(Эвел – 51-нумрада)

Дугъриданни, Палестинадин чилер Исламдин (мусурман) чилер я. И мулкар тайин тир кьилдин мусурман халкьдиз (миллетдиз) хас туш ва я кьилди са мусурман уьлквединдинбур туш, абур умумидаказ вири мусурманринбур ва вири мусурман уьлквейринбур я.

Гьавиляй вири мусурманри — чилин машрикь патани, магъриб патани — а берекатлу чилер ва «Масжидул- Акъса» хуьн важиблу я!

Аллагь-Таалади Къуръанда лагьанва (3-сура, 67-68-ая­тар, мана): «Ибрагьим я «ягьу́д-дин гвайди» тушир, я «насра́ний-дин гвайди» тушир, амма ам гьанифа (маса динрикай яргъа яз, са Аллагьдиз итIаатлу тир) мусурман тир ва ам мушрикьрикай тушир». (67) «Гьакъикъатда, Ибрагьимаз виридалайни талукь (мукьвал) инсанар, гьелбетда, адаз табий хьайибур я, ва и Пайгъамбар (Мугьаммад), ва иман гъанвайбур (мусурманар). Ва (гьакъикъатда), Аллагь муъминрин арха (куьмекдайди, хуьдайди) я» (68)».  Инайни ачухдиз а гьакъикъат аквазва.

Санлай къачурла, «тавгьид- уьммет» — им гьа са уьммет я: Адамалай (алейгьи ссалам) башламишна, та инсаниятдин эхиримжи несилдал къведалди!

Эхь, са девирда Аллагь-Таалади и чилер Исраилан несилриз кьисмет авуна — абур мусурманар тир чIавуз. Яни заманадин са муддатда абуру Аллагьдин дин кьиле тухвай чIавуз, абур «тавгьид-эгьлияр» тирла.

Амма абур Палестинадин чилерин сагьибар хьун тайин шартIунилай аслу тир — абуру «тавгьид», Аллагьдин дуьз рехъ кьиле тухунилай! Амма абуру Аллагьдихъ кафирвал ва Адан расулриз асивал авурла, абуру пайгъамбарар яна кьейила, чпин икьрарар, агьтер чIурайла, Мугьаммад пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гваз атанвай Исламдин рекьиз табий хьун инкарайла, абуруз и асивилерай Аллагьди жаза гана.

Къейд ийин хьи, Исраилан несилрин пайгъамбарри чпин халкьариз, дугъриданни, чи пайгъамбар хкведайдакай шад хабар ганай ва абур (яни Исраилан несилар) гьадаз мутIуьгъ хьун чарасуз тирдакайни лагьанай. И кардикай Аллагьди Къуръанда лагьанва (7-сура, 157-аят, мана): «Чебни табий тирбуруз расулдиз — кIел-кхьин тийижир пайгъамбардиз (Мугьаммадаз), вичикайни абуруз чпихъ авай Тавратда ва Инжилда кхьенваз жагъизвай…».

Винидихъ чна гьисабай асивилерай Исраилан несилриз Аллагьди ихьтин жазаяр ганай.

Абурун кьилел Аллагьдин лянет ва ажугъ атана, Къуръанда лагьанва (5-сура, 13-аят, мана): «Ва абуру чпин (кьинералди мягькемарнавай) икьрар чIуруниз килигна, Чна абур лянетна ва абурун рикIер Чна векъи авуна (абуруз иманди эсер ийидач)…».

Гьа икI, берекатлу Палестинадин чилерин гьукум чеб пайгъамбаррин рекьеваз физвай ва чпи абурун пайдах хкажнавай уьмметдиз — Исламдин уьмметдиз кьисмет хьана.

Гьавиляй и метлеблу месэла (чилерин иесивал) инсанрин тайин са миллетдихъ, несилдихъ галаз алакъалу туш, ам мусурманар табий хьанвай дуьз рекьихъ галаз алакъалу я!

