2022-йис тарихда гьатна, ЦIийи йис алукьнава. Им алатай йисан нетижаяр кьадай, цIийи планар ядай вахт я. Алатай йис район, район­эгьлияр патал гьихьтинди хьана, чалай вуч ийиз алакьна?

“Мегьарамдхуьруьн район” МР-дин администрацияди вичин кIвалахда кьилин фикир экономика вилик финин ериш явашар тавуниз, райондин бюджет дурумлувилелди ацIу­рун патал карчивилин ва инвестицийрин активвал хкажуниз, яшайишдин рекье гьалар хъсанаруниз, агьалийрин яша­йиш санлай къулайди авуниз гана. Райондин­ чкадин самоуправленидин органри вири кIва­лах Дагъустан Республикадин Кьили тайи­нарай вилик финин эвелимжи проектрихъ галаз кьадайвал тешкилна.

Виликамаз кьунвай гьисабунри къалурзавайвал, алатай йисуз райондин экономикадин вири хилер бегьерлубур хьана. Чалай тайинарай планар асул гьисабдай кьилиз акъудиз алакьна. Кьилди къачуртIа, райондин бюджетдин доходар 220 милиондилай виниз алатна.

Районда промышленный производстводин чIехи пай карчивилин гъвечIи субъектрал ацалтзава. Промышленный политикадин кьилин гележег авай тереф районда промышленный инвестицийрин проектар уьмуьрдиз кечирмишун яз тайинарнава.

Чахъ карчивал, гъвечIи бизнес вилик тухудай мумкинвилер ава. Чун абурукай тамамвилелди менфят къачуз чалишмиш жезва. ГъвечIи бизнесдал машгъул жезвайбуруз райондин ва республикадин бюджетрай хсуси кар кIвачел акьалдарун патал куьмекар гузва. ГъвечIи карханайрин ва карчийрин кьадар къвердавай артух жезва.

ГъвечIи бизнесди кIвалахдин цIийи чкаяр яратмишуниз, бейкарвилин дережа агъузуниз, яшайишдиз талукь важиблу месэлаяр гьялиз  куьмек гузва­. Районда, санлай къачурла, тахминан 100-лай виниз карханайри ва 1000-дав агакьна кьилдин карчийри кIва­лахзава.

Муьштерийрин базар экономикадин вири обществодин уьмуьр таъминарзавай секторрикай сад я. Ам шейэр кура-кура маса гудай туьквенрин, общественный тIуьнрин ва яша­йишдиз къуллугъ ийидай сетдикай ибарат хьанва. Ина кьилин чка алишверишди кьазва. 2022-йисуз кура-кура шейэр гун, 2021-йи­сав гекъигайла, 1200,5 агъзур манатдин артух хьанва.

Образованидин хилени  гьалар къвердавай хъсан жезва. Республикадин инвести­цийрин программайрин сергьятра аваз Уружбадал школадин дарамат ишлеми­шиз вахкана. Мегьарамдхуьре цIийи ясли-бахча эцигна. Идалайни гъейри, райондин 3 шко­лада капитальный ремонтдин кIвалахар акьал­тIарна. Алукьнавай  йисуз и кIвалахар давам хъжеда.

Райондин экономикада хуьруьн майишатди кьилин чка кьазва. Виликан йисарилай тафаватлу яз, ам къазанжияр гъидай хилез эл­къуьн хъувунва. Адан дибда багъманчивал, уьзуьмчивал, майвачивал, малдарвал ава.

Алатай йисуз эвелимжи “Точки роста” проект уьмуьрдиз кечирмишуниз кьетIен фикир гана. Ихьтин точкаяр яратмишунив чкадин кье­тIенвал фикирда кьуна эгечIна. Чахъ хуьруьн майишатда уьзуьмчивал, малдарвал, теплицайрин майишат, гзаф бегьер гудай жуьредин багъманчивал хьтин секторар вилик тухун патал хъсан шартIар ава. Абурукай менфят къачуз чун чалишмишни жезва, багъларин, уьзуьмлухрин майданар гегьеншарзава.

