(Шаир Ш.Шагьбалаеван  шииратда тIебиат)

Алай 2017- йис РФ-дин Президент В.В. Путинан  къарардалди  чи уьлкведа тIебиат  хуьнинди яз раижнава.  Идахъ галаз рейсад яз, Дагъустандин Кьил Р.Гь.  Абдулатиповани  тIебиат, адан ивирар  хуьнин макьсаддалди, Дагъустанда «Каспийдин йис» тIвар алай программани  кьабулнава.

Сир туш,  дуьньядин сергьятра  экологиядин  месэлайриз талукь яз  кьиле тухванвай  ва тухузвай серенжемар тIимил туш. Амма  икI, ятIани,  гьар са регионда  къалабулух  кутазвай цIийи  месэлаяр  майдандиз  акъатзава.  ИкI, кьилди  къачуртIа,  вичихъ дуьньяда тешпигь авачир   Самурдин там кьуразва,  Къаякентдин зонада  инсанрин сагъламвал мягькемаруниз  виликдай дармандиз, мелгьемдиз хьиз  килигзавай  чиле гьасил жезвай  кьарадикай хийир вахчуз жезмач… Гила абур  цIийи  хъийидай  ва кардик  кухтадай  махсус  программаяр  кьабулнава.

Шак алач, тIебиат  паклу яз,  Аллагьдин патай  чаз ганвай  къиметлу савкьат я.  Ада чи уьмуьр,  агьвал, дуланажагъ еримлу хьуниз  къуллугъзава. Амма гьайиф хьи,  дуьз рекьелай алатнавай инсанри  инсафсузвилелди  гзаф   гьайванрин  тум  «Яру ктабдиз» ядай чкадал гъанва.  ТIебиатда  кьиле  фенвай   зегьерлу синагърин,  судуррин къазадик  гзаф къушар, набататар,  гьатта гьашаратарни  акатнава.

ТIебиатдихъ  вичин барабарвал ава.  Эгер адан чан алай затIарикай  са затI кими хьайитIани дуьзгуьнвал чIур жезва. Шаирри и кар дериндай гьиссзава  ва чпин эсерра раиж  ийизва.  Вахтунин  лишанар  фикирдиз гъана шаир Шагьбала  Шагьбалаева къейдзава:

Гъетери дуьз  гузмач рапрап,

Кьит яз гузва ракъини  нур.

 Язамач чилиз марфади раб,

Акъуднавач тарари  тIур.

 

ТIебиатди  гатфар гежел 

Вегьезва —  чи лезги чилел.

ГьинватIани сад Аллагьдиз

Чи халкьдикай  атанва хъел.

Шагьбаладин шииратда  тIебиатдин кьетIенвилер   адахъ галаз инсандин руьгьдин алакъа   къакъат тийидай  салагъада ва  битаввиле ава.

Шаирди кхьизва: 

Гагь ракъинин зегьемди куз,

ТIебиатдин  мелгьем тагуз,

Вакай хьана кьалар туькьуьл,

Вун зи кьисмет я, рекьекьуьл.

Мадни,  бажарагълу  шаирди тIебиатдин гуьзелвал, ацIайвал  яржламишзавай  къизилгуьлдилай эгечIна,  та явшандилай  хкечIна, гьар са набататдин      гуьгьуьлдин  кьетIенвилер  къейд ийизва, абур кIелдайдан   фагьумдив  устадвилелди агакьарзава.   «Тар ва  инсан» тIвар алай  шиирда  шаирди зидвилерив  ацIанвай и дуьньядин рекьел, инсандин хиве еке жавабдарвал твазва. Кьилдин    чалкечирри  девлетлу  хьунин, суракьда аваз,  тамар тергзава, абурук цIай   кязава, атIузва.

Шаирди инсандин вилик суал эцигзава:

Куьн чкайрал тиртIа дегиш,

Тар инсан яз, инсан –тар, вич.

Ада вучдай ви чкадал?

Гьа  суалдин аката кичI…

ТIебиатдикай эсерар  яратмишдайла, гьар  са шаирдихъ вичин мурад, амайбурув гаф  агакьарунин къайдани ава. Ингье Шагьбаладин мурад:

Зи  рикIевай  жегьре хиял-

Чилер –цавар  экуь  хьун я,

 Дагъдин цIегьер  рагун хурал  

Такабурдиз дири хьун я.

 

Тахьурай гьич са булахни

 ЧIехи  гьуьлуьз авахь тавур.

Тахьурай  гьич  са яйлахни

КIелер хпек  акахь тавур.

 

Дидедин гин хьтин  и Чил

Гьар инсандиз багьа хьурай,

Дигмиш хьана къуьлерин кьил,

Рагъ чи кьилел, цава хьурай

Пис мурад я ни лугьуда?

Али-Буба  Эмирсултанов