Ягьудри чпиз Палестинадин гьакъиндай тарихди­н ва диндин гьахъар ава лугьузвай гимандиз жаваб:

Винидихъ къалурнавайвал, Исраилан несилар Йа­къу­бан несилар я. Дугъриданни, абур сифте яз Палестинадин­ чилел Ю́шаъ ибн Нун пайгъамбардихъ галаз атанай, Муса пайгъамбар рагьметдиз фейидалай кьулухъ «тигьда» (Синайдин чилел, рехъ алатна, къумлухда 40-йисан къене амукьай вядеда), абуру сифтедай чпиз эмирнавай кар — аниз гьахьна, женг тухун — инкар авурдалай гуьгъуьниз.

­Палестинада, Исраилан несилар аниз къведалди, пуд къебила авай.

«Аль-финикъию́н» къебила — абур ана 3000 йис чи эрадилай вилик квай заманада яшамиш хьана ва абуру ана кеферпатан вилаятра — Средиземный гьуьлуьз мукьвал чкайра бине кутунвай.

«Аль-канъа́нию́н» къебила — абуру «аль-фини­къи­ю́н»­ къебиладикай кьиблепата бине кутунвай. 2500-йис чи эрадилай вилик квай заманада абурув гьакIни Палестинадин чилерин юкьва авай мулкарни гвай.

Абур вири Аравиядай (Арабистандай) куьч хьанвай арабрин къебилаяр тир. Ахпа аниз Крит островдай саки 1200 йис чи эрадилай вилик квай заманада жемятар атана. Чпел «филисти́н» тIвар алай абуру «Йа́фа́» ва «Гъазза» лугьудай чкайрин арада — Средиземный гьуьлуьн къерехдал – бине кутуна. «Аль-канъа́нию́нвийри» а халкьдиз «филистIи́н» тIвар гана.  Гьа икI, а тIвар гьа вири­ уьлкведал акьалтна ва аниз «филистIин» лугьуз хьана. («Аль-ягьудиййа»-ктаб, 41-чин, автор Агьмад Шилбий).

Гьавиляй, тарихдин жигьетдай килигайла, ягьудар ана сифте яшамиш хьайи халкьар туширди ачухдиз чир жезва. Аксина, абур аниз гьахьна ва анин бязи мулкар кьуна — эвелдай а чкаяр маса халкьарин гъиле авайтIани.

Эгер диндин жигьетдай лагьайтIа, дугъриданни, Къуръанда Муса пайгъамбардикай рахазвай аят ава (5-сура, 21-аят, мана): «Эй зи халкь! Гьахь (куьн) пак чилел (Аллагьди михьи, берекатлу авунвай уьлкведиз «Байт-аль-Макъдисдиз»), вич квез Аллагьди важиблу авунвай (аниз куьн гьахьун ва анавай кафир халкьдихъ галаз куьне дяве тухун…». И аятда лагьанвай «…вич квез Аллагьди важиблу авунвай…» келимайрин патахъай табиинрикай тир чIехи алим Къата́дади лагьана: «Эмир ганва а халкьдиз а кар — чаз капI, закат, гьаж ва умра авун эмирнавайвал». (Ибн Жарир, 6/173).

Маса алимри лугьузва: «А чил абуруз са шартI аваз ганвай — чпиз эмирнавай кар — яни аниз гьахьун кьилиз акъудайла. ГьакI хьайитIани,  ана абуруз Палестинадин­ чилин патахъай гьахъ авайди тестикьарзавай делил авач, вучиз лагьайтIа, Аллагьди гзаф няметар Вичин муъмин бендейриз багъишзава — абуру имандин рехъ кьиле тухузвайла. А няметарни абуруз имандин гьалда гьалал я, амма куфрдин гьалда — абуруз а няметрин патахъай гьахъ авач. Исраилан несилри, абуруз Аллагьди Палестинадиз гьахьун патал эмир гайила, ам кьабулнач, а кар инкарна. Амма гуьгъуьнлай и эмирдиз жаваб гайила ва кьилиз акъудайла, Аллагьди абуруз нямет гана. (Яни Исраилан несилриз сифтедай Аллагьди «Байт-аль-Макъдисдин» чилел гьахьун эмирайла, абуру инкарнай, амма гуьгъуьнлай Исраилан несилар аниз, чна винидихъ къейд авунвайвал, Ю́шаъ ибн Нун пайгъамбардихъ галаз гьахьнай).

