ПIирер, зияратар — ибур пак, авлия ксарин, шагьидрин, диндин алимрин сурар ва я гьахьтин дережалу ксарихъ галаз алакъалу чкаяр я. Аллагь-Тааладиз мукьва, чпин дуьа кьабулдай ксарин гьуьрметдай Аллагь рази хьайи ксари ахьтин чкайрал гуьмбетар эцигзава, абур пак зияратриз элкъуьрнава. Гьабурун гьуьрметдай Аллагьдивай чпин мурадар тIалабун, руьгьдин динжвал таъминарун патал пIирерал датIана инсанар къвезва, абуру садакьаяр гузва, дуьаяр ийизва.
ПIирерин кьадардал гьалтайла, алимри гьисабзавайвал, Ахцегьар ва санлай Самур дере девлетлу я: Шалбуздагъдин пIирер, Сулейманан, Нур бубадин, Нехет бубадин, малла Мегьамед бубадин, Мурад бубадин, Ширин бубадин, шейх Гьажи Гьуьсейн эфендидин, шейх Шефидин, Гьазур дидедин, Абумуслиман вах Муминатан, шейх Шуруллагьан, Гьажи Абдулкъадиран, Гьажи Кишмиш бубадин, Мирза Алидин, Шерифали бубадин, Вагъуф бубадин, Булут бубадин, Миминан, Бренбеган… (чеб Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай) пIирер. Амма къенин ихтилат и мукьвара чна зиярат авур Табасаран райондин бязи пIирерикай ва Дербентдин машгьур “Къырхлярдикай” я.
Кьиле Дербент шегьердин имам, устаз Исамудин эфенди, адан стха, диндин “Бабуль Абваб” центрада шейх Абдулла эфендидин тIвару-нихъ галай Исламдин университетдин ректор Саидов Ариф эфенди, къази Шагьабудин гьажи Керимов аваз алатай вацра динэгьлийрин чIехи десте (абурун жергеда Кьиблепатан Дагъустандин районринни хуьрерин имамар, Азербайжан, Ингушетия, Чечен республикайрай мугьманар, СМИ-дин векилар ва теклифнавай маса ксар авай, Ахцегь райондай лагьайтIа, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Гьажи Абдулгьашумов кьиле аваз 20 касди иштиракна) Табасаран райондин сергьятдал кIватI хьана. Ахпа диндин месэлайрин рекьяй Табасаран муниципалитетдин кьилин куьмекчи Назир Зульфукъаров (пIирерал зиярат Табасаран райадминистрациядин гуьзчивилик квай), рагьметлу шейх Сиражутдин эфендидин стха, географиядин муаллим Абдулкъафар Исрафилов кьиле аваз машинрин цIиргъ райондин центр Хучнидиз фена ва дагълух гуьзел тIебиатдин дередай дагъдин Халаг хуьруьз (ам гьуьлуьн дережадилай 2200 метрдин кьакьанда ава), шейх Наврузбег Алибегован сур-пIирел хкаж хьана.
— Мегьамед Пайгъамбардин тухумдикай тир тарикьатдин шейх Гьажи Наврузбег, гьакъикъатдани, вичин девирда Кьиблепатан Дагъустанда мусурман диндиз къуват гайи бажарагълу кас хьана. Адахъ чан аламаз гзаф мажузатар авай ва бязибур вич рагьметдиз фейидалай кьулухъни малум я. ИкI, невейриз адан сурал кутугай гуьмбет эцигиз кIанз, абур са шумудра кIвалахдив гатIумна, амма гьар сеферда эцигай цлар пакадин йикъан экуьнахъ чеб-чпелай чкIанваз жедай. Са йифиз кIвалахдин кьил кьунвайдаз ахварай аквада хьи, Наврузбег бубади атана, адаз наразивилелди “зун инжиклу ийимир, азаддиз ибадат ийиз гице тIун!” лугьуда. Гьанлай кьулухъ адан сурук мад садани хуькуьр хъувунач, — суьгьбетна шейхдин муьруьд Шагьабудин эфенди къазиди.
