Сулейман-Стальский райондин кьил Н.Ш. Абдулмуталибова вичин кьве юбилей къейдна: яхцIурни цIуд йисан ва ам, чIаларин алим, Дагъустандин государстводин университетдин муаллим, хайи райондиз хтана, эвелдай райондин кьилин заместитель, ахпа вич райондин кьил яз кIвалахунин ц1уд йис. ДатIана кардик квай кас ятIани, Нариман Шамсудиновича суьгьбетдай вахт жагъурна. Ам куьруьди хьанач. Чпикай рахай месэлайрикай чун анжах са бязибурал акъвазиз агакьна.

— Чаз Абдулмуталибов хайи чIалан месэлайрал машгъул алим, филологиядин илимрин кандидат ва республикада чIехи районрикай садан руководитель яз чида. Са тIвар алаз, гуя кьве кас я. Абур сад-садахъ галаз гьихьтин алакъайра ава, кьазвани? – суал гана за.

— Алимвилин дережадив агакьун са акьван регьят кар туш. Агакьайла, а дережа лайихлудаказ хуьн мадни четин акъвазда. Зегьмет ч1угуна к1анда эхир. Анжах зегьметди жува хкянавай рекье са гьихьтин ят1ани агалкьунар арадал гъида. Гьа са вахтунда алим хьун регьят я, инсан хьун – четин. Жув зегьметдив вердиш ксарикай ят1ани, гьайиф хьи, эхиримжи йисара зи илимдин к1валах зайиф хьанва, жуван рик1 гьана ават1ани, агакьзавач. Илимдин хейлин к1валахар ава гъилик квайбур, гьеле кьилиз акъудиз тахьанвайбур. Гьелбетда, и гьалди рик1ик са жуьре гъалабани кутазва. Гьа са вахтунда за тамамарзавай къуллугъди уьмуьрдин тежриба тежер кьван артухарзава. И кар, фикир гайила, илимдин к1валах патални хийирлу жезва. Ви зигьин, фагьум-кьат1ун дегиш жезва, илимдин месэлайризни маса тегьерда килигиз алакьзава. Къачун чна, къвезва инал инсанар чпин дерди-бала гваз. Абурувай са ц1ийи гаф ван жезва, «чан алай» ч1ал япара гьатзава, са ц1ийи амал чир жезва. Имни университетдин муаллимдиз, кабинетда ацукьнавай алимдиз гьар кткана тежезвай мумкинвал я. Эхирки, са патахъай, тамамарзавай къуллугъди илимдин к1валахдиз кьец1 гузва, муькуь патахъай, уьмуьрдин тежриба, инсанар чир хьанва, зигьинда дегишвилер арадал атанва. И крари илимдин к1валахдизни артух къуват тагана тадач.  Алай вахтунда кьилинди, гьелбетда, хиве авай къуллугъдин везифаяр я, жувавай дат1ана жавабдарвал истемишзавай. Чидач, за гъавурда акьадайвал жаваб ганат1а…

Кьулухъ вил ягъайтIа…

— Куьн райондиз хтана цIуд йис хьанва. Къе, гьи патахъай къачуртIани, чIехи тежриба хьанвай руководитель я. Юбилейдин йикъариз рикIел хкунар хас жезва. Са цIуд йисан кьулухъ вил ягъайтIа…

— Т1имил вахт туш. 2007-йисан эхирра Имам Музамудинович Яралиев райондин кьиле акъвазайла, ада зазни иниз хтун теклифнай. Пуд йисан къене адан заместитель яз к1валахна. Анлай кьулухъ райондин кьил хьанва. А йисара районда сифте нубатда экономикадин месэлаяр гьялна,  къайда туна, чапхун-чук1урунин гьерекатар акъвазарна к1анзавай. Им райондин руководитель Яралиева гьа сифте йикъарилай эгеч1на кьур рехъ я: ч1уру крар акъвазарин, гележегдин агалкьунрихъ тухудай к1валахрин бине кутан. Алатай йисар веревирд ийидайла, и рехъ хуьн ва давамариз алакьун за са къайдадин агалкьун яз гьисабзава.