Ягьудри Аллагьдихъ ва Адан небийрихъ кафирвал­ авурвиляй, абур Адан ажугъдиз ва лянетдиз лайихлу­ хьайивиляй абуруз а мукъаддас чилин патахъай са гьахъни авач. Аксина, а чил муъминрин гьахъ я. (И дели­лар фикирда кьурла, къе ягьудрихъ я тарихдин жигьетдай, я диндин жигьетдай чеб а чилерин иесияр я лугьудай са делилни авач. «Тарихдин жигьетдай анаг чи чка я…» лагьайтIа, чна лугьуда: «Куьн аниз гьахьдалди, ана инсанар яшамиш жезвай». Эгер абуру лагьайтIа: «Ам Аллагьди чаз ганвай чил я…» чна лугьуда: «Куьне Аллагьдин пайгъамабарар инкар авуникди кафирвал авунвайбур я. Аллагьди лагьайтIа, Вичин чил ирсвиле муъминриз хиве кьунва». Къуръанда Аллагьди лагьанва (21-сура, 105-аят, мана): «Ва, дугъриданни, Чна (авудна ра­къурай) Ктабра кхьенва, «Лавѓь-ул-Маѓьфу́зда» кхьейдалай гуьгъуьниз: бес, чил Зи диндар бендейриз (мусурманриз) ирсвиле жеда»).

Суал: алай девирдин ягьудар – абур гьакъикъатдани эвелимжи Исраилан несилрикай яни, тахьайтIа?..

Авай гьалдиз, гьакъикъатдиз килигайла, ягьудар гьар жуьреяр ава: чпин эсил Европадай тирбур, араб уьлквейрай тирбур ва Африкадин уьлквейрай тирбур. Ихьтин гьар жуьре эсилар авайбурун асул-бине сад я лугьуз жедач, аксина, абур маса чIехи халкьарик какахьнава ва тафаватлувилер арадал атанва.

Генани ягьудрин чпин ктабра абур маса халкьарин папарал эвленмиш хьайиди ва чпин рушар маса халкьарин итимриз гъуьлуьз фейиди, яни маса халкьарик какахьна­вайди кхьенва (Сифр: Къазаъ. 3/5; Сифр: Нагьмийа —  13/23).

ГьакIни тарихда субут кар я: Хазар уьлкведин халкьди 8-асирда ягьуд дин кьабулнай. Ахпа Урусатдин пачагьлугъди а чилер кьурла, анин халкьар 13-асирда маса уьлквейриз акъатна: гзаф жемятар Венгриядиз, Польшадиз, Румыниядиз куьч хьана, Урусатда амукьайбурни хьана (ктаб: «Къенин ягьудар (гьакъикъи) ягьудар туш», автор Бинямин Фридман).

И делилри тестикьарзавайвал, чпиз ашкиназар лугьузвай Европадин ягьудрин Йакъуб пайгъамбардихъ (алей­гьи ссалам) ва адан несилрихъ галаз са алакъани авач.

Гьам диндин, гьамни тарихдин жигьетдай ягьуд­риз­ Палестинада гьахъ авачирди, абур алай девирда гьахъсуз­ кардал алайди, ягъалмишвиле авайди ва абуру­ ийиз­вай крар зулумдинбур тирди, дугъриданни, чаз ачухдиз­ субут хьанва. Къуй Аллагь-Таалади Палестинадин халкь­диз куьмекрай! Амин!

Ямин Мегьамедов, диндин алим