Чна кьил чIугур кьвед лагьай зиярат Гурик (800 м.) хуьруьнэгьли, Накшибанди тарикьатдин шейх, рагьметлу Зияудин Юсуф Гьажидин (1860-1932-йй.) сур хьана. Рагьметлудан хтул, хуьруьн мискIиндин имам Исамудин муаллимди вичин халу Зияудин Юсуф Гьажидин уьмуьрдин баркаллу рекьикай зияратчийриз итижлу ихтилат авуна. Чкадин жемятдихъ галаз суьгьбетра шейх рикIел хкайдалай кьулухъ зияратчияр Хурик хуьруьз эхвичIна, рагьеметлу шейх, устаз Сиражутдин эфендидин сурал дуьа ва зикир авуна.
— Шейх, устаз Сиражутдин эфенди чин тийидай кас Кьиблепатан Дагъустанда саки авач,- къейдна адан ирс давамарзавай Исамудин эфенди Саидова. — Ада чи хуьрера Ислам диндин таблигъат тухуз башламишай вахтни къенин девир гекъигайла, чилинни цавун арада кьван тафават ава. Аллагьдиз шукур хьуй, къе чи вири хуьрера мискIин, медреса, азан ава, мавлидар къурмишзава. Жегьилри, ички-пIапIрусдикайни чIуру крарикай хкечIна, бубайрилай атанвай адетдин Ислам диндихъ чин элкъуьрнава. Эхь, им тарикьатдин шейх Сиражутдин эфендидин ва адан муьруьдрин дестедин зегьметдин нетижа я. Гьавиляй алай девирда чаз жемят дуьз рекье твадай гьахьтин алимар, устазар, шейхер, насигьатчи руьгьдин регьберар герек я.
Гъавурдик квачир бязибуру пак, хъсан ксарин сурарал-пIирерал зиярат авун, гуя абуруз икрам, ибадат ийизва лугьуз, инкарзава. Амма чир хьана кIанда, чна абуруз ваъ, гьелбетда, Аллагь-Тааладиз ибадатзава. Аллагьдиз мукьва, пара кIани, дуьа кьабулдай авлийринни алимрин гьуьрметдай Аллагьдивай тIалабзава. Къе чи зияратдин мурад-метлебни пIирерал дуьа авун, абур рикIел хкун, абурун берекатдикай пай къачун, акьалтзавай несилдиз бубайрин пак адетралди эдеб-ахлакьдин тербия гун я, — алава хъувуна Исамудин эфендиди.
Нисинин капI ва тIуьнар Хучнидин цIийи мискIинда авуна, зияратчияр Дербентдин “Къырхлярдал” атана. Амай сурарикай ам къванцин цларалди кьилди авунва. Ина гьеле VII асирдилай пуд жергедаваз сурарин (абурун кьадар 40 я, туьрк чIалал — къырхляр) винел элкъвей ва яргъи кIалубрин чIехи къванер-саркофагар ала. Кеферпатан Кавказда мусурманрин виридалайни къадим ва пак пIирерикай сад тир анал датIана зияратчияр ала. ПIирехъ гелкъвезвай къуллугъчиди зияратчийриз ина чеб тухун лазим тир къайдайрикай ва пIирен тарихдикай суьгьбетзава. Къейд ийин, ина саки 1500 йис идалай вилик, тахминан 642-йисуз, Мегьамед Пайгъамбар кечмиш хьайи 10 йисалай, Ислам дин гваз атай адан муьруьдар, женгинин юлдашар кучукнава. Адет тирвал, чнани и юкъуз абурун руьгьерихъ дуьаяр кIелна, садакьаяр пайна (Аллагьди кьабулрай!) ва идалди пIирерал чи сиягьатни кьилиз акъатна.
Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ
