Мугьаммад  пайгъамбардикай Торада (иудейрин диндин къанунрин ктаб) лагьанва (мана): “Чна ви стхайрин арадай векил рекье твада. Адан тIвар Агьмад я, ваз ухшарди”.

“Ви стхайрин арадай векил рекье твада” лагьанва. Муса пайгъам­бардин стхаяр вужар я? Европадин, Африкадин агьалияр Мусадин стхаяр туш, анжах арабар я. ГьикI лагьайтIа, арабринни Исраиловрин (чувудрин) буба Ибрагьим пайгъамбар я.

Мугьаммад  пайгъамбардиз цаварал — Агьмад, чилерал — Мугьаммад, женнетда Магьмуд лугьузва. И пуд тIварцIин дувул сад я: “гьамд” (тарифун).

Торада гьакIни лагьанва: “Ваз ухшар векил рекье твада”, яни Мусадиз ухшар. Гекъигин: Мусадихъни Мугьаммадахъ  диде-бубаяр авай, амма Иса пайгъамбар буба галачиз дидедиз хьана. Яни, Иса Мусадиз ушар туш, Мугьаммад  — я.

Мусани Мугьаммад  са вахтунда чпин халкьарин регьберар тир, абурун гъиле гьукум авай. Исадихъ — авачир. Ам руьгьдин къанунар гваз атана. Мусани Мугьаммад  кьена ва абур кучудна. Иса лагьайтIа, кьенвач, я кучудни авунвач. И делилдини Иса Мусадиз ухшар туширдан гьакъиндай шагьидвалзава.

Мугьаммад  пайгъамбардин  уьмуьр чирнавай къайда, дуьньядин винел мад са пайгъамбардин, пачагьдин, регьбердин, алимдин уьмуьр ахтармишнавач. Адан терефдал алайбуру (сподвижники) пайгъамбардин уьмуьрда фикир, дикъет таганвай са легьзени авач.

Мугьаммадан  уьмуьр надир вакъиайрикай ибарат я. Ам дидедиз хьунихъ галаз алакъалу хейлин гьерекатар кьиле фена. Мугьаммад  хайи йифиз (571-йисан 21-апрель) Персиядин къеледин са шумуд дестек ацахьна. Персери агъзур йисаралди хуьзвай цIайни хкахьна. И йикъалай жинриз кьисметрикай ва чилел кьиле физвай вакъиайрикай мад ван-сес хъхьанач. Бухариди (диндин машгьур алим) хабар гузвайвал, вири малаикри, гьайванри Мугьаммад  пай­гъам­бардиз  салам гана.

Лагьана кIанда, гьа чIавуз гзаф халкьарин эдебдин дережа агъузди тир. Ахлакьдин бинеда гьахъсузвал, ажугълувал, хаинвал, намерд­вал авай. Гьалар акьван пайгардикай хкатнавай хьи, рушар, ханамазди, чан аламаз кучудзавай. Абурун яшайишда къайдадик квачир ме­сэлаяр мадни авай. Мугьаммад  гъвечIи чIавалай и халкьарин уьмуьрдин шартIарихъ галаз рази тушир. Бязи чешмейрай малум жезвайвал, и халкьариз хас такIан ерияр акурла, адан хуравай рикI чуькьвезвай. Пайгъамбарди, ше­гьер­дай экъечIиз, и халкьдин яшайишдин гьалдикай фикирдай. Мугьаммад  гьахъвал гвай инсан тир. Адаз “Эмин” лугьудай, яни ихтибар ийиз жедайди. Меккедин агьалийрин арада ада гьеле жегьилзамаз важиблу роль къугъвана.

Мугьаммад  жаван чIавуз вичин ими Абу Талибахъ галаз карванни гваз Шамдиз физвай рекье са чкадал акъваз хьана. И мулкара Бахира тIвар алай са кешиш яшамиш жезвай. Абур кешишдин патав фейила ада Абу Талибавай галай гада вуж ятIа хабар кьуна.

— Ам зи хва я, — жаваб хгана Абу Талиба.

— Ам буба авачирди хьана кIанда ва ам гележегдин пайгъамбар я, адахъ галаз Меккедиз хъвач. Абу Талиба кешишди лагьайвал авуна.

Адан 35 йис хьайила Меккедин агьалийри пак Кябе арадал хкана. Ам эхцигзавай чIавуз, женнетдай тир чIулав къван (гьажарул асвад) Кябедин цла ни твада лугьуз, чкадин тайифайрин арада гьуьжет арадал атана. Гьуьжет къвердавай къизгъин жезвай. Эхирни са яшлу итимди лагьана:

— И мискIиндиз сифте вуж гьа­хьайтIа, гьада и месэла гьялдай къайдани лугьуда. Чун лагьайтIа, ада кьабулдай къарардихъ галаз ра­­зи хьун лазим я. И арада мискIин­­диз Мугьаммад  гьахьна. Ина­вай­ вирида чеб ада  кьабулдай къарардихъ галаз рази тирди тести­кьарна. Мугьаммада  лагьана:

“Женнетдай тир къван абадал эциг. Гьар са тайифадин векилди абадин ценер кьурай ва Кябедин цла турай”. Вири рази хьана. Гьуьжетни меслятдиз гьялна.

