Акушер-гинекологвилин пешеди датIа­на чирвилер хкажун, сабурлувал, чандин къуват ва кIвачел залан дишегьлийрихъ галаз рахадай алакьун истемишзава­. ­Ихьтинбурукай садни 58 йисуз вичин пеше­диз вафалу Тамум Мегьамеднебиевна­ Агьмедова я. КIвалахдин юлдашри­ ва азарлуйри адаз Тамила Мегьамедовна­ лугьузва. Ам 1942-йисан гатфариз Ах­цегьа­­ Кьиблепатан Дагъустанда технический­ узел­дин начальниквиле кIвалахай Мегьамед­­небидин хизанда дидедиз хьана. Ирид рушни са гада авай хизанда Тамум кьуд лагьай велед тир. Ахцегьрин юкьван мектебда 2-классда кIелдайла, абурун хизан Белиж поселокдиз куьч хьана. 1959-йисуз ина руша 1-нумрадин мектеб хъсан къиметралди акьалтIарна.

Тамум Мегьамеднебиевнадин гафарай, ам духтурвилин пешедал гъвечIи чIавалай ашукь хьанвай. Аялрихъ галаз къугъунрани, вич духтур хьиз къалуриз, начагъ хьанвайдаз куьмекдай.

Мектеб акьалтIарай кьве йисалай ада вичин мурад кьилиз акъудна. А вахтунда кьве йисан зегьметдин стаж тахьанмаз, институтдик экечIдай ихтияр авачир. 1967-йисуз Дагъустандин медицинадин институтда акушер-гинекологвилин пеше къачунвай жегьил пешекар Рутул райондин Ихрекиз участокдин больницадин заведующийвиле ракъурна. А вахтунда Ихрекрин учас­токдин больницади ирид хуьруьн (Агъа КIатIрух, Вини КIатIрух, Аран, Аракул, Жилихуьр, Михрек, Цудик) агьалийриз медицинадин хиляй къуллугъзавай. Больницадихъ азарлуяр къаткурдай цIуд кровать авай. Хуьре медицинадин пешекарар тахьуниз килигна, Тамум Мегьамеднебиевна терапевтдин, хирургдин ва маса везифаярни тамамаруниз мажбур хьана. Ихрекрин участокдин больницадин кIвалахда ада гзаф цIийивилер туна: больницада шартIар тешкилна, картотека туькIуьрна. Агьалийриз медицинадин хиляй суьгьбетар авуна, лекцияр кIелна.

Институт акьалтIарайдалай кьулухъ, къа­­нун­да къалурнавайвал, кьве йисуз кIва­ла­хай­далай гуьгъуьниз ада Ихрекай хъфидай къарар кьабулна. Райондин кьиле авайбуруз ам ахъайиз кIанзавачир. Жемятдизни ада кIвалахзавай къайда, адан сабурлувал, пешекарвал, гьардахъ галаз рахадай гаф жагъурунин къилих гзаф хуш тир. Абурни чпин духтур хъфиниз акси тир…

1969-1971-йисара Тамум ваха Каспийск шегьердин «Тади куьмекда» ва гьа са вахтунда медучилищедин садакай масадак акатдай азаррин отделенидани кIвалахна. 1971-йисуз ординатурадик экечIиз кIан хьайила, республикадин кьилин гинекологди адаз икI лагьана: «Ординатура гьеле акъвазара, вун ви ватандиз хъфена кIанзава. Ваз чизвани и йисуз ви Ахцегьрин больницадин аялар хадай отделенида кIуьд дишегьли кьенвайди? Вун чна Ахцегьиз рекье твазва, — тагькимарнай ада. Ординатурадиз чна вун ахпа ракъурда». ИкI, ам Ахцегьиз ахкъатна. Ина ада акушер-гинекологвилин пешени, кьилин духтурдин заместителвилин везифаярни тамамарна. КIвачел залан дишегьлийриз куьмек гуз, ам кьакьан дагъдин хуьрериз, машин хьайила, машинда аваз, гагь балкIандаллаз, гагь яхдиз физ хьана. Гьиниз ва гьикI фейитIани, ада кIвачел залан дишегьли ва адан бала хаталу гьалдай акъуддай. Ахпа вичини аял хьанвай диде-бубадихъ галаз санал шадвал пайдай.

