къуватлу авуна, армия мягькемарна. I Петр кьиле аваз урусрин, ХII Карл кьиле авай шведрин армийрин Полтава патал кьиле фейи женг Кеферпатан дяведа виридалайни чIехи женг яз гьатнава. И женг 1709-йисан 8-июлдиз Полтавадин патав, Украинадин чилел, Днепр вацIун чапла пата кьиле фена. И дяведа Россиядин къуватар гъалиб хьуни Европада машгьур хьанвай шведрин армияди агъавал авунал эхир эцигна, Россиядин авторитет хкаж хьана.
10-июль Россиядин баркаллувилин югъ — Полтавадин женгина I Петр кьиле авай урусрин армияди гъалибвал къазанмишай югъ я.
1700-йисан Нарвадин женгинилай гуьгъуьниз ХII Карлдин армиядиз Европадин гзаф уьлквейрихъ галаз дявеяр тухудай мумкинвал хьана. I Петрди ХII Карлдивай Ливониядин пай вахчурла, Нева вацIал Санкт-Петербург шегьердин бине кутуна.
Юкьван Россиядиз гьахьна, Москва къачун кьетIнавай шведрин пачагьди Полтавадин женгина гъалибвал къазанмишун патал гзаф чалишмишвилер авуна. Амма I Петрдин армиядин хура гьатай ХII Карл кIаник акатна, ам Османский империядиз катна.
1708-йисан октябрдиз I Петрдиз гетман Мазепади авур хиянаткарвиликай ва ам казакрин чIехи пай галаз шведрин патаз фенвайдакай малум хьана. Императорди суьргуьнда авай, вичи менефис авунвай полковник Семен Палий Мазепадин чкадал тестикьарна. И карди казакри Россиядин тереф хуьн таъминарна.
1709-йисан 30-апрелдиз шведри Полтавадал вегьена. Кьиле полковник А.Келин авай анин гарнизондилай душманрин са шумуд гьужумдиз рум гуз алакьна, нетижада шведрин кьушунрикай 6 агъзурдалай виниз аскерар телеф хьана. Майдин эхирра Полтавадин патарив I Петрдин гъилик квай урусрин армиядин кьилин къуватар атана. Абур Ворскла вацIун чапла пата, Полтавадин къаншарда акъвазна. 16-июндиз хьайи советдал Императорди кьилин женг тухуникай малумарна. И кар кьилиз акъудун патал урусрин армиядин кIвенкIве авай аскеррин отрядди Полтавадин кефердихъай, Петровка хуьруьн патав, Ворскла вацIалай вири армиядиз элячIдай мумкинал гана.
19-июндиз I Петрдин армия Семеновка хуьруьн патав атана. Кьве патайни гзаф къуватар кIватI хьанвай. Урусрин армиядихъ 60 агъзур аскер, 102 туп, Карлдихъ 37 агъзур аскерни 41 туп авай. Женгина гьакI урусрин 9 агъзурдав агакьна атлуйрини казакри иштиракна.
1709-йисан 27-июндиз (8-июлдиз) урусринни шведрин гьужумрин гьерекатар башламиш хьана. Урусрин частари шведар артиллериядин цIун хура туна, ахпа какахьай женг кьиле фена. Гьа и йикъан сятдин цIусадалди I Петрдин армияди шведрин кьушунар тамамвилелди дарбадагъна. Гзаф къизгъин, какахьай женгина кьегьалвал, жуьрэтлувал къалурай I Петрдин армияди чIехи гъалибвал къазанмишна.
Полтавадин женгина шведрин 11 агъзур аскер телеф хьана, сагъдиз амайбур катна. Урусрин 1345 аскер телеф, 3290 касдал хирер хьана.
Шведрин 23 агъзур аскер есирвилени гьатна, абурукай анжах 4000 касдиз чпин ватандиз хъфидай мумкинвал хьана. Есирвиле кьунвай шведрикай урус армиядин драгунский кьве полк тешкилна.
Полтавадин дяведилай гуьгъуьниз шведрин армия лап такьатсуз хьанвай. ХII Карл Мазепани галаз катна, Османский империяда чуьнуьх хьана.
Полтавадин женгиналди Кеферпатан дяве акьалтIнач. Амма а женгини Урусатдин армиядин къудратлувал къалурна, дуьньяда Россиядин авторитет хкаж хьана.
* * *
1909-йисуз Полтавадин женгинин 200 йис тамам хьуниз талукь яз чи уьлкведа чIехи сувар къейднай. Советрин девирда анжах 1950-йисуз Полтавадин женгинин тарихдин музей ачухнай. 1981-йисалай, чIехи вакъиадин 275 йис тамам хьуниз килигна, Полтавадин женг кьиле фейи майдан гьукуматдин тарихдинни культурадин заповедник яз малумарна.
Земфира Бабаева
