Инсанар, девирар гьикьван дегиш хьан­ватIани, чи арада намуслувилел­ди зегьмет чIугвазвай, чпи хкянавай пешедиз вафалу пешекарар тIимил туш. Ахьтинбурухъ галаз гуьруьш­миш хьайила, абурун руьгьдин экуьвили, рикIин михьивили, къилихрин хушвили вун гьейранарда. И йикъара зун Махачкъала шегьерда Абдула Алиеван куьчеда авай «Сагъламвал» центрадин УЗИ-дин пешекар, кьилин категориядин духтур, гзаф кьадар грамотайрин сагьиб, гзафбуру вичин­ тариф ийизвай Диляра Зайнудиновна Абдулаевадихъ галаз гуьруьш­миш хьана. Учирда ракIарихъ галай ксари, кабинетдай экъечIайбуру, ам хъсан пешекар хьиз, хуш къилихрин инсан тирди къейдзавайди ван хьайила, зак мадни шад гьиссер акатна…

КIвалахдин вахт куьтягь хьайила, зун адан кабинетдиз фена. Столдихъ юкьван яшарин, сивел мили хъвер алай, чина берекатдин нур, дишегьлидиз хас тир гуьзелвал авай духтур ацукьнавай. Ада зун хушвилелди кьабулна. Чна суьгьбетарна.

Диляра духтурдин ери-бине СтIал Сулейманан райондин Рухунрин хуьряй я, амма хизан Дагогнида яшамиш хьана. Рагьметлу Зайнудинанни Зережатан гьуьрметлу хизанда Диляра 1965-йисуз гьа ина дидедиз хьана.  Хизанда абур 9 велед (4 гадани 5 руш), зегьметдал рикI алаз, чIехи-гъвечIиди чидайбур яз тербияламишна. Къе абуру, чпин кIвал-югъ кутуна, уьмуьрдин жуьреба-жуьре хилера зегьмет чIугвазва. Дилярадин кьве стха СВО-да ава. Къуй абурни, амай чи ватанэгьлиярни вири сагъ-саламатдиз анай чпин хизанрин патав хтурай! Им чи виридан мурад я.

1983-йисуз Диляради Дагогнида­ дагъви рушарин интернатдин юкьван­ школа хъсан къиметар аваз акьал­тIар­на­. Гьа и йисуз ам Свердловск шегьерда мед­училищедик экечIна. ГъвечIи чIа­валай духтурвилин пешедал гьейран­ тир адаз вичикай кьилин образование, дерин чирвилер авай духтур хьунин мурад авай. Гьавиляй училище акьал­тIарайдалай гуьгъуьниз 1987-йисуз ам Махачкъалада мединститутдин лечебный факультетдик экечIна.

— КIелдай йисара вири вахт дерин чирвилер къачуниз серфна. Студентвилин йисар. Мегер абур рикIелай алатдайбур яни! Зачетар, имтигьанар… Мед­институтда кIелиз регьят туштIани, а йисар булах хьиз ргазвайбур, жегьилвилин гьиссерни гуьзелбур тир, — рикIел хкизва Диляради.

И йисара ада республикадин оф­тальмологиядин больницада сифтедай операцийрин отделенида медсестра, гуьгъуьнлай институт куьтягьайла, гьа и больницада анестезиолог яз кIвалахна. 1994-йисуз жегьил духтурди шегьердин 2-нумрадин больницада профессор Къазанбиеван кафедрада интернатурада кIелна, умуми практикадин духтурвилин пеше къачуна. Амма Дилярадиз вичикай тайин са хилен духтур хьунин мурад авай. Адаз чIехибуруз ва аялрин къенепатан органра гьихьтин дегишвилер физватIа чирунин месэлайри секинвал гузвачир.

ИкI, 2007-йисуз ада Москвада къенепатан органрин УЗИ-дин рекьяй пешекарвал хкаждай курсара кIелна. 2008-йисалай къенин йикъалди Диля­ра духтур «Сагъламвал» центрада­ чIе­хибурун ва аялрин къенепатан органрин гьал чирзавай пешекар я. КIва­лахзавай вири девирда Диляра Зайнудиновнади чIехибуруз ва аялриз дуьм-дуьз диагнозар эцигна, тади серенжемар кьабулунин нетижада гзаф азарар сагъаризни хъхьана. Чин ачух, мез ширин духтурдин патав къвезвайбурун кьадар гзаф я. Ам чидайбуру чпин багърияр УЗИ авун патал Дилярадин патав ракъурзава. Адаз гьар са азарлудахъ галаз рахадай, абурун фикир, дерт кьезилардай чIал чида. Гьавиляй Диляра Зайнудиновнади азарлуйрин ва коллективдин арада лайих­лу гьуьрметни ав­торитет къа­занмишнава. Ада кIелай ва кIвалахай вири чкайра гуьруьшмиш хьайи гьар са касдиз вичикай анжах хъсан фикирар туна. Намуслувилелди зегьмет чIугвазвай, инсанвилин виниз тир ерияр авайбуруз вири девирра гьуьрмет авайди я.

