Шихмурад Шихмурадован — 80 йис

* * *

Чи къелемдин юлдаш  Шихмурад  Шагь-Эмирович  Шихмурадован  и йикъара 80 йис тамам хьанва. Вуч тади кваз фидачни вахт! Газет кIел­за­вайбуруз адан тIвар гагь старший корреспондент (чIехи мухбир), гагь отделдин редактор, ахпа кьилин редактордин заместитель, советник (меслятчи, куьмекчи), гила жавабдар секретарь —  алаваяр галаз аквазва. Гьа алавайри ам фейи рехъни раижзава.

Хайи милли газетдиз ада 35 йисан уьмуьр бахшнава, хайи халкьдин руьгьдин къулаз  къуллугъиз, рикIелни текъведай хьтин тIва­ларизни хъутIалриз дурум ганва. Вири тIалар алудиз, газетдиз хвавал, халкьдиз архавал, руьгьдиз захавал хвенва! Газетдиз  къведайлани, ам коммунист тир, гилани ада Ленинан шикил алай гьа яру билетдиз вафалувал ­хуьзва! Яни ам вичин фикиррай — ниятрайни, ­крарайни къени ва михьи я. Вичихъ руьгьда вуч аватIа, ада, кIусни гьайиф татана, милли месэлайриз, Ватандин баркаллу крариз, тарихдин зурбавилиз, халкьдин меденивилиз, чIалан хазина хуьниз ва  артмишуниз бахшнава, гилани гьа тегьерда рехъ давамарзава! Им дамахдай ва  юбиляр тебрикдай кьисмет тушни бес!

Сифте танишвал

Вири вахтуниз муьтIуьгъ я. Амма вахт са куьнизни муьтIуьгъ жедач лугьуда. Зунни Ших­­­мурад фадлай, гьеле студентвилин йиса­рилай танишар я. Чна санал Мегьарамдхуьруьн райондин жегьил муаллимрин совещанийрани иштиракна… Самурдин тама, мешебегидихъ галаз рахана, Шихмурада Кучун-Къазмайрал цIийиз эцигзавай кIвале­рин къаварик кутадай чIулар жагъуризни чун санал хьана. А чIавуз 80 йисарикай ни фикирзавай!..

Зи рикIел гьакIни чун Миграгъа гамарин фабрикадин патав дуьшуьш хьайи вахтни хквезва. Студент йисара чидай кас, Кучун­рин­­ ­хуьряй тир Шихмурад — ина! — хиял фена рикIяй­.

— Гада, вун и дагълариз гарари гъана жеди гьа? — хваш-бешна за ва кIвализ  теклифна.

— Эхь, гарарини гъун мумкин я, — жаваб га­най мугьманди рикIин ачухвилелди. — Амма и  сеферда зун такабурлу Шалбуздин нурари, цуьквери гъанва! Захъ ина хва­нахвадин кIвални ава. Хванахва лугьун дуьзни жедач, ам чи хуьре муаллимвиле кIва­лахай Вели Агъамирзоев я. Гьадан мугьман я зун…

Зун гъавурда акьуна, Миграгъиз и сеферда Шихмурад дуьшуьшдай атанвайди тушир. Йисни арадай фенач — Шихмурадан мехъерин чамари — сварагди чи хуьруьз рехъ атIа­най! Шалбуздин нурарикай, цуькверикай сад — Вели муаллимдин цуьк хьтин руш Разибике Шихмурадаз свасвиле тухванай…

Эхь, ара-бир икIни жедайди я: сифте-хванахвавал, ахпа — къавум-къардашвал!.. Разибикеди адаз къизилгуьлер хьтин кьве рушни картар хьтин кьве хва багъишна. (Вирида кьилин образование къачунва. Гьуьрметлу хизанда экономикадин илимрин кандидат, духтурни ава).

Илимдихъ рекье къекъуьнар

Махачкъаладиз чун 1981-йисан гатуз санал ахкъатна. А.А.Тахо-Годидин тIварунихъ галай школайрин илимдинни ахтармишунардай институтди жегьил пешекарар кьабулун патал конкурс малумарнавай. Шар­тIар чахъ галаз кьазвайбур тир: вузар лап хъсандиз акьалтIарнавай, Шихмурадахъ му­аллимвиле, завучвиле кIвалахунин 12 йисан стаж хьанвай. Чна, садакай садаз ха-бар авачиз, ада — КьепIир-Къазмайрин, за Самурдин юкьван школайрай конкурсда иш­тиракна. Ингье, теклифдин чар атана, зун ин­ститутда ава. Анин ракIарал Шихмурад гьалтзава.

