Инсан патал уьмуьрда виридалайни багьади, гьелбетда, сагъламвал я. Ам хуьн неинки са духтуррилай, гьакI гьар са касдилай вичелайни аслу я. Духтурри къейдзавайвал, азарри хьиз, сивевай сарар-сухвар къайдадик тахьунини инсандин бедендин сагъламвилиз екез зиян гузва. Гьайиф хьи, и кар вирида аннамишзавач. Гзафбурувай, иллаки яшлубурувай, сарар-сухвар амачиз, незвай шей хъсандиз жакьваз жедач.  Нетижада хуквадинни ратарин ва маса азарар арадал къвезва. Сарар-сухвар, куручIар сагъламбур, мягькембур тахьуни, чIехибур хьиз, аяларни гьелекзава.

Стоматолог духтурри неинки тIазвай сарар-сухвар сагъарзава, акъудзава, абуру гьакIни коронкаяр туькIуьрзава, яш хьанвай инсанрин сивера протезарни эцигзава. Ихьтин къайгъуйрик квай  гьар са касди, гьелбетда, пеше хъсандиз чидай, хушдаказ рафтарвалдай, тежрибалу, халис устад духтурдал ацалтуникай фикирда, гьахьтинбурун суракьда жеда.

Заз гзафбурувай Махачкъала шегьердин М.Горькийдин тIварунихъ галай куьчеда авай республикадин стоматологиядин поликлиникада стоматолог – ортопед яз зегьмет чIугвазвай Нагъиев Мурадакай иллаки тарифдин келимаяр ван хьана. Зун адан патав фейила, кабинетдин ракIарихъ еке учир галай. Духтурдин кабинетдай сивел хъвер алаз са яшлу дишегьли экъечIна. Рамазанова ФатIимат. За адавай Мурад духтурди квез гьикI къуллугъна, адан кIвалахдилай, яни сарарин-сухварин протезар эцигзавай жуьредилай куьн рази яни лагьана хабар кьуна. Ада заз ихьтин жаваб гана:

— Гзаф вахт тир зи сиве сарар-сухвар амачиз. Завай фу нез, вил галаз са майва дадмишиз жезвачир. Амма духтурдин патав физ заз кичIезвай. Эхирни веледри зун Мурад духтурдин патав гъана. Сифте ада сиве амай сухварин пунар акъудун меслятна. Ахпа са вацралай, куручIар сагъ хъхьайла, кIалубар кьуна, протезар туькIуьрна. Са шумуд юкъуз абур сиве мягькемдаказ ацукьун патал зегьмет чIугуна. Мурад духтурдин кIвалахдилай зун  лугьуз тежедай кьван рази я. Адан гъилер, лугьудайвал, къизилдинбур я. Аллагьди хуьрай вич! Гила за фу регьятдаказ незва. Гьатта зи чинин кIалубни акваз-акваз дуьз хъхьана. Мурад рикI михьи, регьимлу, мергьяматлу, масадан дердиникай хабар кьадай, вичин пеше хъсандиз чидай, секин къилихрин духтур я. Бахтлу хьурай вич!

Мурад духтурдин ракIарихъ ихьтин еке учир хьун дуьшуьшдин  кар туш. Адан устадвилин нетижа яз, сиве жуван сарар-сухвар авайди хьиз, хъсандиз жакьваз, нез жезва, — алава хъувуна ФатIимата. Ихьтин разивилин келимаяр Мурад духтурдикай масабуруни лугьузва.

Мурад Мегьамедовичан ери-бине  Мегьарамдхуьруьн райондай я. Ам 1970-йисуз Махачкъала шегьерда Нагъиев Мегьамеданни Хануман гьуьрметлу хизанда дидедиз хьана. Адан рагьметлу бубади яргъал йисара Махачкъалада эцигунардайди яз зегьмет чIугуна. Диде Ханума алай вахтунда Мегьарамдхуьре духтур-стоматолог яз кIвалахзава. Мегьамедани Ханума хизанда са хвани кьуд руш тербияламишна. Еленади — Дагпедуниверситетда муаллимвиле, Анжелади — Польшада ингилис чIалан муаллимвиле, Жамиляди Дагмедакадемиядин стоматологиядин кафедрада, Аидади республикадин МЧС-да кIвалахзава.

1986-йисуз Махачкъала шегьердин 13-нумрадин школа агалкьунралди куьтягьна, Мурад армиядин жергейриз фена. 1991-йисуз Дагмединститутдин стоматологиядин факультетдик экечIна. КIелдай йисара  ада дерин чирвилер къачуна, институтдин общественный уьмуьрдани иштиракна. 1996-йисуз и вуз куьтягьайдалай гуьгъуьниз республикадин стоматологиядин поликлиникада, интернатурада кIелна. 1998-йисуз хкянавай пешедин тамам сагьиб хьанвай жегьилди вичин зегьметдин рехъ Мегьарамдхуьруьн райондин Филерин хуьре духтур-стоматологвиле кIва­ла­хунилай башламишна. А йисара ада хъсан тежрибани кIватIна.

2002-йисалай Мурада республикадин стоматологиядин поликлиникада стоматолог —  ортопед (яни сарарин-сухварин  протезар туькIуьрдайди) яз зегьмет чIугвазва. Хъсан чирвилер авай ада кIвалахзавай вири девирда вич пешедиз вафалу тирди къалурна.  Патав къвезвай инсанрин сарариз –сухвариз коронкаяр туькIуьриз, яшлу инсанрин сивера хтар хьтин сарарин протезар эцигиз, абурун чиниз нур – экв хкизва. Мурадаз гьар са пациентдихъ галаз рахадай чIал чида. Абурун сарар къайдадик ахкатдайдак умуд  артухарда. Гьамиша сивел хъвер алай, шад гуьгьуьлдин духтурдилай вири рази яз хъфизва.

