Дуьньядин культурайрин ва динрин тарихдин музей Дербентда кардик кваз са акьван гзаф вахт туш, ам къадим шегьер­дин 2000 йисан юбилей къейд  авур 2015-йисуз ачухнай. Ина дуьньядин халкьари икрамзавай вири   динрикай хъсан ма­териалар кIватIнава. Ислам, хашпара ва иудаизм динрин векилар агъзур йиса­ралди чпин арада разивал, ислягьвал аваз яшамиш жезвай чи республикада ихьтин музей хьун чарасуз тир, ам арадални ­атана.

Чун и йикъара музейдин директор Гьасанова Диана Текраровнадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада чун музейдин учёный­ секретарь К.Мосесовадихъ галаз танишарна. Карина Мосесовади музейдин кIвалах­дикай итижлу суьгьбет авуна.

Музейди ачухай йикъалай инихъ активный кIвалахдалди вичикай хъсандиз хабар гана. Чи регионда ада культурадин, динрин темайриз талукь яз тухузвай кIва­лахрин кьадар йисалай-суз гзаф жезва. Къенепата тухузвай кIвалахдилай гъейри, музейдин коллективди Дагъустандин тIвар машгьурунин, хкажунин мураддалди Россиядин маса регионра яшамиш жезвай агьалийриз чин тийизвай Дагъустан гьихьтинди ятIа къалурун паталди зегь­мет чIугвазва. Неинки республикада авай динрин общинайрин векилрихъ галаз алакъаяр мягькемарзава, гьакIни кIва­лахда ина яшамиш жезвай халкьарин культурайриз ва художественный ирсинизни фикир гузва, гьар жуьре къайдайралди и информация музейдиз тамашиз къвезвайбурув, мугьманрив ва иллаки аялривни жегьилрив агакьарзава.

Музейдин кьиле авайбуру кадрийриз та­лукь яз тухузвай дуьзгуьн кIвалахди хъсан  нетижаяр гузва. ЦIийи идарадиз гьар миллетрин ва динрин векилар-пешекарар кIвалахал кьабулнава. И карди проектар кьилиз акъуддай информация жа­гъу­риз ва лазим алакъаяр тешкилиз куьмекна.

Кьилиз акъудай проектрин кьадар тIимил туш. ИкI, Кьиблепатан Дагъустанда яшамиш жезвай халкьарин адетрин парталриз талукьарна кьиле тухвай “Вахтарин гъал” проект иллаки рикIел аламукьдайди хьана. Тарихдинни культурадин памятникар, гуьзел дагъларин тIеби­ат­дин акунрин суьретар, шиирра къейднавай хьтин дагъви дишегьлийрин къаматар къалуруналди гьазурнавай документально-художественный фильмди музейдиз тамашиз  къвезвайбур ва мугьманар гьейранарна. Милли парталар алай лезги дишегьлидин къамат къалурзавай и фильм, музейдин съемкаяр ийидай десте­ди, гуьзел тIебиат, тарихдин куьгьне имаратар авай Ахцегьа лентиниз къачуна.

Тамашачийрин фикир гьакIни “Сакральный атрибут” ва “Открытые храмы. Дом Бога. Места Си­лы” ва­къи­айрин выставкадин проектрини желбзава. Абура Дербент шегьердин ва райондин мулкара авай  куьгьне динрин имаратрикай (мис­кIинрикай, килисайрикай,  синагогайрикай ва динриз талукь культурайрикай) ихтилат физ­ва. Инсанриз вири динрин ибадатханайриз фидай, динриз къуллугъзавай пак инсанрихъ галаз рахадай, динриз талукь куль­турайрихъ галаз таниш жедай мумкинвал хьанва.

Винидихъ тIварар кьур проектрин бинедаллаз тешкилнавай шикилрин выставкаяр гваз музейда зегьмет чIугвазвай ксар Дагъустандин саки вири районриз фена. Ахцегь, Хив, Кьурагь, Сулейман-Стальский ва маса районрин агьалийри и выстав­кийриз екез итижна. Мукьвара а выставка “Люминари” центрадани хьана. Адахъ галаз музейди санал кIвалахдай икьрар кутIуннава.

