Максим Тагьирович Алимован “Муаллим” ктаб
Дагъустан Республикадин Гьукуматдин премия гуниз теклифнава
Жуван уьмуьрдай са легьзе рикIел хтуникди, и фикир за интервьюда “Муаллим” ктабдин автор Максим Алимоваз лагьанай. ЧIехи гьукумдар Тамерлан кучукнавай, Самаркандда авай Гур Эмиран мавзолейдиз гзаф йисар идалай вилик фейила, за сифте кьиле акъвазнавай виридалайни чIехи сурун гуьмбетдиз фикир гана, ам за Тамерланан гуьмбет яз гьисабнай. Амма зун гъалатI хьанвай. Тамерланан гуьмбет масад тир, гьа заз сифте акур чIехи гуьмбетдин вилик квайди. ЧIехи гуьмбет адан муаллимдинди тир. Малум хьайивал, Тамерлана вич вичин муаллим Мир Сеид Берекедин кIвачерив кучукун тIалабнавай. И кар за рикIел хвена. Журналист Максим Алимова вичин ктабда гьар са инсандин уьмуьрда муаллимди кьазвай чкадин гьакъиндай рикIел хкизва.
Ктабдин сифте кьиляй авторди академик Д.Лихачеван келимаяр гъун кутугай кар хьанва: “Муаллимвал — им искусство я, писателдин, композитордин зегьметдилай тIимил зурба тушир, амма гзаф четин ва жавабдар зегьмет я”.
Зун жув хуьруьн муаллимдин хизанда чIехи хьана, гьавиляй завай муаллимдин регьят тушир кIвалах фикирдиз гъиз жезва: гьял хъувуна кIанзавай месэлаяр авай мектеб, датIана жувал кIвалахун, тарсариз гьазур хьун, педсоветар, ахтармишунар. Ибурулайни гъейри, кIвалин майишат, гьар экуьнахъ малар чуьлдиз акъудун, нянрихъ геж абур гьаятдиз хъиягъун, гелкъвена кIани кIвал ва багъ, чIехи авуна кIани аялар… Вири и кIвалахар танафус, ял ядай йикъар авачиз, кьиле тухузвай.
Ктабдай чаз лезги интеллигентдин советрин йисарин адетдин, чешнелу рехъ аквазва: абуру аялриз чирвилер гунилай гъейри, азарлубурни сагъарна, никIерихъни гелкъвена, гьакIни халкьдин арадиз цIийи меденият гъана, дуланажагъ дегишарна.
“Муаллим” ктабдин кьилин игит Магьмуд Абдулкеримова, заз ам аквазвайвал, девирдин сагълам руьгь вичик кужумна, ам вичин аямдин гьакъикъи шикил, дуьзвал тестикьардай жанлу чешне я. Са интервьюда ада Некрасован регьим чукIуруниз эвер гузвай келимаяр гъайила, инанмиш жеда хьи, шаирдиз хьиз, ам патални абур адетдин гуьрчег ваъ, зурба метлеб авай келимаяр я. Вичиз хъсандиз чизвай, вичин иштираквал аваз кьиле фенвай вакъиайрикай кIелзавайбуруз ихтибарлувилелди ихтилатзавай автордихъни агъазва.
Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьряй тир Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран хва Максим Тагьирович хуьруьн мектебда Магьмуд муаллимдин ученик тир. Университет куьтягьайдалай кьулухъ ам кIвалахиз хайи мектебдиз хтана, а чIавуз виликан адан муаллим Магьмуд Абдулкеримовакай директор хьанвай.
Магьмуд Абдулжелилович “Просвещение” фондунин кьиле акъвазайла, Максим Тагьировичакай адан заместитель хьана.
Муаллимдикай кхьенвай ктабни ихьтин мукьвавилин, руьгьдин алакъайрин нетижа я. Ктабдин кьвед лагьай пай РД-дин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тIварунихъ галай, 2008-йисуз арадал гъайи “Просвещение” фондунин кIвалахдиз бахшнава. Вич кардик акатай гъвечIи вахтунда фондуни регьимдин крар тIимил кьилиз акъуднавач, образованидин гзаф идарайриз, кьилдин ксариз куьмекар ганва. Амма “Просвещение” фондунин кьилин объект марифатдин “Люминари” — “Чирагъ” центр хьана. Адан кьилин везифа глобальный вини дережадин технологиядин гзаф миллетрикай ибарат Чилин алемдиз гьахьдай марифатдин рехъ къалуруникай ибарат я.
“Марифатлу Дагъустан” къенин йикъан кьилин проектрикай сад я. Европадин меденият вилик фейи 18-асирдин девирдиз “марифатдинди” лагьанай. А девирдин кьилин идеяяр инсандин къанажагълувилихъ, жемият акьуллу ва адалатлу авунихъ галаз алакъалу тир. Гележег чун ам туькIуьрунив агакьдалди фад алукьзава. Гьавиляй тайинсузвилин ва датIана дегишвилер жезвай вахтара яшамиш хьуниз къабил социальный институтар арадал гъун важиблу я. И кар патални инсанри масакIа фагьумун ва абур масакIа яшамиш хьун герек я.
Философ И.Канта марифат инсан акьулбалугъ туширвилин гьалдай акъатун яз гьисабнай. Дуьшуьшдай тушиз и мукьвара (18-ноябрдиз) Госдумада “Образованидин гьакъиндай” къанундик марифатдин кIвалахрал властдин органрин разивилелди машгъул хьунин дегишвилер кухтуна. Гьавиляй хуьруьн чкада марифатдин “Люминари” центр арадал гъун лап кутугай кар я.
Ктабда камалэгьли Конфуцийдин келимаяр гъанва: “Вири уьмуьрда мичIивилиз лянет ийиз жеда, гьа са вахтунда са гъвечIи шемни куькIуьриз жеда”. И дуьшуьшда “Просвещение” фондуни вичин шем, маса деятелрихъ галаз санал вичин келимаярни “Люминаридин” дараматдин цлал алай, Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира инсанрин арада марифат чукIурай Хуьруьгрин хуьре куькIуьрна.
Эхиримжи вахтара жуьреба-жуьре пешейрин ва алакьунрин сагьибар тир инсанрикай гзаф ктабар пайда хьанва. Амма абур вири жемиятдин арада эгьмият авайбур, вахтунихъ, аямдихъ галаз кьазвайбур жезвач. М.Алимова туькIуьрнавай, кIелдайбуруз теклифнавай “Муаллим” ктаб ана къалурнавай темайрин, идеяйрин цIийивилелди, къарагъарнавай месэлайрин важиблувилелди, материал гунин пешекарвилелди тафаватлу я. Автордихъ журналиствилин, писателвилин кIвалахда тежриба авайди чир жезва.
Винидихъ лагьанвай вири гафар фикирда кьурла, “Муаллим” ктаб Дагъустан Республикадин Гьукуматдин премия патал къалуруниз лайихлу яз гьисабзава.
А.А. Гьуьсейнов,
РАН-дин академик, РАН-дин
философиядин институтдин
илимдин регьбер
