Веревирдер
ЧIехи Гъалибвилин 75 йис хьайилани, адан тарих чпиз кIанивал элкъуьрзавай ксар гзаф ава. Гьам чи къене, гьам къеце патани. Са бязи СМИ-ра гьатта ЧIехи Гъалибвилин парадар тешкилун герек авачир кар, артухан харжияр я лугьузвай, “гьахъвал” гвай “тарихчияр” рахаз аквазва. Яраб лугьузва за, чи къулайвилеринни уьмуьрдин хатасузвилин къайгъударвал ибурухъ гьакьван гзаф хьанва жал?..
РикIел гьасятда Гъалибвилин пайдах мад къалур тавунин эмир гайи «викIегь» президент Б. Ельцинан девирдин гъурушар, тарашунар, уьлкведин тарих виляй вегьинар хквезва. Низ хийир гузватIа, ЧIехи Гъалибвилин парад чна кьиле тухун тавуртIа? Жаваб вич — вичелай арадал къвезва: эгер чи “къайгъударри” лугьузвайвал, парадди чаз зиян гузватIа, чи душманриз, ам тухун тавурла, хийир жезва.
Эхь, эхь, эгер чи къенин ва къвезмай несилриз бубайрин игитвилер, абуру чпин ивидалди Ватандин азадвал, чаз яшамиш жедай мумкинвал хвейиди чир тахьайтIа, са куьникайни хабар авачир авамар, кичи кьарар хьиз, бередай ракъуриз жеда. Чи душманриз и кар хъсандиз чизва, гьавиляй гьар са гьалда чи жегьилрин, аялрин кьилериз (мефтIериз) чпин идеологиядин агъу цаз алахъзава. Гуя чи Гъалибвал гьакIан дуьшуьшдин кар тир, гуя адахъ, ерли лазимвал авачиз гьакьван инсанрин чанар гайиди я… Гуя ахьтин залум дявени “яру большевикри” кьил кутур завал тир… Майданда тван тийизвай жуьредин тапан “шагьадатнама” амач.
Ибурал чи мектебрин программайра (литературадин, тарихрин, географиядин, чIалан) ЧIехи Гъалибвиликай ва адан парадрикай я лап тIимил кхьин, я ерли са гафни тахьунни алава жезва.
Амма Ватандин кьисметдихъ, адан гележегдихъ рикI кузвай ксарни тIимил авач. Кьериз-цIаруз ятIани, чи са бязи газетра, журналра, телеканалрай гьабурузни рахадай, гьакъикъат гьихьтинди тиртIа, ЧIехи Гъалибвилин парадар вучиз герек ятIа, чпин фикирар раиждай мумкинвал гузва.
И кар иллаки гъилевай йисуз, ЧIехи Гъалибвилин суварин вилик РФ-дин Президент В.Путина авур гьакьван камаллу, таъсиблу ва метлеблу рахунрилай кьулухъ гужлу хьайидал шак алач. ЧIехи Гъалибвиликай, гъалибчийриз хкажнавай памятникрикай, абурун обелискрикай, сурарикай, кузвай эбеди цIаярикай ягьанатиз рахазвай ва я масакIа абуруз хасаратвал ийиз эгечIзавай ксариз талукь тирвал эсер ийидай серенжемар кьабулун герек тирдакай РФ-дин Госдумада, Федеральный Собранидани депутатар рахана, тайин тир документарни кьабулна.
Гзафбурук и крари разивилин гьиссер кутуна. Амма, гьамиша хьиз, пад квачиз рахазвай сивер секин хьайиди артух гьиссзавач. Чи виликан «стхаяр», иллаки чи аскеррин ЧIехи Игитвал себеб яз, чеб картайрал аламукьай уьлквейрин векилар (Польшада, Прибалтикада, Чехияда, Украинада, Венгрияда, Болгарияда, Румынияда, масанра) “хци” яз аквазва. Абурухъ галаз зил кьазвай “гьахъ хуьзвайбуру”, чи гзаф СМИ-рани, махсус центрайрани, клубрани санал кIватI жез, чпин чIулав, чиркин таблигъат тухузва. Им, тарихдай аквазвайвал, вири девирриз хас кар я. Хаинар, халкьдин ивидал, намусдал алверзавайбур гьамиша хьайиди я. Гилани гьакI я. Виш дустунилай виш манат хъсан я лугьузвайбурун сес кьун тавуртIа, абур генани хшка, викIегь хьун мумкин я. Амма гьелелиг и кар жезвач. Тухузва мад чи Парад!
ЦIинин йисуз тIугъвал лугьудай завал авайвиляй, а кар (парад), адет хьанвайвал, 9-Майдиз тухуз хьанач. Амма гила…
24-июнь чи тарихда лап кьетIен вакъиа тешкилайди яз ама. ЧIехи Гъалибвилин сад лагьай парад 1945-йисуз гьа юкъуз, вични 22-июндилай гуьгъуьниз, яни фашистрин Германияди чапхунчивилелди чал вегьей чIулав (гила ам яс чIугунинни рикIел хуьнин югъ яз тарихда гьатнава) йикъалай гуьгъуьниз, чи ЧIехи Гъалибвилин метлеб вири дуьньядиз чир хьун паталди регьбер И.В.Сталинан теклифдалди, 24-июндиз Москвада, Яру майдандал тухванай. И кар гзаф полководецри чпин мемуарра (кхьинра) рикIел хкизва.
ЧIехи Гъалибвилин парадди чи Ватандихъ вири амайди, мадни къуватлу тирди субутна. Вирибур секинарнай а парадди!
Адаз мумкинвал гайи маса парад яз, чи полководецри, политологри 1941-йисан 7-ноябрдин, тарихда вичин метлеб садрани квахь тийидай параддин тIвар кьазва. Гитлераз гьа юкъуз Москвада, Яру майдандал немсерин кьушунрин парад тухуз кIанзавай. Душман саки агакьнавай а мумкинвилив. Москвадин патарив кьиле физвай къизгъин женгера чи гзаф кьегьалри чпин чанар пучзавай. Вири дуьньяди а вакъиаяр вилив хуьзвай.
Амма чIехи вождь, полководец И.В.Сталина, государстводин кьилин руководстводи ЧIехи Октябрдин революциядиз талукь парад гьа четин шартIара, вири дуьньядиз хабар жедайвал тухвана! Гьа майдандилай дяведин цIаяра гьахьай кьегьалри душмандиз садрани рикIелай тефидай ягъунар кьуна. Адан вири планриз цIай яна. Советрин халкь, армия а парадди садрани тежедай тегьерда руьгьламишнай.
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