— Вун — ина? — тажуб хьана зун.

— Бес гьикI? Хтанвайди я кIвалахиз, — хъуьрезва ам.

— Мектебра акьван йисара кIвалахна? Куьлуь аялар авай еке хизан хуьре туна? — гена тажубвалзава за.

— Илимдиз ва илимдани регьят рекьер авачирди вазни хъсандиз чида, — кьетIи жаваб гана ада.

— Заз хквез кIанзавач. Хизан ялгъуздиз амукьзава.

— ТахтайтIа, екез ягъалмиш жеда вун, — туьгьметна дустуни заз. И гафарин тереф и арада чи къаншардиз атай гьуьрметлу муаллим ва алим Акимов  Къурбан Халикьовичани хвена. Адаз, а чIавуз педагогикадин илимрин кандидатдиз, чи гележегдин рекьер чалайни хъсандиз аквазвай кьван!

— ХтайтIа, рекьер генгбур жеда, — куьрелди къейднай Къурбан Халикьовича.

Инанмишарна зун абуру. Илимдин кIва­лах Шихмурад патал цIийи­вал тушир: вуздиз гьахьдайлани, ада вири имтигьанар “вадралди” вахкана, сифте курсунилай эхирдалди анжах “вадралди” кIел­на, вини дережадин стипендия къачуз хьана. Адан шикил вири йисара институтдин Гьуьрметдин доскада авай. Вуздин гьа йисарин “Халкьдин муаллим” газетдин са  нумрада “Чи маякар” рубрикадик кваз филологиядин факультетдин 2-курсунин студент Ших­мурадован шикил ганвай, вични — сад ла­гьай чкадал. Гьа йисуз (1966-йисан 29-март) “Дагъустандин правда” газетда Даггос­пединститутдин студент А.Гьажиагъаева вичин кIелунин юлдаш Ш.Шихмурадовакай “Адан къилих” кьил ганвай макъалада кхьенва: “Шихмурадахъ галаз зун 1964-йисан гатуз, вуздик экечIун патал имтигьанар вахкудайл­а, таниш хьана. Адал гьеле аскервилин парталар аламай. Михьидаказ ва  лап кьадайвал алукIнавай адан гьар са юзунай, гьерекатдай, рахунрай рикIин къе­­нивални михьивал чир жезвай. Адаз къай­да-низам гзаф кIанда. Имтигьанар Шихмурада вири “отлично” къиметралди вахкана… Заз чир хьана хьи, ада, аскервиле къуллугъдайлани, анжах “отлично” къиметар къачуна. Гилани ам чаз вирибуруз чешне я. Вузда ам КПСС-дин жергейризни кьабулна­. Фа­культетдин  партбюродин  член,  группадин ­ста­ростани яз, ада кIе­лунрай агакь тийиз­вай са шумуд студентдални къаюмвал ­ту­­хузва, абуруз куьмекар гузва…” Илим­дин кружокра иштиракиз, Шихмурада  илимдин докладарни кхьена, заседанийрални кIелна.

Школайрин НИИ-да чна методикадин рекьяй ахтармишунрин кIвалахар кьиле тухвана, гзаф мярекатра иштиракна, хейлин командировкайрин рекьера санал къекъвена. 1981-1985-йисара чна гьарда плановый кьве-кьве  методкIвалахар кхьена. Шихмурада — сифтегьан классра урус чIал чирунин, за — ли­тературадин такьатрин куьмекдалди ая­лар гуьзелвилин руьгьдаллаз тербияламишунин месэлайрай. Журналрани газетра, му­аллимриз куьмек яз, са кьадар макъалаярни чапна.  Школайрин НИИ-да кIвалахдай йисара Ш.Шихмурадова, нянрихъ физ, марксизмдин-ленинизмдин университетни акьалтIар­на — гьамни яру дипломдалди. Институтда цлан газетни акъудиз хьана…