Авайвал лугьун: четин хьайиди я. Иллаки республикадин руководстводи чи к1валахриз яб тагудайла, ам чаз акси акъвазайла. Эхь, гьак1ни хьайиди я. Ят1ани алатай йисара чахъ инкариз тежедай агалкьунарни хьана. Заз чидай гьал, зарафат туш: эхиримжи йисара 4 миллиард манатдив агакьна бюджетдилай къерехдин пулар желбнава райондиз. Варлу, мергьяматлу, Аллагь рик1ел алай инсанри райондиз саки са миллиард манатдив агакьна куьмекар ганва. Пулунин и такьатар школаяр, аялрин бахчаяр, музеяр, спортзалар, миск1инар эцигуниз ва ремонт авуниз, целди таъминарунин, рекьер туьк1уьрунин, газ гъунин, чи хуьрер аваданламишунин, агьалийрин дуланажагъ хъсанарунин ва гьар жуьредин маса месэлаяр гьялуниз харжна. Эгер чун, чи терефдарар хийирдин к1валахар алакь тийидайбур, ихтибар тежедайбур тирт1а, икьван пулунин такьатар райондиз къведачир. Ик1 куьмекдин майилар хьун, заз чидай гьалда, райондин администрациядин ачухвилин, михьивилин, иесивилелди к1валахиз алакьдайди къалурунин нетижа я. Заз районда асайишдин девир алукьнава лугьуз к1анзавач, татугайвилерни, к1валахда нукьсанарни т1имил туш. Вири к1андайвал жезвач, дерди-бала гзаф, вилик акъвазнавай месэлаяр ч1ехи я. Инал къейдна к1анда: чахъ хьанвай агалкьунрик Имам Музамудиновичан пай ква: чаз куьмекар гузвайбурук, чпин пулунин такьатар серф ийизвайбурук гзаф кьадарда адан гафунихъ агъазвайбур, дустар, чирхчирар, танишар ква. Инал Шайдаеврин хизандин, Зураб Шайдаеван, Нуьдуьрбегован, Абасован, Бабаеван ва ц1удралди маса ксарин т1варар кьаз жеда.

— Инал вич-вичелай суал къвезва: къенин юкъуз республикадин кьилихъ галаз Куь алакъаяр гьик1 я?

— Республикадин кьилиз атанвай Владимир Абдуалиевич Васильев гьахъвал гвай инсан тирди виридаз ашкара хьанва. Миллетчивилиз рехъ ачухзавач,  гьакъикъи к1валахдиз къимет гузва, к1валахда михьивал истемишзава. Чун, лезгияр, малум тирвал, къанундалди яшамиш жедай, гьукуматдин низам-къайда хуьдай инсанар я. Гьавиляй республикадин гилан Кьил чи халкьдин т1ебиатдив кьадай гьукумдар я. Зи фикирдай, халкьдивай адаз чухсагъул лугьуз жеда.

 «КIвалах – им са туьквенар туш…»

— Дагъустанда, экономикада гьикьван татугайвилер аватIани, халкьдин дуланажагъ, санлай къачурла, агъузди ят1ани, ашкара агалкьунарни жезва, гьа жергедай яз — районрани. Квевай Сулейман-Стальский районда къенин юкъуз авай гьалариз гьихьтин къимет гуз жеда?

— Са т1имил яргъай эгеч1ин. Советрин уьлкве чк1айдалай кьулухъ районда багъларин-саларин хаммал гьялдай карханаяр амукьнач. Гьихьтин заводар авайди тир, 10-15 агъзур касдиз к1валах гузвай. А девирда гьабур тир райондин экономикадин бине. Чи агьалийрин кьадарни т1имил тир – 30-35 агъзур. Союз к1ватайла, виридаз чизвайвал, Россиядин регионрай, маса республикайрай чи инсанар хтана. Гила районда агьалийрин кьадар 60 агъзурдав агакьнава. Гьа са вахтунда промышленностдин карханаярни амукьнач. Чилерни пайи-паярна. Виридаз абур хийирлудаказ ишлемишдай мумкинвилерни хьанач. И саки кьве сеферда артух хьанвай халкьди бес фу гьик1 т1уьрай, арадал атанвай гьалара абуру чпин хизанар хуьдайди гьик1 къазанмишрай? Им виридалайни четин суал я.

