Ви рухваяр, Дагъларин уьлкве!

1999-йисан февралдин варз тир. Куьчеда жив, къай, 37 градусдин мекьивал авай. Пермдин областда кIвалахзавай зун Валай поселокда авай дустагърин объ­единенидин начальниквиле тайинарнавай. РФ-дин юстициядин министерстводин Пермдин областдин Ныробдин управленидин начальник, генерал Виктор Пальчикова, зун объединенидин коллективдихъ галаз танишариз, Валай поселокдиз тухвана. Таниш хьа­на, собранидал рахайбуру коллективда арадал атанвай татугай гьаларикай (государстводин планар ацIур тавун, са бязибуру низамдал, къайдайрал амал тавун, законсузвилериз рехъ гун, ичкивилиз кьил ягъун) ихтилатна. Зун, кьве гъилни къакъажна, жуван везифаяр кьилиз акъудунив га­тIунна.

Виликдай дустагъар хуьн патал къенепатан кьушунрин батальонар авайди тир. Гуьгъуьнлай, реформаяр себеб яз, батальондин везифаяр дустагърин объединенийрин начальникрин хиве хтуна ва, авайбурал алава яз, колония хуьнин рекьяй заместителдин къуллугъ алава хъувуна.

КIвалахдал къвен тайизвайбурни тIимил тушир. Генерал Вик­тор Николаевич Пальчиков управленидин (яни учреждение — ш-320) начальник тир. Управление Ныроб поселокда авай. Адак са шумуд объединение ва гьакIни кьилдин дустагъар авай колонияр акатзавай. Валайдин дустагъни гьабурукай сад тир.

Лагьана кIанда хьи, Пермдин край гзаф девлетлу регион я. Ина гзаф заводар, фабрикаяр, нафтIадин буругъар кардик ква. Авазва гьакI гзаф тамар, къуьл цадай никIер, балугърив ацIанвай вацIарни. Яшамиш жезвай инсанрин чIехи пай урус халкь я. Крайди вичи вични хвейила, Россиядин Федерациядин бюджетдизни куьмек гузвай. Ина гьакI жуьреба-жуьре металлар,  къванцин цIивин хкудзавай шахтаяр, карханаяр тIимил туш. Урал дагъларин ценерив гвай чкада тамарни гзаф я. Абур атIудай инсанар бес тежез акурла, иниз дустагъар рекье туна.

Валайда авай объединенидик пуд  колония квай. Заз ванер хьайивал, Валайда виликдай авай колонияр хуьзвай  батальондин командир дагъустанви  Эминов  тир. Адакай поселокдин жемят хъсан рахазвай. Абурун гафаралди, Эминов гзаф чирвилер авай, вичин кIвалах лап хъсандиз чидай, гъилик квай офицеррин, прапорщикрин, аскеррин кефи тахадай, закондалди кIвалах истемишдай ви­кIегь командир я лугьудай. Ватанэгьлидиз (гьи миллет ятIа чизвачир) ихьтин къимет гуни зун шадарнавай. За фикирнай, яраб ам гьи миллетдикай ятIа? Дуьз лагьайтIа, зи шак фен­­вай ам лезги тирдал. ГьикI лагьайтIа, Эми­­нов фамилия гзафни-гзаф лезгийриз авайди я. Заз адахъ галаз таниш жез, ам акуна, вуж ятIа чириз кIанзавай. Гьайиф хьи, Ва­лайда амаз, и  кар залай алакьнач.

Пермдин крайдай ЦIийи Макьаз хтана 17 йис алатзава. Анжах гила заз Эминован суракь жагъана. Вични — зи аварви дуст  Камил себеб яз.

Алай йисан мартдин варз тир. Заз Махач­къалада яшамиш жезвай Камила зенг авуна ва лагьана: “Зун госпиталда къатканва. Ина Пермдин крайда къуллугъ авур, батальондин командир хьайи Эминов лугьудай лезгини ава. Ам ваз чидайди яни?” За Камилаз трубка адав вугун тIалабна ва чун хайи  чIа­лал рахана. Заз чир хьана хьи, Эминов гьа за суракьзавай итим я.

КIвале гуьруьш хьайила, заз адан уьмуьр­дикайни малум хьана.  Муьгьуьдин  Эминов  1940-йисуз Кьасумхуьруьн райондин Салиянрин хуьре дидедиз хьана. Гьайиф хьи, диде Шерфеханум рагьметдиз фена. Дах Темирхан гьа вахтунда Салиянрин хуьруьн колхоздин председатель тир. Дяве башламиш хьана. Инсанар дарвиле гьатна. Салиянрин колхоздихъ, гьукуматдин планарни ацIурна, жемятни, къунши хуьрерин дарвиле гьатай инсанарни кашакай хуьдай мумкинвал хьана.­

Колхоздин седридин четин везифаяр хиве авай Темирханаз сад-садалай гъвечIи кьуд хцин къайгъу чIугвадай вахт амукьзава­чир. Гьавиляй ам кьвед лагьай сеферда эвленмиш хьана. Муьгьуьдинан гафаралди, тахай диде регьимлу, сабурлу инсан тир. Ам  стхайрив хъсандиз эгечIна, са куьникайни дарвал тагана, чIехи авуна. Темирхана геждалди колхоздин председателвиле кIвалах-на, веледриз хъсан тербия, савадлувал къачудай мумкинвал гана.

