Перестройкади Россияда марксизмдин-ленинизмдин идеология тахьай мисална, амма адан чкадал чи обществодиз виже къведай хьтин, халкь дуьз рекье твадай, иллаки жегьил-жаванар эдеблудаказ тербияламишдай са затIни арадал гъанач. Рехъ гьихьтинди ятIа чин тийиз, адан а кьил малум тушиз, виликди физ жедайди туш.
Гьавиляй СССР чукIурдай планрик ЦРУ-ди 1945-йисуз туькIуьрай доктринада кар алай месэла советрин халкьди амалзавай идеологиядин, марифатдин асул лишанар чIурубуралди эвезун тир. А.Даллеса СССР чукIурунин пландикай икI лагьанай: “Россияда чна, чинебан кIвалах тухвана, тапан ивирар илитIда, абурухъ инсанар агъадайвал кIвалах тухуда…” Америкадинни Англиядин империалистриз Дуьньядин кьвед лагьай дяведилай гуьгъуьниз СССР къуватлу хьанвайди, адак чпин тIем акакь тийидайди чизвай. Гьавиляй Черчиллани лагьанай: “Чна вири къуватар Россияда къайдасузвилер тун патал серфда, фашал идеология пропаганда авуна, нагьакьан крарин тарифариз, инсанар чIуру рекье тваз, халкьар гьукуматдиз акси акъвазариз, коммунистический режим алудна кIанда. Маса чара авач, гужлу Россиядин къуватар мадни артух жеда. Анжах къенепата чинеба пропаганда тухуз, халкь чIуру рекье туртIа са крар арадал къведа…”
Гьа икI ийизни алакьна абурулай — Советрин Союз хьтин зурба государство, са гуьллени ягъ тавуна, чукIурна. Ингье перестройщикринни либералрин девирда ришветбазвални тараш-чапхунун гзаф чиновникриз кьилин идеология хьанва. Арадал атанвай гьалар татугайбур тирди уьлкведин кьиле авайбуруни хиве кьазва. ИкI, месела, 2012-йисан 12-декабрдиз В.Путина Краснодарда общественностдин векилрихъ галаз гуьруьшмиш хьайи чIавуз лагьанай: “Алай девирда Россиядин обществода инсанар мишекъат хьанва, сада-садан гъил кьун, гьуьрмет авун амач. Гьа и ерийри, чи тарихда къалурзавайвал, чун гьамиша сад авуна, къуват гана. Ахьтин крарал чна дамахзавай”.
Бес вуч авуна кIанда?
В.Путина и суалдизни хъсан жаваб гузва: “Чна къвезмай девирдин диб мягькемди авуна кIанда. И мягькем дибни ватанпересвал я…”
Эхь, ам жуван тарихдиз гьуьрмет авун, чи халкьарин хъсан, эдеблу адетар рикIелай алуд тавун, агъзур йисарин баркаллу тарих, культура, чIехи тежриба хвена, халкьар гьикI стхавилелди яшамиш хьанатIа, рикIелай алуд тавун я.
Горбачеванни Ельцинан чIуру политикади чи тарихдин хъсан адетриз кIур гана, анжах бязибуруз девлетлу жедай гегьенш рекьер ачухна.
Жегьилар дуьз тербияламишун патал чи бубайрин, ата-бубайрин хъсан крар, баркаллу адетар сифте чкадал хьана кIанда. И жигьетдай мектебра тарихдин, литературадин, дидед чIалан тарсари важиблу чка кьазва. Жегьил-жаванар тербияламишунин, чи баркаллу тарих, дуьз ивирар, халкьдин, уьлкведин важиблу месэлаяр датIана сифте чкадал хьун лазим я.
Жамидин Исмаилов,
Педагогикадин НИИ-дин илимдин чIехи къуллугъчи