— Адаз жаваб гьихьтинди жезва?

— Инсанар к1валахдалди таъминарна к1анзава. К1валах – им са туьквенар туш. К1валах гузвайди я вилик фенвай хуьруьн майишатди, заводри, маса карханайри. Са кьадар карханайрикай районда са Ричал цин завод амукьна. Ам себеб яз, Ярк1и дередин хуьрерал чан алама лагьайт1а, зун  гъалат1 жедач. Заводди инсанриз к1валах гузва, республикадиз хейлин налогарни. Муькуь карханайрихъни иесияр хьанвай, гьардахъ вичин мумкинвилерни, пулунин такьатарни авай. Анжах абурулай к1валах ийиз алакьнач. Гуьгъуьнлай, геж хьиз, районда «Мевер» завод кардик акатна. Ана, гьич тахьайт1а, 50 касди к1валахзава. Мадни заводдин к1валахдихъ галаз алакъалу транспортдин фин — хтун, герек зат1ар хкун, гьасилнавай продукция тухун – им инсанриз мажиб гъизвай к1валах, гьа им экономика я.

Районда ийиз алакьнавай хийирлу крариз талукь мисалар мадни гъиз жеда. Ина республикада мад авачир хьтин агъзур гектар кьунвай шпалеррин багъ жеда.  Чидач, куьн аниз фенани, акунани. Заз лугьуз к1анзава: къенин йикъан  шарт1ара ихтин багъ кутун, ам бегьердал гъун халисан игитвал я. Им жуван к1валихъ галай, фена базардилай къачуна, къелемар кутуна хьанвай багъ туш, вини технологийрин ч1ехи производство я. Ам, йисаралди гадарна, баябанлухдиз элкъвенвай чилерал арадал гъана. Райондин дагълух пата шуьмягърин ч1ехи багъни кутазва. Имни икьван ч1авалди тахьай са ц1ийивал я. Инвесторриз ана шуьмягъар гьялдай гъвеч1и кондитерский фабрика эцигдай фикирни ава. Нехуьн ч1ахарин производство хьанва. Ц1уд йис вилик са вад-ругуд гектарда нехв цунилай эгеч1айди тир. Гила районда нехуьн продукция гьялдай гъвеч1и заводни кардик акатнава. Адан продукция уькведин маса регионрани чир хьанва.

Районда пуд жуьредин продукция гьасилзава, федерациядин дережада маса гузвай: ричал яд, «Мевер» заводдин яд, нехуьн ч1ахар. Умудлу я, гележегда абурун кьадар артух жеда.

Гъилевай йисуз чна эхирни Эминхуьре 2010-йисуз эцигиз эгеч1ай школа ишлемишиз вахкана. К1варчагъ дередиз – им гьеле чи бубайрин мурад тир, алатай асирдин юкьвара к1валахрикни экеч1най – дигидай яд атана. Кьасумхуьр хъвадай цин патахъай дарда гьатнавай. Ам къачузвай чешмейра яд т1имил, агьалийри ишлемишун артух хьанвай. Гила иниз Ст1ал вац1ай яд гъизва.  Яд къачудай ва михьдай тадаракар, пуд йикъан къене виш агъзур касдиз бес жедай цин резервуарар эцигнава, кьве километрни зураз турбани тухванва. Райцентрадин агьалийри яд агакьун яргъалди гуьзлемиш хъийидач. Лагьана к1анда хьи, республикадин ц1ийи руководство чи дердийрин гъавурда акьазвайвиляй чалай са йисан къене и кьве ч1ехи проект тамамариз алакьна, пуд лагьайдини кьилиз акъудзава.

