Гафарин алемдай

Малум тирвал, на- бязи прилагательнийрихъ акал хьуналди, абуруз акси манаяр гудай префикс я. Месела: гьахъ – нагьахъ, динж – надинж.

Лезги чIала ахьтин сад-кьве гаф дуьшуьш жезва хьи, чпикай на- префиксдин куьмекдалди арадиз къвезвай антонимрилай гъейри, абурухъ алава манаярни жезва. «Намерд» гьа ихьтин гаф я.

Алим А.Гуьлмегьамедован пуд томдикай ибарат гафарганда «мерд» гафуниз ихьтин баян ганва: рикIин сидкьидай масадаз куьмек гудай, жуваз авайдакай масадаз гудай. Синонимар тир «гъил ачух», «жумарт», «заха» гафарни къалурнава. Итижлу делил ам я хьи, тIвар кьунвай гафарганда са жерге антонимрикай «намерд» гаф виридалайни гуьгъуьниз ганва: азгъун, кIеви, минтIикь, мутIлакь, нефс авай, темягькар, тух тежер, намерд.

«Мерд» гафунин антонимдин манадилай гъейри, «намерд» гафунихъ «вафасуз, хаин, алчах» манаярни ава. Гьа са вахтунда «мерд» гафунихъ «вафалу, къени» хьтин мана ава лагьана къалурнавай чешме малум туш.

Чал кьериз-цIаруз гьалтзавай «наажеб» гафни, префикс себеб яз, вичихъ кьвед лагьай мана хьанвай гафарикай я лугьуз жеда. Мисал яз, бязи нугъатра «наажеб» гаф са касдай вилив хуьн тавур кар, амал, ихтилат акъатайла, мягьтелвални гьейранвал къалуруналди, ишлемишда; «ада а кар наажеб авуна? наажеб, ада а кар авунани?» лугьуда. И дуьшуьшда «гьикI хьана, вуч себеб яз?», «дугъриданни?», «яраб я жал?» манайра жезва. Сад лагьай мана «ажеб» гафунин дуьм-дуьз антоним я: ажайиб тушир, лап хъсан тушир.

Дуьз лагьайтIа, «наажеб» гаф чи эдебиятдин эсерра лап тек-туьк дуьшуьшра гьалтзава. Вичин эсерра лезги чIалан девлет лап хъсандаказ къалуриз алакьай зурба писатель ва шаир Алибег Фатагьова «МТС» поэмада и гафуникай менфят къачунва: «Квез гьикI наажеб чир хьана, / Ихьтин кIеви, четин кеспи?».

Куругъли Ферзалиев