«Сагъламвал» центрадин кьилин категориядин дух­тур-терапевт Женнет Абдурагьмановна Османовади ингье Дилярадикай вуч лугьузватIа: «Диляра Зай­ну­диновна вичикай анжах хъсан келимаяр лугьуниз ла­йихлу духтур я. Ам рикI къени, гъил михьи, регьимлу, вичин пеше дериндай чидай, Аллагьдин патай пай ганвай духтур я. Сабурлувал, мергьяматлувал адаз тIе­биатдин патай пай яз ганва. Хъсан пешекар хьиз, ам вичин патав къвезвай азарлуйрихъ галаз ширин мецелди рафтарвалзавай камаллу инсанни я. Масадан дердиникай хабар кьадай, чIехибурун ва аялрин сагъламвал патал, галатун тийижиз, зегьмет чIугвазвай ам девирди истемишзавай хьтин духтур я. Ада эцигзавай диагнозар МРТ-дини гьамиша тестикьарзава».

Диляра духтурдивай за са шумуд суалдиз жаваб гун тIалабна.

– Диляра Зайнудиновна, алай девирда къенепатан органрин дуьм-дуьз диагноз эцигун патал УЗИ-дин роль гьихьтинди я?

— Вилик йисара духтурриз вилиз таквазвай къенепатан органрин диагноз эцигиз гзаф четин тир. ГьикI лагьайтIа, духтурди азарлудан шикаятриз килигна диагноз эцигзавай. Бязи вахтара, азардиз талукь тушир дарманар гана, азарлуяр, иллаки аялар телеф хьайи дуьшуьшарни тIимил тушир. Алай вахтунда и кар патал медицинадихъ вири жуьредин мумкинвилер ава. Къенепатан органрин азарар чирдай цIийи технологияр хьиз, абур сагъардай нетижалу дарманар, рапар акъатнава. Азар сагъарун патал сифтени-сифте дуьз диагноз эцигун важиблу ва чарасуз я. Виридалайни УЗИ-далди ахтармишунин къайда дуьзди яз гьисабзава. Ультразвукдин куьмекдалди къенепатан органар ахтармишзава, анра гьихьтин дегишвилер физватIа ва фенватIа, датчикрин куьмекдалдини экранда авай шикилдай аквазва. УЗИ,  азар деринда гьат тавунмаз, вахтунда диагноз эцигдай ва адан бинедаллаз сагъардай мумкинвал гузвай жуьрейри­кай сад я. Чи центр Япониядин «Экспресс» аппаратурадалди таъминарнава. Ада чаз азарлуйрин беденра авай жуьреба-жуьре азарар вахтунда дуьздал акъуддай мумкинвал гузва. И карди духтурриз азарар, дериндиз тефенмаз, сагъардай мумкинвал гузва.

– Куь патав гьихьтин азарар авайбур гзаф къвезва?

— Жуьреба-жуьре азарар квайбур, месела, дуркIунрин, чIулав лекьин, хуквадин, ратарин, жалгъайрин, кьилин меф­­тIедин, гинекологиядин, хурарик тIу­рар (мастопатия) ва гзаф маса азарар квайбур къвезва. Чна, УЗИ-дин пешекарри, диагноз эцигзавайди туш, къенепатан органра жезвай дегишвилерикай малумарна, сагъарзавай духтурдиз диагноз эцигиз куьмек гузва.

– УЗИ-дикай азарлуйриз са гьихьтин ятIани зиян авани?

— УЗИ-ди я аялриз, я чIехибуруз чIуру са таъсирни ийизвайди туш.

– Къенепатан органрин УЗИ гьар йисуз авунин чарасузвал авани?

— 40-йисалай алатайла, онкологиядин азаррин вилик пад кьун патал иллаки гинекологиядин органрин ва хурарин УЗИ гьар йисуз авун лазим я.

– Куьне йикъа шумуд кас кьабулзава?

— РакIарихъ шумуд кас галатIа, вири кьабулзава.

– Духтур яз, куьне «Лезги газет» кIелзавайбурухъ элкъвена, вуч лугьудай?

— Сифтени-сифте «Лезги газетдин»­ редакциядин къуллугъчийрихъ ва ам кIелзавайбурухъ мягькем сагъламвал­, дуьньяда ислягьвал, мублагьвал хьун алхишзава. Ахпани заз эвер гуз кIан­за­ва: гьуьрметлубур, сагъламвал хуьх! Азарри яргъалди тади гайила, вахтундамаз чараяр тавурла, сагъламвал арадиз хкун гзаф четин я. Ахпа-пака лугьуз, вахт акъудмир, вахтунда къайгъу чIугу!

Диляра Зайнудиновна, вичин пеше­ хъсандиз чидай, бажарагълу духтур хьиз, камаллу кайвани, кIани дидени я. Уьмуьрдин юлдаш рагьметлу Гьасанахъ галаз хизанда тербияламишнавай Камила Дагмедакадемиядин 6-курсунин студентка я. Чазни и гьуьрметлу духтурдихъ чандин сагъвал, кIубанвал, кIвалахда еке агалкьунар хьана кIанза­ва. Диляра духтур, ви сивел алай мили хъверни мергьяматлу рикIин гьиссер къуй садрани тIимил тахьурай!

Надият Велиева