ЧIехи рехъ

…Гьикьван рахайтIани, кьисмет гьахъ я. “Лезги газетдизни” (а чIавуз “Коммунист”) чун санал акъатна. 1985-йисан сентябрдин сифте йикъара Шихмурадаз «Коммунист» газетдин хуьруьн майишатдин отделдин заведующий, адан хуьруьнви Къурбан Рамазанович Къадирова эверда, адавай мажибдикай, гележегдикай, хизандикай, институтдай кIва­лер гузвайди яни лагьана хабарар кьада. Ада авайвал лугьуда: мажиб анжах 140 манат я, адакай 40 манат кирида кьунвай кIвалин иесидиз гузва. Хизан гьелелиг хуьре ама, институтдай кIвалер гузвач…

Къурбан халуди редакцияда мажибни гзаф тирдакай, партиядин Дагъустандин обкомдин, Совминдин, Верховный Советдин ор­ган тир газетдин редакциядин къуллугъчи­яр патал мукьвал-мукьвал кIвалерни чара ийиз­вайдакай лугьуда ва хуьруьнвидиз редакциядиз атун меслят къалурда. Фагьум-фикирна, ам рази хьана. А чIавуз кьилин редактор Касбуба Лукьманович Азизханова адахъ галаз­ суьгьбетна, документризни килигна ва кьа­булна — хуьруьн майишатдин отделдин ст.корреспондентвиле. Къурбан халуди адаз и рекьяй сирер жумартвилелди ачухна. Ш.Шихмурадова чи газетда “Къ.Къадирован школа” устадвилелди давамар хъувурдал шак алач.

Касбуба Лукьмановича зазни гьа чIавуз газетдиз атун теклифнай. Ш.Шихмурадова хейлин йисара Н.Ханкишиеван — политикадин отделдин редактордин патавни кIва­лах­на. Кьилин редактор Ибадуллагь Гьажимирзоевич Тагьирова Ш.Шихмурадов информотделдин редакторвиле, гуьгъуьнлай, 1994-йи­суз, Агъариза Узаирович Саидова лагьай­тIа, вичин, кьилин редактордин, заместителвиле тайинарзава. Инал заз школайрин НИИ-дин а чIаван директор Абдурагьим Гилатович Сагидова Ш.Шихмурадоваз ганвай характеристикадай бязи цIарар гъиз кIанзава. “…Адаз вичин буржи аннамишунин, коллективизмдин, юлдашвилин, гьуьрмет авунин, гъавурда акьунин виниз тир гьиссер хас я. Ви­чин кIвалахда ам михьи, къени, гьахълу я. Шихмурадаз зегьмет гзаф кIанда…”

Ада газетда къарагъарзавай месэлайрикай чун винидихъни раханва. Халкь кьве патал паюнин, тербиядин, коррупция терг авунин, уьмуьрдин сагълам къайдайрин, тIебиат, чIал хуьнин, марифатдин ва гзаф маса месэлайри адаз гилани секинвал гузвач.

За фикирзава, гьа и ва маса ерийри ам ви­­ликни тухвана, къуллугъдин гурарайни фад хкаж хьана. Ам журналистикадин зегьметчи я, лежбер, гьакI регьберни я! Гьавиляй адаз РД-дин Госсоветдин Указдалди “РД-дин культурадин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар, СССР-дин, РФ-дин журна­ли­ст­рин Союздин патай гьуьрметдин кьве грамота, гуьгъуьнлайни Дагъустан Республикадин Гьуьрметдин грамота, премияр, дипломар ганва… Кьилинди — адаз гьам чи коллективда, гьамни кIелзавайбурун патай еке гьуьр­­мет ава.

Гьамиша секиндиз, сабурлу яз аквадай и кас рекье — хуьле, мел-мехъеррик, дустарин арада гзаф шад, верцIи жеда. Мецелайни анжах хъуьтуьл шаржарин таъсирлу, итижлу га­фарни шиирар алахьда, са шумуд тахан тостар лугьуда, философ Сократан ва масабурун камаллу гафар, цIарар кьадайвал эзберда. Адаз Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран, Николай Тихонован гзаф чIалар хуралай чида. Адаз Шихнесир Къафланован лирика а кьил акван тийир океан хьиз я. Француз Франсуа Вийонан, испанви Гарсиа Лоркадин ва  масабурун шиирар, къадим заманайрин философрин камаллу гафар лазим атай чкайрал хуралай кIел­да, межлисрик юзун, верцIивал кутада. Гьа ихьтин шартIара за Шихмурадаз са сувариз шаржни кхьена:

Муаллим, алим, журналист —

Види ажеб ериш я!