Инвестицияр кардик кутунин жигьетдай Мегьарамдхуьруьн район неинки Кьиблепатан Дагъустанда, гьакI республикадин районрин арадани кIвенкIвечи жергейра ава. Эхиримжи цIуд йисуз районда гзаф кьадар чIехи инвестпроектар кьилиз акъуднава. Абуру чпин продукциядалди райондин экономика цIийи дережайриз хкажзава.

Йисан къайи вахтара майваяр битмишарун патал теплицайрин майишатар тешкилзава. Районда гьеле 15 гектардилай виниз майданар авай теплицайрин майишатри кIвалахзава. Хъартас-Къазмайрин хуьре “Ярки-Агро” ООО-ди 3 ва  “Нагиев” ИП-ди 5 гектар майдандин теплицайрай кьакьан къазанжияр къачузва.

Винидихъ къейд авурвал, районда хуьруьн майишатди кьилин чка кьазва. Гьавиляй вири къуватар район абад авуниз гузва. Алай вахтунда районда 6000  гектарда багълар ва 2000 гектардилай виниз майданра уьзуьмлухрин багълар экIя хьанва. Абурун гъвечIи  пай цIийиз кутунвайбур, фад бегьердал къведайбур я. Месела, “Сад” КФХ-ди 180 гектарда, “Гранит” СПК-ди са шумуд гектарда гзаф бегьер гудай багъ кутунва, кьакьан бегьерар къачузва. Багъларин майданар артухарун планламишнава. Идахъ галаз сад хьиз, бегьерлувални хкажда. Гьасилзавай емиш-майвадин кьадар йисалай-суз хейлин артухардай майишатар районда мадни ава.

Чилел машгъулбуруз кIвалахдин къулай шартIар тешкилуниз районда кьилин фикир гузва. “Нетижалу АПК” проектдин сергьятра аваз арендаторрив ва КФХ-рив куьмекар агакьарзава.

Эгер районда хуьруьн майишат са шумуд йис идалай вилик авай гьалдиз вил ве­гьейтIа, районэгьлийрин зегьметдалди хъсанвилихъ арадал гъанвай дегишвилер кьатIунун четин туш. Гзаф дуьшуьшра ихтилатрилай кьуру рекъемри ачухдиз лугьуда. Райондин зегьметчийри 2022-йисуз 44811 тонн емишар, 15 581 тонндив агакьна ципи­цIар, 85 000 тонндив агакьна салан майваяр (помидорар, халияр, картуфар, афнияр ва мад) кIватIна.

Районда, багъларилай, уьзуьмлухрилай ва саларилай гъейри,  дамахдай хьтин девлетар гзаф ава. Абур хуьн, абурукай карчивилелди ва тамамвилелди менфят къачун чи буржи я. И буржи кьилиз акъудунив чун ри­кIивай эгечIни авунва.

Жегьил несилдихъ галаз кIвалахунин жигьетдайни Мегьарамдхуьруьн район республикада сифте жергейра авай муниципалитетрикай сад я. Районда гьар йисуз спортдин цIудралди  мярекатар тухузва, спортсменри жуьреба-жуьре чемпионатра иштиракзава, медалар къазанмишзава. Районда спортдин 12 жуьредай спортсменар гьазурунал кIва­лахзава. Иллаки дзюдодиз, азаддиз кьуршахар кьуниз, залан атлетикадиз, боксдиз, футболдиз гзаф жегьилар желб хьанва. Санлай къачурла, спортдал машгъул жегьилрин кьадар 6000-дав агакьзава.

Вири ихьтин кIвалахрихъ галаз санал агьа­лийрин  дуланажагъдин дережани хкаж хьана. Чун вилик финин ериш йигинди ва мягькемди хьун, чун агакьнавай дережа себеб яз, рай­онэгьлийрин уьмуьрдин дережа хкаж хьун алатай йисан кьилин нетижа хьана. Алукьнавай 2023-йисузни чаз, зегьметдин еришар зайифар тавуна кIвалах давамардайдахъ, районэгьлийрин агьваллувал хкаж жедайдахъ инанмишвал ийиз кIанзава.

Рамзес Мурадалиев