— Хьанвай агалкьунар, алакьнавай крар инкариз тежедайбур я. Анжах хуьрерин агьалийрихъ галаз ихтилатар хьайила, гъавурда акьазва: абур, белки, виридалайни районда емишар, салан майваяр гьялдай завод эцигзавай хабарди шадардай…

— Консервийрин заводни эцигиз жедай. А фикир авай инвесторарни къвезва чи кьилив. Завод эцигда. Бес ахпа вучда? Гьасилнавай продукция маса гуз четин я. Инсанриз, паталай килигдайла, ибур регьят к1валахар хьиз аквада. Чун яшамиш жезвайди советрин девир туш: вуна продукция гьасилзавай, ам гьукуматди маса къачузвай, физвай яргъаризни  вагонралди. Гила а крар амач. Экономика к1вачел ахкьалдарун, иллаки хуьруьн майишат вилик фин патал гьукуматдин къаюмвал ва куьмек чарасуз я. Гьар гьик1 ят1ани, за чи агьалийрин гуьгьуьлар ачухдай хабарни гун: районда 50 агъзур тонн емишар кьабулдай алай девирдин гьамбархана эцигун патал ахтармишунинни проектдин к1валахар инвесторри гъиле кьунва. Ахьтин ч1ехи кархана са куьруь вахтунда арадал къведач, паяралди кардик акатда: сифте, месела, 5000 тонн кьабулдай ва хуьдай чкаяр гьазур жеда, ахпа мад ва мад, тамамдаказ кьилиз акъатдалди.

— Гьукуматдин патай гила хуьруьн майишатдиз куьмек авач лугьунни дуьз жедач эхир.

— Жедач, гьелбетда. Куьмек ерли авач лагьай ч1ал туш. Мисал яз, чи ц1ийи технологийрин шпалеррин багъларин са гектардиз миллион манатдилай виниз акъатзава. Адакай гьукуматди 250 агъзур манат субсидия яз гузва. Гьак1 мелиорациядин ва маса к1валахризни. Гузва, анжах бес кьадарда ваъ. Хуьруьн майишатдиз артух куьмек герек я. Гьукуматдин куьмек авачиз, экономика, налогрин бине гегьеншариз жедач. Сифте куьмек – ахпа налогар ва нетижаяр.

«Зун мягьтел я…»

— Сулейман-Стальский районди вичин культурадин уьмуьрдалдини желбзава. Милли адетар рикIел хкун ва хуьн патал ийизвай алахъунар. Хайи чIалаз ва культурадиз талукь илимдинни практикадин конференцияр, акъудзавай ктабар. Масана ваъ, ина рикIел атана лезги чIал чирзавай студентриз махсус стипендияр тайинарун, эгер абур гузматIа… 

— Вад йисуз стипендийриз вад миллион манат ахъайна Яралиеван «Шарвили» фондунай. Дагъустандин государстводин университетдани педуниверситетда хайи ч1ал чирзавай вири студентриз. Абуруз тарсар гузвай муаллимрални йиса садра-кьведра пулунин куьмекар агакьнай.

— Культурадин уьмуьрда алакьнавай крарикай, вилик акъвазнавай месэлайрикай вуч лугьуз жеда?

— Милли культурадин месэлайриз рик1ивай фикир гузвайди, гьелбетда, са чи районда туш. Алай девирда а месэлайрин важиблувал виринра аннамишзава. Жуван халкьдин бинеяр чирун, бубайрин ирс, адетар, къанун-къайдаяр хуьн, хайи ч1ал — вири и девлет  акьалтзавай несилрал агакьарунилай важиблу вуч ава?! Муниципалитетди тайинарнавай махсус программаяр кардик ква. Эхь, чалай алакьай, гьатта вири халкьдиз раиж хьайи, рик1ел аламукьдай крар ава. Инал абурукай мад сеферда рахан тийин. Чи район арифдарринни шаиррин макан яз гьавайда гьисабзавайди туш. Районда культурадин хиле к1валахзавай, алакьунар авай, яратмишзавай ксарин жергеяр къалин я. Культурадин мярекатар дат1ана кьиле физва. Чун абурун ери хъсанариз алахъзава. К1анзавайди абуру инсанрин къанажагъдиз хъсан таъсир авун, бейнида амукьун я.

— И мукьвара районда нубатдин сеферда халичайринни гамарин сувар кьиле фена. Идахъ галаз алакъалу яз милли сеняткарвилин месэлайрикай лагьанайтIа, кIанзавай.