А рекьера “Ш” сесни

Ван ийиз на вердишна.

ЦIийи кам

2017-йисуз редакциядин кьилиз жегьилар атана. Ш.Шихмурадова абуруз рехъ ачухна, вилик кутуна. Са йисуз адакай цIийи кьилин редактордин советник хьана. 2018-йисан сифтедилай жавабдар секретарь я.

Журналист Ш.Шихмурадован къелем хци я! РикIе илгьам ргазва. И кар ада цIи сифте яз акъуднавай ктабдини субутзава. Ада гьатнавай гьикаяяр къачуртIани, гьар садак саки романдин, повестдин хьтин дерин мана-метлеб, идея ква. КIелзавайбуру абурун тарифна, чпин теклифар гана. Ктабда са шумуд фельетон, важиблу макъа­лаяр, рекьерин къейдер, шиирар, автор мукьувай чидайбуру лагьанвай, кхьенвай ­гафар, тебрикар гьатнава. Гьикаяйра суьгьбетзавай гзаф крар, гьерекатар Кетин дагъдилай агъуз, гуьнейрив кьиле физва. Шихмурадани, гьа гуьнейрин жигъиррай физ, 5-7-классар — Гъуьгъвандал, 8-10-классар Фи­лерин хуьре акьалтIарна. Ада еке дуьньядиз камарни гьа гуьнейривай — Кучунрин хуьряй  — къачуна. Гьавиляй ктабдиз “Кетин гуьней­рив” тIвар гунни дуьшуьшдин кар туш. Хъсан ктаб — хъсан кам, тебрикдай кар хьанва! Зун инанмиш я хьи, Шихмурадан къелемдикай камаллу шейэр мад ва мад ­хкатда.

Мердали  Жалилов,

РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу работник

 

Адал дамахзава

Лугьуда хьи, кьулухъай рахан тийидай, авай гаф чинал лугьудайбуруз, уьмуьрдин гьихьтин шартIара хьайитIани, анжах гьахъ­лу­вилин тереф хуьдайбуруз и дуьньядал яша­миш­ жез четин жеда. Белки, и цIарара са гьихь­тин ятIани гьакъикъат ава жеди. Чи йи­къа­­ра­ гьахъсузвилихъ галаз женг тухузвайбур, ква­­чир тахсирар кутаз, азадвиликай магьрумзавай, я тахьайтIа, ахьтинбурун геле къе­къвез­вай, гьатта чандиз къаст ийиз­вай дуьшуьшарни авачиз туш. Мисаларни кIамай кьван гъиз же­да. Амма гьихьтин четинвилер ацал­тайтIани, рикIе гьахълувилин цIелхемар кузвай михьи кас, тIурфанриз таб гузвай дувулрал мягькем тар хьиз, маний­вилерин вилик акIаж тахьана акъвазда. Ихьтин ери халис журналистризни хас я. Абуру тIварари­кай, ша­багьрикай, къуллугърикай фи­кирдач. Я чпин дерди туькIуьрун па­­тал, са бязибур хьиз, ял­тахарни жедач. Ха­­лис­ журналистри эбеди­ халкьдиз къуллугъ­да­. Гьа ихьтин къелемдин устадрикай сад, зи фи­кирдалди, “Лезги газетдин” жавабдар секре­тарь­ Шихмурад Шагь-Эмирович Шихмурадов я.

Шихмурад Шагь-Эмировичахъ галаз зун гьеле мектебда кIелзавай йисара “Лезги газетдин” чинриз акъатзавай адан макъалайри танишарнай. Мукьувай чун зун редакцияда кIвалахал акъвазай 2009-йисалай таниш я. Гьа чIавалай инихъ за адаз Шихмурад буба лугьузва.

РикI михьи, къени, хъсан, жумарт инсан хьиз, Шихмурад буба кар алакьдай тешкилатчи, чIалан устад, жавабдар, бажарагълу пе­шекарни я. Чи редакцияда чIалан жигьетдай гьуьжет, шак алай месэла арадал атайла, меслят ийиз Шихмурад бубадин патав физва. ЧIехи пай дуьшуьшра адан фикирдал, меслятдал, къалурзавай рекьел амални ийизва. Алимвилин дережа хвенвачтIани, лезги чIалай, гьакI маса рекьерайни  чирвилерал гьалтайла, адан тежриба халис алимдиндалай кIусни агъада авач. “Лезги газетдин”­­ кьилин редактордин заместитель яз кIвалахай гзаф  йисарани, жавабдар секретардин везифаяр тамамарзавай чи йикъарани ада и кар тестикьарнава.

