Алатай асирра сиясатдин, яшайишдин, тарихдин себебар аваз гзаф кьадар лезгияр маса уьлквейриз, шегьерриз акъатна. Ахьтинбурукай сад штулви Мегьамед Гьуьсейновни тир. Дагъустандин Р.Гьамзатован тIварунихъ галай милли библиотекада «Намуслу ва буржидиз вафалу инсан» кьил алаз Мегьамед Гьуьсейнован (Михаил Лезгинцеван) 130 йисан юбилейдиз талукьарнавай ктабрин выставка ачухнава.
Ам гьазурун патал жуьреба-жуьре йисарин ктабрикай, шикилрикай, журналриз, газетриз акъатнавай макъалайрикай ва маса документрикай менфят къачунва.
Выставкада эцигнавай гьар са ктабди, документди тамашачийриз Михаил Лезгинцеван ва адан хизандин уьмуьрдихъ, инкъилабдин, пешекарвилин, Ватандиз къуллугъ авунин кIвалахдихъ галаз таниш жедай мумкинвал гузва. Лугьун лазим я хьи, Кьурагь райондин Штулрин хуьряй тир Лезгинцеврин тIварар Советрин Союздин ва Дагъустандин тарихда гьатнава.
ъ1900-йисарин сифте кьилера Мегьамед са кап фу къазанмишун патал хуьряй экъечIна патарал фена. Астрахань шегьердиз акъатай жегьилди чкадин заводра рабочийвал авуна. Гьа ина ам инкъилабчийрин кIвалахдихъ галаз таниш хьана, абуру тешкилзавай забастовкайра иштиракна. Нубатдин сеферда забастовкадиз экъечIай гада кьуна ва дустагъна. Сибирдиз тухудайла ам катна ва Санкт-Петербургдиз акъатна. 1917-1921-йисара Мегьамеда Ленинан, Сталинан регьбервилик кваз гьукуматдин лап кар алай ведомствойра зегьмет чIугуна. 27 йиса аваз адаз генерал-лейтенантдин чин гана. Граждан дяведа чи ватанэгьлиди Советрин военный финансрин къуллугъ тешкилуник ва Яру Армия патал финансрин рекьяй кадрияр гьазуруник еке пай кутуна. Уьлкве патал ада чIугур зегьметар екебур я. Гьайиф хьи, Михаил Лезгинцевни 1937-йисан къанунсузвилерин къурбанддиз элкъвена. Ам 1941-йисуз рагьметдиз фена.
Выставкадин лап итижлу ктабдик писатель ва журналист Шихзада Юсуфован «Лезгинцев – инкъилабдин хва» ктаб акатзава. Авторди гзаф кьадар документрин, архиврай къачунвай делилрин бинедаллаз кхьенвай ктабди ва хва Георгий Лезгинцеван рикIел хкунри Лезгинцеврин тухумдин ва уьмуьрдин гьакъикъи делилар ачухзава.
Библиотекадиз къвезвайбур Георгий Лезгинцеван «Дагъларай тир инсан», «Инженер Северцев», «Рудознатцы», «Тайга авай пата» ктабрихъ галаз хушвилелди таниш жезва.
Выставкадин са пIипI писатель-журналист Нариман Ибрагьимова Лезгинцеврин хизандикай кхьенвай макъалайрикай, адан ктабрикай туькIуьрнава. Публицистдин «Вири халкьдиз къимет гудай кар» макъалада чи ватанэгьлийрик секинсузвал кутазвай месэла къарагъарнава — Лезгинцевриз туькIуьрнавай памятник вичин чкадал эцигуникай ва и кардиз кьецI гузвай месэлайрикай. Авторди Лезгинцеврин памятник эцигун патал хкянавай чка масабурун гъиле гьатайтIа вучда? — лагьана суал эцигнава. И суалди чакни къалабулух кутазва. Дагъларин уьлкведин меркезда Лезгинцеврин памятник эцигун — им абур гьамиша рикIел хуьнин лишан жедай.
Ватанэгьлийри Лезгинцевар хьтин рухваяр рикIелай алуддач. Абур чи рикIера гьамиша государстводин, жемиятдин ва военный зурба деятелар, алимар, реформаторар яз амукьда. Махачкъала шегьерда Лезгинцеван тIварунихъ галай куьче ава. Белиждин са школадиз адан тIвар ганва. «Лезгинцевар» тIвар алай мергьяматлувилин фонд кардик кваз хейлин йисар я. Ихьтин делилрихъ галаз выставкадин пуд лагьай паюнай таниш жедай мумкинвал ава.
Лезгинцеврин хизандикай гьакъикъи делилар чириз кIанзавайбур выставкади вилив хуьзва.
Секинат Мусаева,
республикадин милли библиотекадин къуллугъчи