— Халкьдин са девирра машгьур, гила саки квахьдай чкадал атанвай  сеняткарвилер к1вачел ахкьалдарун чи вилик акъвазнавай важиблу месэлайрикай я. Гьайиф хьи, пулунин такьатар авачирвиляй чун ч1ехи алахъунар к1анзавай гьа халичайринни гамарин производство арадал хкиз агакьнавач. Гьеле пешекарарни ама, иллаки К1варчагъ дередин хуьрера. Ана, Зизикрин хуьре, авай халичайрин фабрикадин дараматни чна хвена, тарарни эцигнава, аниз чими авун патал газни гъанва, к1валахдай шарт1ар арадал хканва. К1валах тухун патал майил, мумкинвал авай ксар герек я. Абур жагъидайдак чна умуд кутазва.

— Район Дагъустандин тарихда машгьур испикрин керамикадин бине я…

— Хъенч1ин къапарин производство халисандиз кардик кутун патал вири тадаракар къачудай инвестордихъ галаз икьрар хьанва. И к1валахдиз кьве миллиондив агакьна пул к1ан жеда. И сеняткарвиле алатай йисара чна авунвай крарни ава, са вуч ят1ани арадал гъанва. Пешекарар гьазур я. Аялриз и кеспи чирдай кружокар школайра, райондин аялрин Яратмишунрин к1вале ачухнава.

— Зизика советрин девирдин фабрикадин дарамат амукьун, гила ана кIвалахдай шарт1ар арадал хкун бейхабар карни я, ада рик1ик шадвални кутазва…   

— Ц1уд йис вилик чун райондиз хтайла, ина культурадин са шумуд ва маса идараяр, маса гуз, тулк1 авуниз акъуднавай. Куьн ч1алахъ жедани, Герейханован совхоздин культурадин к1вални кваз! Ана авай агьалийриз къуллугъдай комбинатдин дараматни. Абур вири Имам Музамудиновича, пулунихъ маса къачуна, жемятдин ихтиярдиз вахкайди я. Зизика халичайрин фабрикани маса гуз к1анзавай. Агакьнач. Экенрин хуьре гьихьтин  культурадин к1вал маса гана, къванцикай эцигнавай. Инсанриз абур к1ан хьунал зун мягьтел я. Гьукуматди арадал гъанвай культурадин макан, имарат – адаз гьик1 темягьдайди я, адал гъил гьик1 фидайди я?! Ам, вакьфа хьиз я, михьи чка я эхир, вири жемятдин пай квай. Гьайиф хьи, гьахьтин к1валахарни хьана районда. А вахтара уьмуьрдин гьава, инсанрин ниятар гьахьтинбур тир. Фикирзавай: гьик1 хьайит1ани, гузвайди я, масадал гьалтдалди, за къачуда. И жуьредин гьеркатар — чапхундин, барбат1унин — акъвазарун, за лагьайвал, сифте нубатдин месэла хьанай районда.

«Зун анжах сухта я исятдани…»   

— Чи чIал, ашкара тирвал, Кеферпатан Кавказдин халкьарин чIаларикай хъсандиз ахтармишнавайбурукай сад я. Фикир къведа: чпин чIал чирнавай, ахтармишнавай дережадиз килигайла, лезгияр, дугъриданни, цивилизациядик акатнавай халкьарин жергеда ава… Советрин девирда чахъ илимдин дуьньяда чпиз лайихлу гьуьрмет къазанмишай чIехи  алимар хьанай. Гъавурда авай ксари тестикьарзавайвал, гуьгъуьнлай атай несилдикай а чIехи алимрин рехъ давамарзавай виридалайни бажарагълу алим Нариман Абдулмуталибов тир…

— За жувакай масакIа фикирзава: зун исятдани а ч1ехи алимрин анжах сухта я…

— Заз куь кьве ктаб чида, илимдин макъалаяр, гъалатI тушт1а, 70 акъатнава.

— Ктабар пуд ава, макъалаяр — 150-дав агакьна. Акъатнавайбур.

— Алай вахтунда хайи чIалахъ галаз алакъалу месэлаяр иллаки хци хьанва, абур датIана веревирд тавунани жезвач. Нариман Шамсудинович, лезги чIалан илим авай гьалдикай Квевай вуч лугьуз жеда?