Хуьре, Испика кIелай жегьилди юкьван школа 1959-йисуз Шихидхуьре куьтягьна. Армияда къуллугъдайла, Муьгьуьдин къе­не­па­тан кьушунрин Саратовдин военный­ учи­­лищедиз кIелиз ракъурнай. 1963-йисуз  же­гьил­ лейтенант къуллугъ айиз Пермдин­ об­ластдин Чердынский райондин Ныроб поселокда авай частуниз рекье туна. Ам взводдин командирвиле тестикьарна. 1966-йисуз адакай ротадин, 1970-йисуз Валай поселокда авай батальондин командир хьана. И вахтунда Муьгьуьдин Темирхановичахъ капитандин чин авай.

1972-йисан июндин варз тир. Эминов махсус командировкада авай. Валайдин дустагъдал къаравулвал чIугвазвай адан батальондин офицерри къайгъусузвилиз рехъ га­на. Идакай менфят къачуна, кIва­лах­завай цехдай дустагънавай кьвед катна. Абур инсанар кьена ацукьнавайбур ва дустагъдани чеб чIу­ру­кIа тухузвайбур тир. Штабдин начальникди гьасятда командир Эминоваз хабарна. Ко­мандир патал им лап татугай дуьшуьш, ЧП тир. Ам, вири крар туна, хтана поселокдиз.

Валай тамун юкьва авай поселок я. Къвалавай Березавая вацI авахьзава. Катнавайбур тама чуьнуьх жедач, ана рекьер авач, геждалди акъвазиз жедач. Гьавиляй абур, вацIукай менфят къачуна, катда. Эминов ихьтин фикирдал атана. Катнавайбурухъ къе­къуьн патал офицеррикай, прапорщикрикай, аскеррикай ибарат дестеяр тешкилна. Эминов вични са дестедин кьиле акъвазна.

ВацI физвай патахъ, Валайдинни Ныробдин арада, вацIун къе­рехдал  Дераватиха ­лугьудай, инсанар яшамиш тежез, гадарнавай са поселок авай. Ам, Валайдай Ныробдиз луьткведа аваз физ хьайитIа, са 6 километрдин мензилда ава. Дустагъар катай юкъуз жа­гъурун патал гзаф алахъунар аву­натIани, абур гьатнач. Пакадин  йи­­къан экуьнахъ Валайда яшамиш жезвай са касди Деравати­хадай вичиз кьве кас акурдакай ­хабар гана. Капитан Эминов гьасятда ругуд касдикай ибарат тир вичин­ дестени галаз рекье гьатна. Адак  пра­порщик  Роман  Уждавинес ва кьуд аскерни квай. Десте луьткведа аваз, кицI­ни гваз Де­раватиха галай патахъ юзана. Хуьруьз акъатайла, Эминова аскерар кьуд терефдал акъвазарна, по­селок элкъуьрна кьуна. Гила амайди чкIай са вад кIвал тир. Прапорщикни галаз командирди кIвалер ахтармишиз гатIунна. Нубатдин кIвалив ага­кьайла, прапорщик ­Уж­давинес ви­ликди фена. Муь­гьуьдин Темирханович са шумуд камунин гуьгъуьна амай. Ужда­винеса кIвализ ракIарай кам ве­гьенмазди, адай пис гьарай акъатна. Эминова тадиз гьерекатна. Адаз лап чIуру шикил акуна: зекди, вичин кIаник кутуна, Ужда­винесан кьил чукIулдив яза­вай. Муьгьуьдина, яргъалди фикирар тавуна, тапанчидай яна, зек кьена. И арада кьвед ла­гьай алчахди чIукIулни гваз Муьгьуь­динал вегьена. Офицердиз маса чара амукьнач, ада гьа угърашни яна кьена. Тади гьалда­ ­прапорщик къутармишна кIанзавай. Эминова­ рациядай Ныробда авай бригададиз ва Пермь шегьерда авай дивизиядиз агьва­латдикай хабарна, Уждавинес  госпиталдиз тухун­ патал вертолет ракъурун тIалабна. Прапор­щик­­ госпиталдиз агакьарна, амма къутармишиз хьанач. Прапорщик Роман Уждавинесан тIвар Ныробда ва Валайда кьве куьчедиз ганва.

Лезги хва Эминов Муьгьуьдина вич халис викIегь командир, офицер тирди къалурна, вичин везифа дуьздаказ кьилиз акъудна. Валай поселокдин агьалийрин арада Эминован авторитет хкаж хьана, адаз вирида гьуьрмет ийиз хьана. Са кьадар йисара Валайда къуллугъ авурла, офицер  Гуржистандиз, анайни Бакудиз ракъурна. Бакуда къуллугъзавай йисара Муьгьуьдин Темирханович  полкунин штабдин начальник тир. Советрин Союз чкIайла, лезги хва ватандиз хтана. Махачкъалада яшамиш жедайла, ада хатасузвилин рекьяй ТЭЦ-дин директордин заместителвиле кIвалахна.

Подполковник Муьгьуьдин Эминоваз государстводи ганвай медалар, грамотаяр ава. Уьмуьрдин юлдаш Муфрижат агъастIалви чIагъанчи Ямудинан руш я. Алай вахтунда ада бухгалтервиле кIвалахзава. Муьгьуьдин Темирхановичан 82 йис я, амма хесетар халис офицердинбур яз ама. Адаз кьве хвани са руш ава. Гадаяр бубадин рекьяй фена —  офицерар я. Руша Махачкъалада вичин кеспидай кIвалахзава. Виридаз хизанар ава, абур бахтлу я.

Зун шад я зи лезги халкьдихъ ихьтин ви­кIегь рухваяр хьунал. Къуй абурун кьадар ге­нани гзаф хьурай!

Масуб  Магьмудов,

отставкада авай полковник