Хайи чIалан кьисмет рикIе аваз…
Мукьвара интернетдин хейлин сайтра чкIай хабарди гзафбур тажубарна, къарсурна… 10-сентябрдиз Ижевск шегьерда Удмуртия республикадин илимдин лайихлу деятель, институтдин директор Альберт Разин, “Эгер пака зи чIал амукь тавуртIа, зун къе рекьиз гьазур я” (шаир Расул Гьамзатован гафар) кхьенвай плакат гваз, Госсоветдин дараматдин вилик экъечIна ва гуьгъуьнлай ада вичиз цIай яна. Са шумуд сят алатайдалай кьулухъ чIалан таблигъатчи азарханада кечмиш хьаналда. Мусибатдин агьвалат!
Лезги журналист Амил Саркарова “Дербент” РИА-дин сайтда кхьенвайвал, алим ва жемиятдин деятель А.Разинавай вичин хайиди тир удмурт чIалахъ галаз алакъалу, рикIик хажалат кутадай кьадар-кьисметдиз дурум гуз хьанач. Удмуртвиди чIалан сиясатдиз вичин республикадин, уьлкведин гьукумди таъсирун патал авур кьван алахъунарни нетижасузбур хьана. Алим, тагьсилчи вичин чан хайи чIалаз къурбанд ийидай чкадал атана.
Халкьдин битаввални кьетIенвал патал адан хайи чIалахъ авай эгьмият зурбади я. Разин чидайбуру кхьизвайвал, ам милли адетрин, чIалан ялавлу терефдар, халкьдин ихтиярар хуьн патал къастунал кIевивалдай инсан тир. Арадал атанвай мусибатдиз талукь яз къейдер раижзавайбурукай бязибуру са тайин месэла гьялун патал инсанди вичи-вичиз цIай ядай чкадал атунин делилдал тажубвалзава. Са маса касди кхьизвайвал, кхьинар алай плакат гваз майдандал экъечIай удмуртвидин патав са шумуд жегьил гвай ва, мумкин я, гуя гьабуру адаз психологиядин жигьетдай таъсирна. Гьелбетда, алимдив хьайи плакатдал алай тайин кхьинри и фикир инкардай мумкинвални гузва. Аяндарвилин бажарагъ са кIусни авачтIани, заз чиз, чIал патал чан гайи удмуртвидин тIвар гележегда тарихда гьатда, ам риваятризни тимталриз элкъведа. Ихьтин мусибатдин кар ийидай жуьрэт гьар нихъ хьайитIани жедач. Ада инсанрин рикIера асирра амукьдай женг чIугунва.
Россиядин халкьарин милли чIаларин гьакъиндай эвелни-эвел гьукумди къайгъударвал авунин чарасузвал авайдакай са шумудра лагьанва, кхьенва. Амма гьукум гъиле авайбурун гафар садбур жезва, крар — маса жуьрединбур. Аксибур. Гужуналди милли чIалар кьиникьин часпардал ялзавайбур.
Лезги чIалан тарсар гузвай хейлин муаллимри къейдзавайвал, мектебра хайи чIалаз чара авунвай тарсарин (сятерин) кьадарни къвердавай тIимиларзава. Им я гьукумдин патай милли чIалариз аквазвай “къайгъударвал”!
Гъавурда такьадай делилрикай сад ам я хьи, “цивилизованный” бязи диде-бубайрини, чIехи несилрини чпин веледар жуван чIал чируникай къерехзава. Са мисал. И йикъара “Инстаграм” соцсетда авай “Лезги газетдин” аккаунтда Санкт-Петербург шегьерда гьар гьяддин юкъуз лезги чIалан тарсар башламиш хъувунвайдакай цIийи хабар ганвай. Макъаладин кIаник са “гзаф еримлу” инсанди хайи ваъ, ингилис ва китай чIалар чирунал машгъул хьухь лугьуз, вичин “насигьат” кхьенвай. Адан гафарай, виридалайни гзаф герек жезвайбур гьа и чIалар я кьван.
Инал хайи чIалар кьиникьал гъизвай “тахсиркаррикай” сад ЕГЭ я лагьайтIа, и фикирдал разивалдайбур тIимил жедач. Садазни сир туш, исятда мектебра гзафни-гзаф ЕГЭ вахкузвай предметриз фикир гузва. Эгер гьукуматдин имтигьанар вахкунин нетижаяр агъузбур хьайитIа, а мектебдин, гьа жергедай яз директордин рейтингни агъуз аватзава. Ихьтин дуьшуьшра, чпиз авай ихтияррикайни мумкинвилерикай менфят къачуналди, директорриз амукьзавайди анжах рейтингдихъ калтугун я. ЕГЭ-дин нетижаяр писбур хьуникди чкадин чиновникри директорар къуллугъдилай алудай дуьшуьшарни малум я. Са патахъай, им, вак акваз, геле къекъвезвай мисални жезва.
Ибур вири этномеденият, миллетдин менсебни дувулар тахьай мисалзавай, чIварахарни кваз тергунал гъизвай ачух гьерекатар я. Халкьдин кьилин яржни девлет тир хайи чIалаз ихьтин мирветсузвал къалурдани бес?! Аквазвайвал, ивидик са кIусни халкьпересвал квачир алай аямдин вини дережайра авай пулпересрини керкичийри менфятлу теклифар гваз майданриз экъечIзавайбур кьадарсуз дуьзена инсанрай гьисабзава. Гьукумдин вилик-кьилик квай талукь ксариз удмуртви алим хьтин агъзурралди ватандашрин гьарайдиз гьай лугьудай “мажал” авач жеди…
Куругъли Ферзалиев