Шихмурад буба зегьметдал рикI алай, хивевай везифайрив намуслувилелди эгечI­дай инсан я. Гайи гафни хуьда, хиве кьур кIва­лахни, са рахунни алачиз, кьилиз акъудда. И рекьяй Шихмурад буба чешне яз къалуриз жеда. Гьайиф хьи, чи девирда уьмуьрдин ихьтин тартибдал вирида амалзавач.

И йикъара Шихмурад бубади вичин 80 йисан баркаллу юбилей къейдзава. Лугьуда хьи, ихьтин яшарив агакьайла, инсанри фейи йисарал вил хъивегьда, нетижаяр кьада, веревирдер ийида, Аллагьдин куьмекдалди гележегда кьилиз акъуддай цIийи макьсадарни тайинарда. Заз Шихмурад бубадихъ, сифте нубатда, чандин сагъвал хьана кIан­зава. Инсандин уьмуьрда виридалайни багь­ади гьам я. Сагъламвал хьайила, Аллагьдин­ кьадардалди, амай крарни туькIуьриз же­да. Куьн сагъ-саламат, мадни кIубан хьурай, гьуьр­метлу Шихмурад буба! РикIевай вири мурадриз экуь дуьнья акурай! Чна квел дамахзава!

Мегьамед  Ибрагьимов,

«Лезги газетдин» кьилин редактор

 

* * *

Хъсан сефер хьурай! Ам яратмишунрин, газет арадал гъунин зегьметдин яцIа ава. Адан къе 80 йис я садани лугьудач. Гьа икI амукьрай вун, чи къелемдин стха, гьуьрметлу дуст, мад ва мад цIуд йисара, жегьил яз, кIубан яз, илгьамдин,  яратмишунрин лувараллаз!

Чи тебрик

Шагь-Эмиран хва Шихмурад,

80 лагьай агудна гад,

Хчализ шал-шелеяр мад,

Рехъ давамрун я ви мурад.

 

Хуьх, дуст, жегьилз рикIни жигер,

Зайиф тийиз жизви бигер,

Гатар битмиш, алаз риге,

Ризкьи пайиз къуьлуьн гуьлгер!

 

Гьа им тушни гьакъикъи бахт —

МуьтIуьгъарун катзавай вахт!

Виш йисузни ви кьакьан тахт

Акурай чаз, бинеяр-сагъ!

 

Мягькемдиз яхъ гъиле къелем,

Машгьур ийиз чIалан алем!..

 

“Лезги  газетдин” редакциядин  коллектив.

 

Мубаракрай!

Дагълар, Аран, Къуба, Куьре-

Вирибуру лагьузва къе:

— Ви чан сагъ хьуй, кьилни вине,

“Лезги газет” я ваз бине.

 

Шагь Эмиран хва Шихмурад,

Назперидин рикI авур шад.

“Пудни” “кьуд” ваъ, анжах хьи “вад”

Къиметдин вун я, хва, устад!

 

Уьмуьрдин на хъванва чарчар,

Кьудкъадан къе кьунва крчар.

Хьурай ваз мад ацIай къадар,

Ийиз чи хуьр-уба шадар..

 

Ваз чизва яр — рангунин дад, —

Адахъ гала чIехи савад.

Чирвал тушни руьгьдин къуват!

Аршдай ахьтин жемир ават!

 

Зегьмет чIугун, гьуьрмет къачун,

Гьалал фу тIуьн хьран, сачун…

Гьа кьисметдал шадзава чун.

Герек яни маса рахун?

 

Савкьатрин чи кьилел алаз,

Тикрарзава дустари ваз:

Кьудкъад фена акваз-такваз,

ЦIудра цIудаз це на заказ!

Ш.Ш.Ш., дагъларин, аранрин, Къубадин, Куьредин вири жемятди, “Лезги газет” кIел­за­­вайбуру, ви стхайри,балайри, хтулри, птулри, дустари, юлдашри — вирибуру са сивяй, гьакI Диде — ТIебиатди лагьузва ваз:  ширин вишез на це заказ!

Мирим  Алибегов