Чи ватанэгьлиди чкадин акушеррин чир­вилерин дережа хкажуниз, хуьрерин дишегьлийриз санитариядин рекьяй авай чирвилериз кьетIен фикир гана. Дишегьлийриз куьмек гунин (меслятрин) кIвалах тайин­ графикда туна ва ам вичин гуьзчивилик кутуна, килигдай кабинет тешкилна ва икI мад.

Гьа са вахтунда вичин чирвилерин дережа хкажунизни фикир гана. Ина кIва­лах­замаз, Тамум Мегьамеднебиевна Азербайжандин духтуррин тежриба хкажзавай институтдин курсариз гьахьна.

1976-йисуз кьисметди ам Саратовдин­ областдин Питерский райондиз акъудна­. Ина райондин больницада кIвалахна. ­Уьмуьрдин юлдаш рагьметдиз фейила, Та­мум­ Мегьамеднебиевна хайи ерийриз хтана. 1977-йисалай гилалди ада вичин пешедай гьакъисагъвилелди Белиждин участковый больницада зегьмет чIугвазва. И девирда адаз гьар жуьредин дуьшуьшар­ акуна, рикIел аламукьай дишегьлиярни тIи­мил хьанач. Гьар са касдихъ вичин къилих ава эхир.

— Аялар тежезвай жуьтер куь патав къвезвани? Куьне ахьтин хизанриз вуч меслят къалурзава? — хабар кьуна чна адавай.

— Ахьтин хизанарни авачиз туш. За абуруз Россияда кардик квай «Демография» милли проектдикай менфят къачун меслятзава. ИкI, аялар тежезвай хизанриз, и проектдин гьисабдай яз, цIийи технологийрикай менфят къачуналди, куьмекзава. Гаф кватай чкадал мадни лугьуз кIанзава хьи, «Здравоохранение» милли проектдин куьмекдалди ракдин азарар винел акъудун патал диагностика кьиле тухузва, лазим дарманар гузва. Кьилинди, гьарма сад вичин сагъламвилин къайгъуда хьун я.

Музыкадал, эдебиятдал Т. Агьмедо­ва­дин рикI ала. Мектебда, институтда кIел­­дайла, Ахцегьрин больницада кIвалах­дай­ла, ам художественный самодеятельностдин активлу иштиракчи тир. Ада лугьузвай «Куьгьне рагар падда за» мани лезги радиодин фондуна ава. Райбольницадин 50 касдикай ибарат художественный самодеятельностдин коллективди гайи концертар ахцегьвийрин рикIел къени алама. Т. Агьмедовади вичихъ галаз хорда иштиракай бязибурун тIварар рикIел хкизва: М. Эдиев, Э. Агъаева, А. Магьмудов, Х. Эфендие­ва, Р. Велиханов… Абуру рес­пуб­ликадин медидарайрин худсамодеятельностдин коллективрин арада хьайи конкурсда иштиракнай. Ахцегьвияр 1-чкадиз лайихлу хьанай.

Алакьунар авай пешекардин зегьметдиз райондин, Белиждин больницадин кьиле авай ксари еке къимет ганва. ИкI, яргъал йисара чIугур гьакъисагъ зегьметдай, дидейрин сагъламвал хуьник аквадай хьтин пай кутунай, пешекарвиляй ва устадвиляй Тамум Мегьамеднебиевна шабагьриз лайихлу хьанва.

Хизанда кьве рушаз тербия гана. Абурухъ чпин хизанар ава. Камилади юриди­чес­кий рекьяй кIелна, алай вахтунда ада адвокат яз кIвалахзава. Самиради экономикадай кьилин образование къачуна, амма визажиствилел машгъул хьун кьетIна. Тамум Мегьамеднебиевна кьуд хтулдин бахтлу баде я.

Къагьриман  Ибрагьимов