Кьуьчхуьр Саид лезги халкьдин арада, Сурхай хандиз акси экъечIун себеб яз, бунтчи шаир хьиз машгьур хьанва. Бажарагълу ашукьдин шиирар къенин юкъуз лезги эдебиятдин тарсарай мектебдин программадик акатнава, гьакIни кьилдин ктабар яз чапдай акъатнава. Адан къелемдикай хкатнавай эсерар сегьнедилай ва гьакI мехъеррикни межлисрик тамамарзава. Абурун арадай чавай Ашукь Адила тамамарзавай «Шикаят» (Сунайрин сердер я…), «Самур» ВИА-ди тамамарзавай «Саимат», «Гатфар» ВИА-ди тамамарзавай «Чубарук» ва маса манийрин тIварар кьаз жеда.
И макъалада заз бажарагълу ашукьдин чIалариз кхьенвай «Мани лагь, эй ашукь» манидикай рахаз кIанзава. Кьуьчхуьр Саидан амай чIалар хьиз, винидихъ тIвар кьунвай шиир арадал атай йис чаз къенин юкъуз малум туш. Амма чIаларин автор Кьуьчхуьр Саид тирди чаз гьеле мектебда кIелзавай йисарилай лезги эдебиятдин ктабрай малум жезва. Сегьнедилай мани тамамардай чIавуз, саки вири манияр хьиз, и манини чIаларинни гьавадин авторрикай «магьрумнава». И карди зун и мани арадиз атунин тарих чирун патал жуван ахтармишун башламишуниз мажбурна.
2022-йисуз жуван «Лезги музыкадин чирагъар» ктаб кIватIдай чIавуз аник за шаир, таржумачи, критик ва композитор Мурад Саидан уьмуьрдикай делилар кухтунай. А делиларни за Мурадавай вичивай къачунай ва абурун бинедаллаз композитордикай «Лезги газетдиз», «Авазрин сирери гьевеслу авунвайди» кьил гана, зи макъалани акъатнай. Жегьил композитор 150-далай виниз манийрин автор я. Мурада арадиз гъанвай манийрин сиягьда заз Кьуьчхуьр Саидан «Мани лагь, эй ашукь» шиирдин тIварни акуна. И макъала кхьидалди вилик зун Мурадахъ галаз телефондай алакъадиз экъечIна ва адавай винидихъ тIвар кьунвай мани арадиз атуникай суьгьбет авун тIалабна. «Жув Кьуьчхуьр Саидан уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ фадлай ахтармишзавай кас хьуниз килигна, йикъарикай са юкъуз зун, адан шиирар гъилелай ийиз, кIвале ацукьнавай, — башламишна вичин суьгьбет Мурада. — Сад-садан гуьгъуьналлаз бажарагълу ашукьдин са шумуд шиир кIелайдалай кьулухъ зун адан «Мани лагь, эй ашукь» шиирдал агакьна. Адан цIарар кIелдай чIавуз садлагьана зи вилерикай музыкадин нотаяр карагиз башламишна ва кьилени аваздин сесер къугъвана. Гьа икI, тек са сятинин къене шиир манидиз элкъвена».
Мадни Мурад Саидан гафарай заз малум хьайивал, мани арадиз атайдалай кьулухъ тахминан ругуд вацран къене, тамамардай кас авачиз, ам «дезгедал аламукьна». «Сифте сеферда и мани сегьнедилай 2015-йисуз цIийи йисаз бахшнавай концертда жегьил манидар Алинади тамамарна ва къенин юкъуз, саки 10 йис алатнаватIани, Алинадилай гъейри сегьнедилай а мани тамамарзавай кас гьелелиг мад авач», – лугьузва Мурада.
Гаф кватай чкадал лугьун лазим я хьи, къенин макъаладин «кьилин игит» тир манидилай гъейри, Мурад Саидан эсеррин сиягьда Кьуьчхуьр Саидан чIалариз кхьенвай пуд мани мад ава. Амма гьелелиг а манияр композиторди сегьнедиз акъудиз тади къачузвач. «Халкьдин вилик сегьнедиз акъуддалди, композиторди вичин гьар са эсер тамамвилелди гуьнгуьниз гъана кIанда. Зи фикирдалди, за Кьуьчхуьр Саидан чIалариз кхьенвай муькуь пуд мани эхирдалди арадиз атана куьтягь хьанвач. Гьа и кар себеб яз, за гьелелиг абурун тIварарни раиж ийиз тади къачузвач», — лугьузва композиторди.
Кьуьчхуьр Саидан чIалариз кхьенвай «Мани лагь, эй ашукь» вичин эсер я лугьун къундарма тахьурай лагьана, Мурад Саида вичи гьеле 2014-йисуз кхьей а манидин нотаярни зал агакьарна. Гьайиф къвезвай кар ам я хьи, саки 10 йисан къене сегьнедилай а мани тек са вичи тамамарзаватIани, Алинади садра кьванни я чIаларин, я аваздин авторар вужар ятIа раиж авунвач. Гьа и кар себеб яз, бязи чешмейра и цIарарин автордал ам халкьдин мани хьиз къалурнавай чкаярни гьалтна.
ЧIаларинни авазрин авторрин тIварар раиж тавун себеб яз, композиторри зегьмет чIугуна, арадиз гъанвай гзаф манияр чи «гъиляй акъатзава». Ахьтинбурук «КIварчагъ дере» (я чIаларин, я гьавадин авторар малум туш), винидихъ за тIварар кьунвай Кьуьчхуьр Саидан чIалариз кхьенвай «Саимат», «Чубарук», «Шикаят» (авазрин авторар малум туш) хьтин манияр акатзава. Ихьтин гьахъсузвал арадай акъудун патал чи манидарри, мани сегьнедилай тамамардайла, чIаларинни гьавадин авторрин тIварар раиж авунайтIа, чи милли медениятда авай «тIеквенар» ахцIун хъувуниз куьмек жедай.
Эдуард Ашурагъаев
