Прокурордиз “пачагьдин ва я пачагьлугъдин кьилин вилер”, яни суд-дувандал, къанун-къайда хуьнал гуьзчивалзавайди лугьузва. Ихьтин важиблу къуллугъ-къурулуш герек тирди гьеле вичин вахтунда Урусатдин ЧIехи пачагь I Петрди малумарнай (1722-йис). Арадални гъанай ахьтин къурулуш.
Адан везифаяр регьятбур туширди инал гъанвай гафарикай хкатзава. Обществода гьикьван муракаб гьалар, алакъаяр аватIа, чун шагьидар я. Иллаки уьлкведин къенепата алаш-булашди, гьарда вичин гъиляй къведайвал авуни неинки гуьзчивалдай къаравулар, гьакI силисчиярни, судьяярни акьалтIай четин суалрани веревирдера, гьуьжетрани сабурсузвилера твазва…
Ихтилат чан алай инсанрикай физва эхир! Инсандин ихтиярриз кIур гузва, чандиз къастзава, мал-мулк къакъудзава… Тахсиркарвилерин тум-кьил авани? Виринра прокурордин гаф михьиди, гьахълуди, кьилинди хьун герек я. ГьикI лагьайтIа, ам пачагьдин (государстводин кьилин) векил, адан тIварцIихъай рахазвайди я.
И карди адавай гьихьтин чирвилер, руьгьдин чIехивал, рикIин сабурлувал, гьахъ атIунин устадвал истемишзаватIа, чун гъавурда акьазва.
Заз чидай са бязи прокурорар фад рехи (яшлу) хьунин асул себеб абурал гьалтзавай месэлайрин муракабвилихъ, гьахъунин заланвилихъ, нервийрин женгинихъ галаз алакъалу тирдал шак алач. Бязибур, а кIвалах таз, маса къуллугърал хъфейдини заз чида.
Вичикай къе суьгьбетзавай кас, за кьатIузвайвал, чIехи руьгь, чирвал, сабур, нервийрин къурулуш датIана сигъалдик кваз хуьз алакьзавайбурукай я.
Мадни деринриз гьахьайтIа, чир жеда хьи, ам экъечIай ери гьакьван мягькемди, михьиди, “эчIелриз” рехъ тагайди я.
Бутаев Нияз Бутаевичакай СтIал Сулейманан районда акьалтIай савадлу ва гьакьван сабурлу судьядикай хьиз рахада.
Адан къулав чIехи хьайи пуд хцел ажайиб зарлу тIварар ала: Низами, Навои, Физули. Дуьньядин шииратдин-руьгьдин хазинадин пуд классик санлай и хизандиз гьикI илифнатIа?!
Аквар гьаларай, камаллу бубадиз рухвайрин тIварари абур гьакьван такабурлу кьакьанрихъ тухвана кIанзавай. Заз чидайвал (зун и пуд хцихъ галазни мукьувай таниш я), пудани бубадин руьгьдикай пай къачунва. Абур неинки уьмуьрдал, гьакъикъи искусстводал, чи милли классикадал, гьакI чи къенин аямдин устадрин ирсинални ашукьбур я…
Физули Ниязович Бутаева прокурордин рехъ хкяна, яни бубадин рехъ давамарна. Шаир-классикдин тIвар алай прокурорди, за кьатIузвайвал, кIвалахдин рекье вич гьахъдин, намусдин векилди хьиз тухузва. Ам вичин везифайрив гьакьван жавабдарвилелди эгечIзава.
Гьа са вахтунда Физули Ниязович пачагьдин ва я пачагьлугъдин кьилин векилни я! И карди адан хиве мадни еке жавабдарвал твазвайдал шак алач. Кьилинди инсан ва инсанвал, инсандин уьмуьрдин сагъвал, саявал, гьахъунин терездин дуьзвал хуьн чарасуз я. Пачагьлугъ вичин сагълам инсанралди ва гьахьтин михьи алакъайралди къуватлу, къудратлу жезвайдал шак алач.
Прокурорди авур гъалатIди чIехи къурулушрин ихтибар, крар виляй вегьеда. Усаларда ам вични виридаз…
Физули Ниязовичан патав зунни гьич виливни хуьн тавур са дуьшуьшди акъуднай. Кардин кIан-пун ахтармишайла, акуна хьи, яшарни гьеле бегьем тахьанвай неречIар сад хьана, угъривилин рекье гьатнава. Прокурорди силисчиди тухванвай дело вири патарихъай дериндай ахтармишна, ахьтин къарар акъуднай хьи, жегьилриз адан къарардикай (насигьатрикай) уьмуьрлух тарс хьана. Абур азадвиликай магьрумначир. АтIаначир абурун виликди еримишзавай умудрин рехъ. Вилер ачухна, кьилерив кIвалахиз тунай. Жегьилри вузар акьалтIарна, гьалаллу рекье чпин уьмуьр давамарзава…
Завай ихьтин мисалар мадни гъиз жедай. Амма гереквал авач. Шегьердин (чи меркездин) прокурордин заместителдал гьикьван залан кьисметар гьалтзавайди ятIа, лугьун четин я. Абурун кьадар, гьайиф хьи, тIимилни жезвач. Амма закондин бушвал къалурун хаталу я. Мадни хаталу я хала-хатурвал авунни…
Физули Ниязовичан гьакъиндай чи тежрибалу журналист Алаудин Гьамидова вичин вахтунда (са цIуд йис идалай вилик) чи газетда кхьенвайвал, жегьил прокурорди вич везифайрив эгечIай гьа сифте йикъарилай намусдинни гьахъунин рехъ хкяна, савадлу юрист тирди субутна. Гьавиляй гьам гьукуматдин къурулушрин, гьам вичин ведомстводин, гьам халкьдин патайни ада гьуьрмет, авторитет ва ихтибарлувал къазанмишна…
Гьакъисагъ ва руьгьдин михьивилелди кьиле тухузвай адан къуллугъ “РД-дин лайихлу юрист” лагьай гьуьрметдин тIвар гуналди къейднава (2011).
Ф.Н.Бутаев “Лезги газетдин” лайихлу амадагрикай, ам кIелзавай ва кхьиз куьмекзавай рухвайрикайни сад я…
И йикъара Физули Ниязовичан 60 йис тамам жезва. 40 йисуз ада вичин чирвилер, алакьунар чи республикадин меркезда къанун-къайда мягькемаруниз, инсанрин ихтиярар паквилелди хуьниз багъишна. Чна лугьузва:
Гьахъунин даях,
Дуьзвилин пайдах,
Мадни вине хьуй
Дережайрин тах!
Несилри, шаксуз,
Ийида дамах.
Амукьрай гьакI куз
Ви руьгьдин чахмах!..
Мерд Али Жалилов