Мурад Мегьамедович неинки хъсан  пешекар я, еке гьуьрметлу хизандин кьилин везифаярни ада вини дережада аваз тамамарзава. Уьмуьрдин юлдаш, шегьердин аялрин 1-нумрадин больницадин духтур Зарина Рамазановнадихъ галаз санал хизанда са хвани цуьквер хьтин пуд руш тербияламишзава. Эльдара, медакадемия акьалтIарна, алай вахтунда интернатурада кIелзава. Рушари  — Къизилгуьлани Фатимади — школада кIелзава. Саидадин гьелелиг школадиз фидай вахт хьанвач. Диде-бубадилай ва стхадилай чешне къачуна, мумкин я, абуруни духтурвилин пеше хкягъун.

20 йисуз галатун тийижиз зегьмет чIугвазвай тежрибалу духтурдин вилик за са шумуд суал эцигна.

—  Мурад Мегьамедович, инсандин беденда, гьелбетда, вири органар важиблубур я. Пешекар яз, сарарикайни сухварикай Куьне вуч лугьуда?

— Эхь, беденда гьар са орган важиблу я. Сарар-сухвар лагьайтIа, инсандин чинин абур я эхир.  Сухвар къенепатан органрихъ  галаз сих алакъада ава. Гьар са органдихъ вичин везифа авайди я. Сарарин-сухварин кьилин везифа лагьайтIа, нез­вай затI хъсандиз жакьун я. Дуьздаказ жакьванвай затI хуквадини хъсандиз иливарда. Эгер бегьем жакьун тавунвай затIар датIана нез хьайитIа, хуквадинни ратарин азарар арадал атун мумкин я. Сарар-сухвар сагъ хьунихъ чинин кIалубар дуьздаказ хуьн патални еке метлеб ава. Вилик  квай са шумуд сас амукь тавуни инсанди лугьузвай ихтилатдин гъавурда гьат тавунал, къвалан сарар акъатуни хъуьхъвер агаж  хьунал, гьакIни пIузаррал, хъуьхъверал биришар хьунал гъизва. Мадни сивяй кьур акъатда, мез куда. Ихьтин нукьсанар  тахьун патал герек серенжемар вахтунда кьабулна кIанда.

—  Сарар-сухвар эхцигун патал духтурдин патав мус фин лазим я?

— Адет яз, сад-кьве сас – свах амачирла, абур  эхциг хъувун патал инсан­ри тади къачудач.  Им еке ягъалмишвал я. Сарар-сухвар  амачирла, протезар вахтунда эхцигунихъ ва абур дуьз хкягъунихъ еке метлеб ава. И карни анжах хъсан чирвал авай пешекардилай алакьда.

— Протезар шумуд йисан вахтунда эцигзава?

— Акъудиз хутадай протезар – пуд йисан вахтунда, акъуд тийидайбурун вахт сергьятламишзавач.

— Протезрихъ гьикI гелкъвена кIанда?

— Абур йикъа 2 сеферда – экуьнахъ ва нянихъ тIуьн тIуьрдалай гуьгъуь­низ пастадалди чуьхвена, амай вахтара сиве са шей турла, сивихъ яд гелкъуьрна кIанда.

—   Пациентдин сиве протезар хтуна, амма ада са гьихьтин ятIани къулайсузвал гьиссзава. Ихьтин дуьшуьшра куьне вуч ийизва?

— Ахьтин дуьшуьшар чал гзаф гьалтзава.  Яшар гзаф хьуникди куручIар цIразва. И вахтунда протезар сиве мягькемдаказ ацукьарун, гьелбетда, четин я. Амма духтурри пациент рази хьун, ада къулайвал гьисс авун патал вири жуьредин серенжемар кьабулзава. Сифте протезар эцигайла, гьелбетда, къулайсузвал гьиссда. Амма вахт фирдавай абурухъ галаз вердиш жезвайди я. Идалайни гъейри, алай вахтунда аптекрай протезар сиве мягькемдаказ кьадай “Корега” клей маса гузва. Адан  дурумлувилин вахтни 4-5 сятдилай  куьтягь жезва.

— Куь къуллугъар гьакъидихъ яни?

— Сарар-сухвар сагъарун, акъудун пулсуздаказ я, протезар гьакъидихъ эцигзава.

— Са вахтара пенсионерриз протезар  пулсуздаказ эцигзавайди тир. Гила а къуллугъ кардик кумачни?

— Ваъ. 2006-йисалай чи гьукуматди пулсуздаказ протезар эцигунин къуллугъ акъвазарна.

—  Квел кIвалахда гьихьтин четинвилер гьалтзава?

— Лугьудай хьтин четинвилер  авач. Амма бязи вахтара чуьруькчи пациентри чи нервийра эцязава. ЯтIани чна абур, гъавурдик кутуна, рази авуна, рекье хутазва.

Маналу суьгьбетдай, гьуьрметлу Мурад Мегьамедович, куьн сагърай. Квез алукьнавай ЦIийи йис мубаракрай! Къуй квехъ чандин сагъвал, уьмуьрда хушбахтлувал, кIвалахдани еке агалкьунар хьурай!

Надият Велиева