Музейди Кьиблепатан Дагъустандин районра  кьиле физвай культурадин мя­ре­катрани (Ахцегьа Шарвилидин суварик, СтIал Сулейманан музей ачух хъувур  шад мярекатда ва масанрани) актив­нидаказ иштиракна. И кар давамардайвал я.

Музейди Лезгийрин госмуздрамтеатр­дихъ галаз санал кьиле тухузвай кIва­лах­ни къейд ийиз кIанзава. Лазим хьайи вахтара культурадин кьве идара сад-садан куьмекдиз къвезва. Идан нетижа та­ма­шачияр патал генани хийирлуди жезва.

Музейдин ачух майдандал аялар уьмуьрдин дуьз рекье ва гъавурда твадай гзаф проектар кардик кутунва.

Чкадин халкьарин адетрин культураяр хуьн ва абур жегьилрин арада раиж авун патал музейдин коллективди еке кIва­лах тухузва. Аялризни жаванриз гьар жуьре вердишвилер гузвай мастер-классар хуш я. И мукьвара тухвай ихьтин тарсуна музейдиз атай жаванри этнический темадай брелокар гьазурна.

Музейдин фойеда Дагъустандин гъилин устIарвал квай сеняткарри, (Къубачидин заргарри, Унцукулдин кIарасдал не­хиш атIузвай устIарри) гьазурнавай за­тIар­ни ава. Коллективди аялриз къугъунрин къайдада суалриз жавабарни жагъидай ва абурун фикир культурадал желбдай рекьер жагъурзава.

Акьалтзавай несилдиз дуьз тербия гун патал музейда Дагъустандин тIвар машгьур авур ксариз талукьарнавай гзаф мярекатар кьиле физва. Ахьтинбурукай сад  ХХ асирдин Гомер — СтIал Сулейман ри­кIел хкуниз талукьарна кьиле тухвай мярекат я. Выставкадин бинедаллаз Дагъустандин бажарагълу шаирдиз бахшнавай мярекатра школада кIелзавай аялриз  чи республикадин культурадин деятелри гзаф итижлу гуьруьшар тешкилна.

Дуьньядин культурайринни динрин тарихдин музейда Дагъустандин художникрин гзаф выставкаярни кьиле физва. Абуру вирида хайи макандин, ана яшамиш жезвай инсанрин гуьзелвал чпин яратмишунра зурба устадвилелди къалурнава.

Музейдин къуллугъчияр чпин кIвалах­да алай аямдин жегьилрин фикир желбзавай жуьреба-жуьре технологийрикай менфят къачузни алахъзава. Музейдиз атайбурувай виар-шлемдин куьмекдалди мискIинриз, Нарын-къеледиз виртуальнидаказ сиясат ийиз, смартфон шикилдал тухвана, шикилдал “чан гъизни” жезва.

Сагъламвал авачир, “кьетIен” аяларни музейдин къуллугъчийрин фикирда ава. И аялар патал абурун мумкинвилерив кьадай жуьреба-жуьре махсус проектар арадал гъизва.

Санлай къачурла, дуьньядин культурайринни динрин тарихдин музейда кIва­лах къизгъин я. Ина гьар садаз, вичин фи­кирди кьатIудай итижлу затI жагъурна (ихь­­т­ин затIаралдини музей лап девлетлу я), тарихдинни культурадин рекьяй чир­вал хкаждай ва чи уьлкведин маса ре­гионрикайни цIийи чирвилер къачудай мумкинвал жезва. Ихьтин кIвалахрин не­ти­жада  музейдиз къвезвай аялар, жаванар ва гьакI яш хьанвайбур мадни савадлу, руьгьдинни культурадин рекьерайни девлетлу жезва.

Къагьриман  Ибрагьимов