Аялрин сагъламвал хуьн неинки диде-бубайрин, гьакI вири жемиятдин эвелимжи буржийрикай сад я. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара  гзаф дидейриз жуьреба-жуьре нукьсанар квай аялар жезва. Гьа жергедай яз, акьул­диз, зигьиндиз, кьатIунриз  за­йиф ая­лар­ни. И кардихъ гьар жуьредин себебар ава. Ахьтин аялрин сагъламвал мягькемарун патал,  государстводин клиникайрихъ галаз сад хьиз, кьилдин ксарини  хсуси центраяр кардик кутунва. 

И йикъара зун Махачкъала шегьердин Коркмасован куьчеда 117-нумрадин дараматда авай “Мой мир” тIвар алай  махсус центрадиз фена ва за анин тербиячи  Диана  Гьуьсейновна  Багандовадихъ  галаз суьгьбетна. 

• Диана Гьуьсейновна, центрада аялрин коррекционный бахчади кIвалахиз шумуд йис я?

— Ам 2013-йисалай кардик ква. 

• Иниз гьихьтин аялар кьабулзава?

— Акьулдиз, зигьиндиз, кьатIун­риз зайиф, ДЦП-дин, аутизмдин азарар авай аялар. 

• Алай вахтунда ина шумуд аял ава?

— Вири — цIуд аял. 

• Аялар сагъарун патал гьихь­тин шартIар яратмишиз хьанва?

— Чи центр медицинадихъ галаз алакъалуди туш, яни ина дарманар ишлемишзавач. Аялрихъ галаз анжах жуьреба-жуьре тарсар кьиле тухузва. Кьилди къачуртIа, ЛФК-дин, музыкадин тарсар, АРТ-терапия, нейро­гим­настика, къугъунрин терапия ва ма­сабур. Аялрихъ галаз логопедди, дефектологди, психологди кIва­лахзава. Абуру гьар са аял­дихъ­ галаз кьилди ва дестейрин къайдада тарсар тешкилзава. Логопедди аялдик квай нукьсанрин дережа тайинарзава ва коррекционный кIвалахдин кьилдин план туь­кIуьр­зава. Маса пешекаррин (психолог, психиатр, дефектолог) консультацияр герек яни, тушни чирзава. Идалайни  гъейри, нейрогимнастикадикай, микротоковый рефлексотерапиядикай, инклюзивный тарсарикай, сенсорный интеграциядин терапиядикай менфят къачузва.

Микротоковый рефлексотерапия — им нервийрин, психикадин жуьреба-жуьре азаррикди акьулдиз, кьатIунриз зиян хьанвай аялриз  куьмек авунин са жуьре я. Лап бицIи электроимпульсри центральный нервный системада гьар жуьредин дегишвилер, къайдадикай хкатунар дуьзар хъийидай мумкинвал гузва.

Инклюзивный тарсарин артуханвилерикай сад  гьар са аял рази ийидай, четинвилерай экъечIдай образованидин гьалар арадал гъун я.  Ихьтин методология кардик куту­налди чун аялрин уьмуьрдин гьал хъсанариз алахъзава. Тежрибади къалурзавайвал, ихьтин жуьреди адетдин ва кьетIен аялриз  талукь яз лап хъсан нетижаяр гана.

Сенсорный интеграциядихъ  гьиссерихъ галаз алакъалу гьерекатрик активвал кутунин метлеб ава. Абур аял еке хьунин, адан кьа­тIунрин дережадихъ галаз алакъаламишнава ва  “кIелунрин, къугъун­рин” жуьреда ишлемишзава. Терапия аял патал, адет яз, — лезет,  гьа са вахтунда агалкьунар гъидай четин зегьметни я.

Нейропсихологический коррекцияди фагьум-фикир авунин карда, рахунра, фикиррин чкIайвиле, ри­кIел аламукьунин бажарагъда, ди­къетда авай дегишвилер, чIуру­ви­лер туькIуьр хъийиз куьмекзава.

Ишлемишзавай методикадин вири къайдаяр аялрин гьисс авунин, бедендиз хабар хьунин гьал хъсанарунихъ элкъуьрнава.

Чи бицIи бахча государстводинбур хьиз туш. Чна пакаман сятдин 9-далай йикъан сятдин 3-далди кIвалахзава. Аялриз чна йикъа садра (нисинин)  тIуьн гузва. Лазим тир процедураяр кьабулайдалай гуь­гъуь­низ, диде-бубайри аялар кIва­ле­риз хутахзава.

И бахча хсусиди,  ийизвай къуллугъарни, гьелбетда, гьакъидихъ я.

• Вацра гьар са аялдилай гьикьван пул къачузва?

— Гьакъидин кьадар, аялар вацра шумудра бахчадиз атанатIа, гьадалай аслу я. Месела, аял вацра кьиляй-кьилиз атанваз хьайитIа, —  14 агъзур манат, вацра 3-4 сеферда — 8 агъзур къачузва.

• Куьне кьабулзавай серенжемрикай аялрин сагъламвилиз хийир жезвани?

— Вири аялар вахтунда пешекаррин патав гъунилай аслу я. Азарлу аял гьикьван фад пешекардиз къа­лурайтIа, гьакьван фад адаз куьмекни гуз жеда. Чи пешекарри чпин вири къуватар, чирвилер  ая­лар сагъарунин карда серфзава.

• Ина ийизвай къуллугърилай диде-бубаяр рази яни?

— Гьелбетда. Абуруз чпин аялар чи центрадиз гъидалди гьикI авай­тIа ва чи пешекарри кьиле тухвай серенжемрилай гуьгъуьниз гьикI хъсан патахъ дегиш хьанватIа аквазва. Абуру чпин аялар чи пешекаррал ихтибарзава.

За тербиячидихъ галаз суьгьбетзавай вахтунда центрадиз вичин аялни гваз Алиева Залина атана.  За центрада аялдиз ийизвай  къуллугърилай рази яни лагьана хабар кьурла,  ада икI жаваб гана:

— За иниз аял гъиз 7 варз я.  Адаз ДЦП-дин  азар ва аутизмдин лишанар авай. Ам лагьай гафунин гъавурда  лап четиндиз акьазвай,  це, вахце, кIанда лугьузни чидачир. Центрадин пешекарри  чIугвазвай зегьметди хъсан нетижа гузва.  Аялдин сагъламвал хъсан патахъ элкъвенва. Гележегда ам мадни хъсан жедайдак умуд кутазва.  Инин пешекарри  чи аялрал къачузвай зегьмет лап екеди я. Зун абурулай гзаф рази я.

Аялрин къуллугъда ина 11 кас акъвазнава. Абурухъ талукь тир ре­кьерай кьилин образование,  сертификатар, аялрихъ галаз кIвалаху­нин тежриба ава. Аялрал рикI та­хьайтIа,  ихьтин идарада кIвалахиз хьун мумкин туш.  Инин аялар адетдинбур туш эхир.  Абур гъавурдик кутун патал еке зегьметни чIугуна кIанзава.  Сагърай чеб.

“Мой мир” центрадин пеше­карар чпин патав атай гьар садаз  куьмекиз гьазур я. Пешекарринни ди­де-бубайрин саналди тир чалишмишвилери  аялрин сагъламвилик квай нукьсанар арадай акъудиз ­куьмекда.

Надият Велиева