Мугьаммадан  25 йис тирла­, ам  кьвед  лагьай  сеферда  Меккедай экъечIна. Ам Хадижадин кIва­ле­ къул­лугъзавайдахъ галаз алвер ийиз Шамдиз физвай. Къаравул­чиди шагьидвалзавайвал, адаз д­а­тIа­на Мугьаммадан  кьилел цифер алаз аквазвай. Хадижадиз Мугьаммад  гьикьван гьахълу инсан ятIа аку­­­на: Мугьаммадан  гуьзчивилик кутур карванди адаз еке хийир гана. Ада, арачидин куьмекдалди, Мугьаммадаз  вичел ­эв­ленмиш хьун теклифна. 25 йис хьанвай пайгъамбарди 40 йис ­хьанвай Хадижа вичин пабвиле къачуна.

Мугьаммадан  40 йис хьайи­ла адаз пак Къуръандин сад лагьай­ аят рекье туна. Ана лугьузва: “КIе­ла, вун халкьнавай ви Аллагьдин тIварцIелди кIела”. Аятар галай-галайвал сад-садан гуьгъуьналлаз атуниз фикир гунихъ еке метлеб ава. Вучиз сифтегьан кьве аятда “КIела, кIела” лугьузва? Вучиз ла­гьайтIа, вилик квай девир илимдинни чирвилеринди я. “КIела, кIе­ла” гафари чирвилер къачун истемишзава. И аятдай аквазвайвал, вири затIарин диб, бине чирвал я.

Мисал яз, Муса пайгъамбардиз ам яшамиш хьайи девирдиз хас аламатар ганвай. Вучиз лагьайтIа, а вахтунда суьгьуьрчивал ва адаз талукь чирвилер сейли тир. Му­гьаммад  пайгъамбардиз ла­гьай­­тIа, эхиратдин йикъалди аламат яз амукьдай келимаяр рекье туна — Къуръан.

Ша чна Къуръандай Мугьаммадаз  талукь аятдиз фикир гун. Ана лагьанва (мана): “Чна ви тIвар кьун, вакай рахун виниз акъуднава”. И аят пайгъамбардиз ам Меккеда авайла рекье тунвай. Пайгъам­бар Меккеда гьихьтин гьалда авай­тIа рикIел хкин. Пайгъамбардин тарих течирбурун фикирдиз гъин: Меккеда адавай ачухдиз Исламдикай рахаз жезвачир. Меккедай ам гьикI экъечIна? Шегьерда яшамиш жезвай мажусийри, пайгъамбар рекьидай къаст аваз, адан кIвал элкъвена кьунвайла, ам вичин месик тахай стха (двоюродный брат) Али къаткурна, вич, Аллагьди ахвариз ракъурнавай кIвал элкъуьрна кьунвай душманрилай кам яна, катна.

Гуьгъуьнлай пайгъамбар вичин дуст Абу Бакрахъ галаз магъарада чуьнуьх хьана. Геле къекъвезвай душманар и магъарадив агакьна. Лугьузвайвал, пайгъамбарни Абу Бакр къенепатаз фейидалай гуь­гъуь­низ магъарадиз гьахьзавай чкадал хушраканди чил храна. Ма­гъарадин вилик акъвазнавай душманрин кIвачер аквазвай Абу Бакра пайгъамбардиз лагьана:

— Я Аллагьдин векил, абур агакьнава.

— Пашман жемир, Аллагь чахъ гала, — жаваб хгана Мугьаммада .

Абур пуд юкъуз магъарада чуьнуьх хьана. Душманри патарив гвай вири мулкар кIвачикна, анжах пайгъамбарни Абу Бакр акун абуруз кьисмет хьанач.

Аллагьди ракъурнавай аятда “Чна ви тIвар кьун, вакай рахун ви­низ­ акъуднава” лагьанвай. Ша и аятдиз дериндай фикир гун. Ма­лум­ тирвал, къенин юкъуз Чилин винел Ислам динда авайбурун кьадар са миллиардни зуралай алат­нава. Чал къведалди абурун кьадар гьи­кьван тир ва чалай гуьгъуьниз гьи­кьван хъжеда? Ислам дин кьабулнавай мусурманди са юкъуз виш, гьатта агъзур сеферда­ни Мугьаммадан  тIвар кьазва.

Чилин винел Мугьаммад  пайгъамбардин  тIвар  ван  тахьай  кас алач. Азан гудайла (капI авуниз эвер гун), вад континентдин винел вад сеферда Мугьаммадан  тIвар кьазва. Эгер гьар са регионда азан гузвай вахт фикирда кьур­тIа, чилин винел Мугьаммадан  тIвар мецел гъин тийизвай са легьзени авач. И дуьньяда Мугьаммад  кьван рикIел гъизвай инсан хьанач, я женни ийидач. Аллагьди Къуръанда лагьанва эхир (мана): “Чна ви тIвар кьун, вакай рахун виниз акъуднава”. И аят адан терефдаррин кьадар виш кас тирла, Меккеда авайла рекье тунай. Мегер и аят мужидат (знамение) тушни?

Ариф Рустамов, Ичинрин хуьруьн имам