— Хайи ч1алан месэлайрал машгъул алимрин ч1ехи несил хъфенва. Гьайиф хьи, алакьунар авай жегьил къуватар илимдиз т1имил къвезва. Себеб — илимдин к1валахдин мажибрал дуланмиш хьун четин я. Чирвилер къачунвай, фикирар-кьат1унар хци жегьилар авачиз туш, анжах абуру и к1валахда яргъалди дурум гузвач. Иллаки — дишегьлийри: хизанар жезва, аялар, к1валин дерди-бала, ч1ехи кар хьайит1а, илимдин дережа къачуна, ахпа илимдихъай къакъатзава.

— Хайи чIалахъ галаз алакъалу гьуьжетар-бягьсер зайиф яз аквадач. Абуруз Куьне, гьич тахьайтIа, фикир тагана бажагьат амукьзава.

— Ч1алан месэлайрай гьуьжетар-бягьсер, дугъриданни, зайиф туш. Завай вуч лугьуз жеда? Илимдин къайдаяр ишлемиш тавуна, низ вуч к1андат1а, гьам кхьизвай девир алукьнава. Алатай вахтара, гьа чи ч1ехи алимар  иллаки себеб яз, абурукай къурху аваз, са бязи крариз рехъ гудачир. Гьукуматдин къадагъа, адан вилик жавабдарвал авай. Гила рекьер ачух хьанва.

Зи фикир ихьтинди я: эвелни — эвел чна хайи ч1ал харчи тавун, гьа авай къурулушда хуьн лазим я. Чна вучзава? Гьеле чи аялриз, акьалтзавай несилдиз ч1ал гьа авай гьалда чириз, ч1алан къурулуш, вичин иервал абурун зигьинда ацукьариз тежез, чун ч1ала сагъ революция тваз алахънава. Ибур гьик1 жезвай крар я? Сифте чна ч1ал хвена к1анда. Сифте чун вири, халкь, дидед ч1алал рахана к1анда. Ч1ал вири рекьера ишлемишна к1анда, гьар йикъан уьмуьрда хьиз, общественный ва полтикадин уьмуьрдани, культурадани, илимдани, масанрани. Бес чун гьик1 рахазва: са гаф лезги ч1алал, муькуь гаф урус, азербайжан ч1аларал. ИкI эйбежер ч1ал арадал атуникай регъуьни жезвач.

Бегьем ч1ал тийижиз, чун ч1алан къурулушда ц1ийивилер тваз алахъзава. Алфавитдай и гьарф акъудин, ик1 кхьин дуьз туш, ат1ам дуьз туш лугьуз, кьадарсуз ч1уру гьалар арадал гъизва. Ктабарни гьарда вичиз чидай жуьредин ч1алал акъудзава. Къайдаламишнавай ч1ал авайди я, вирида кьабулнавай. Къайда – им виридаз закон я. Закон ч1урдай ихтияр садазни авач. Вучиз къайдадик, са бубат куьпдик квай ч1ал харчи ийизвайди, ч1урзавайди я?! Заз лугьуз к1анзава: ахьтин инсанри ч1алаз, вири халкьдиз зарар гузва!  Гьелбетда, шаклу бязи месэлаяр ава. Гьам графикадин, гьам орфографиядин, пунктуациядин, стилистикадин. Эхь, абур къарагъарна к1анда, гьялна к1анзавайди я, анжах — илимдин бинедаллаз, алимрин, гъавурда авай ксарин махсус комиссияр тешкилна, гаф-ч1ал сад авуна.

Я тахьайт1а, бязибуру ц1ийи гафар майдандиз акъудзава. Заз чидач, белки, са бязи шаирриз ава жеди ихтияр ц1ийи гафар арадал гъидай. Ам чи гаф я лугьуз, бес виридал илит1из алахъдани?! Акъат тийизвай къундарма авач. Илимдин къалп макъалайрилай эгеч1на, яц1у ктабрал кьван. Са бязибур к1елайла, ак1 жеда хьи, дуьньядин бинеяр кутунвайди гуя лезгияр я, чалай зурба мад халкь хьанач. Ик1 жедайди туш! Эгер халисан алим машгъул хьайит1а, ахьтин «ахтармишунар» са гъвеч1и макъалада русвагьда…

Чун са гьихьтин ят1ани рангсуз, усал, официальный жуьредин рахунрал эляч1нава. Инсанривай чпин фикир дидед ч1алал лугьуз жезвач. Адан гуьрчегвал, жанлувал квадарзава, хци келимаяр рахадайла, чна ишлемишзавач. И патахъай я, зи фикирдай, чна алахъунар авуна к1анзавайди, ч1алан бинеяр, адан т1ебиат хуьн патал. Эвелни-эвел. Ахпа яваш-яваш са-са месэла гьялна к1анда.

Эхирни…

— Элкъвена жуван уьумуьрдин рекьиз килигайла, — лугьузва Нариман Шамсудиновича, — заз аквазвайвал, са патахъай, зи бахтуни, шаксуз, ишлемишна: зун гьамиша дуьз, къени, инсанперес, гьахъвал гвай инсанрин арада хьана. Ч1уру ниятар авайбурун арадиз заз Аллагьди рехъ ганач, абур завай яргъа авуна. Гьар сада, са яшариз акъатайла, вичи тухвай уьмуьр веревирд авун, нетижаяр кьун адет я. Уьмуьрдин нубатдин гирведал алатна фейи йисарин нетижаяр кьада. Эгер уьмуьрда захъ са тайин агалкьунар хьанат1а, идалди зун чпин арада хьайи дуьзгуьн инсанриз буржлу я. Гележегда чидач гьик1 хъжедат1а. Уьмуьрда аквазвайвал, мисалда лугьузвайвал, къе балк1андал алайди пака чилел хьунни мумкин я. Уьмуьр давам жезва, гьеле сагъ я. Захъ хъсан хизан ава, лайихлу ярар-дустар, санал к1валахзавай умудлу терефдарар ава. Яшамиш хьана к1анда я, са вуч ят1ани арадал гъана к1анзавайди я. Гъвеч1ибур хьайит1ани, ч1ехибур хьайит1ани, хийирдин крар кьилиз акъудиз гьамиша регьятни туш. Ч1уру крар я гьасятда арадал къвезвайди. Къуватар хьурай чахъ виридахъ, халкьди кьабулдай,  хъсан къимет гудай крар тамамардай.

Суьгьбет авурди А.Омаров я

НАРИМАН ХЬТИНБУР…

Яшамишни хьана зун са кьадардин,

СССР-дин хьана пара маканра.

Акуна заз йикъар гагь бул, гагь дардин,

Къумлухрани, Шалбуз дагъ хьиз кьакьанра.

Тек-туьк гьалтна зал Нариман хьтинбур,

Садбур – регьят, садбур рахаз четинбур!

 

Акьуллубур лезгийрик чи пара ква,

Сагьибар тир къуллугъриз гьар жуьредин.

Чун бул бегьер гъидай емиш тарак ква,

Районрикай шагь тир къадим Куьредин.

Тек-туьк гьалтна  зал Нариман хьтинбур,

Алимрикай адалатлу, муъминбур!

 

Тариф квез я, аквазвайла вилералд,

Ширин мецел туькIуьрдайла кIвалахар?

И кьадар рикI алай хайи эллерал,

Амма вичив кIусни гвачир дамахар.

Тек-туьк гьалтна зал Нариман хътинбур,

Ихтибарлу, гьар са карда заминбур!

 

Къейд ийидай чIавуз вичин хайи югъ,

ЯхцIурни цIуд, пуд паюнкай са пай тир.

Халкь паталди чаз Аллагьди гайи югъ,

Халис багъ хьиз, мурадривди ацIайд тир;

Тек-туьк гьалтна зал Нариман хьтинбур,

Гьар са тIалдиз халис дарман хьтинбур!

 

Сажидина анжах вичин паталай

Тарифзавач, вирибурун гафар я.

Вилик къведай варцар, гьар сан гаталай,

Цуьквер гъидай, бегьер гъидай гатфар я.

Тек-туьк гьалтна зал Нариман хьтинбур,

Зулун кьиляй гъидай харман хьтинбур!

Cажидин Саидгьасанов