(Эвел 41-нумрада)

Газетда чпин ирс, хатI турбурун жергедик вичин саки вири уьмуьр милли газетдиз бахш авур публицист, таржумачи Мурадали Шагьвеледович Мурадалиевни (1925- 2011) акатзава.

Лезги журналистикада адан тIвар алатай асирдин 60-йисарилай малум хьана. Газетда а чIавуз гуьгъуьнлай чеб публициствилин, писателвилин лап вини дережайрив агакьай Н.Ханкишиева, М.Мегьдиева, Б.Салимова, Г.Ханова, масабуру кIвалахзавай.

М.Мурадалиева журналиствилин кIвалах таржумачивилелай га­тIунна. И къуллугъдилай ам отделдин заведующийдин къуллугъдал кьван хкаж хьана. Адахъ галаз саки 10 йисуз гьа са кабинетда кIва­лахай писатель, публицист, РД-дин культурадин лайихлу работник Казим Казимова вичелай яшлу юлдаш икI рикIел хкизва: “Заз гьич садрани, гьич санални кIвалахдин рекьяй чIехи юлдаш, меслятчи, насигьатчи, камаллу инсан Мурадалидин сивяй бейкеф хьунин, нарази­вал авунин ван хьайиди туш. ГьакI заз ам кIвалахдал геж хьайи, фад хъфей гьич са дуьшуьшни акунач. ИкI яргъал йисара гьа са кеспидал инсандивай вич низамлудаказ, агъайнадаказ тухуз алакьун руьгьдин уьтквемвилин лишан ятIа лугьузва за…”

(“ЛГ” -дин 2005-йисан 22-сентябрдин нумрадай)

Секин кас тир, датIана вилик квай чарарал алгъана вичин везифа кьилиз акъудзавай. Икьван дурумлудаказ таржумайрал, кхьизвай гьар са затIунал яргъалди кIва­лахунин ирс адан патав  зегьмет чIугур, вичикай  гуьгъуьнлай газетдин кар алай таржумачи ва жавабдар секретарь хьайи Даир Бейбалаева, маса ксари цIийи шартIара давамарна.

М.Мурадалиева зун тажубарайди а кар я хьи, рахунрай, акунрай ам я яратмишдай ксарал (шаиррал, гьикаятчийрал) акьван кьаруди тушир. Амма пенсиядиз экъечIай­да­лай кьулухъ ада юмординни ай­гьам­рин тах квай агьвалатар, ри­кIел хкунар, къейдер чав гзаф агакьарна. Чнани абур, гьич са дегишвални кутан тийиз, газетдин чинрал гъиз хьана. Яни газетдиз, милли публицистикадиз вафалувал вири уьмуьрда хвена.

Ам СССР-дин журналистрин Союздин член, В.И.Ленинан 100 йи­сан юбилейдин, “Зегьметдин ветеран” медалрин, маса шабагьрин са­гьиб тир.

* * *

“Лезги газетдин” ирсиник вичин пай кутур маса журналистрикай сад вич гьакьван гьунарлу пешекар агроном, майишатрин руководитель, алим — ахтармишунардайди яз машгьур хьайи  Аламудин  Кьа­диевич  Шихрагьимов  (1932) я. Ада гагь республикадин хуьруьн ма­йишатдин министерствода, гагь жуьреба-жуьре майишатра руководство гудай ва тешкилдай кIва­ла­­хар бегьемариз хьана. Газетдин редакцияда ада 1961-1973-йисара кIвалах­на. Эхь, а вахтара газетрин редакцийриз чпик журналиствилин руьгь квай хъсан пешекарар  кIан-завай. Месела, хуьруьн майишатдин кIва­лахар (багъманчивал, лежбервал, хипехъанвал ва икI мадни) теш­ки­лиз, виликди тухуз пешекаррилай хъсандиз низ чир жеда?

Аламудин Шихрагьимов гьахьтин вини дережадин пешекар, тешкилатчи, журналистни тир.

Ада И.Апаевахъ, Ш.-Э.Мурадовахъ, А.Саидовахъ, М.Шайдаевахъ, Я.Яралиевахъ, маса ксарихъ галаз кIвалахна, вичикай анжах хъсан майилар туна.

Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадова адаз “Аламатдин алакьунар авай зи гъвечIи дуст Аламудиназ” гафар кхьенвай вичин ктаб багъишнай (“ЛГ”-дин 2006-йисан 16-мартдин нумрадай).

За кьатIузвайвал, чIехи шаирдин гафарал шаклувал гъиз жедач. Ала­мудин Кьадиевичан алакьунар заз жува Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкь­ван школада, ада гьа  патав гвай Билбилхуьруьн “Победа” совхозда директорвиле кIвалахдайла, гуьгъуьнлай Махачкъалада, РАН-дин ДНЦ-дин Прикаспийский зонадин тIебиатдин ресурсрин институтда кIвалахдайлани акуна. Чна санал са шумудра умуми рейдера, ах­­тарми­шунра иштиракна. Заз а пе­шекар журналистдивай гзаф крар (ре­къемар, делилар, инсанар дуьз хкя­гъиз, абуруз къимет гуз)чир хьана.­

А.Кь.Шихрагьимов, агроном хьиз, гьакьван савадлу экономистни тир. Гьавиляй ада газетда эко­но­­микадин отделдиз руководство гана.

А.Кь.Шихрагьимован ирс адан патав кIвалахай, чпикай гуьгъуьнлай  газетдин кьилин редактор, жавабдар секретарь хьайи Агъариза Саидова, Абдулафис Исмаилова, экономикадин отдел кьиле тухвай Буньямудин Османова, чарарин отделдин заведующий Алаудин Гьамидова, масабуру давамарна.

А.Шихрагьимова, вич самбар яшариз акъатнавайлани, газетдихъ галаз алакъа атIанвач. Гилани чав ада тIебиатдин девлетрив къадирлувилелди эгечIунин месэлайрай кхьенвай, газет метлеблуди авун патал теклифар авай чарар агакьарзава, чIехи гьуьрметдалди чна абур газетдин чинрални гъизва…

* * *

Аламудин Шихрагьимова  хьиз,  вичин кьетIен хатI ва ирс чи газетда хъсан пешекар агроном, хуьруьн майишатдин тешкилатчи ва журналист  Къурбан  Рамазанович  Къадировани  (1932 — 2005) туна. Газетдин редакциядиз ам 1957-йисуз атана. А чIавуз газетдин редактор Къази Къазиев тир.

Аламатдин кар я. Къурбан Рамазановича вич редакциядиз атайвал икI рикIел хкидай: “Мегьарамдхуьруьн райондин Вини Ярагъдал ада агрономвиле кIвалахдайла, гьикI ятIани хуьруьн библиотекадикай кьве абзацдин куьруь макъала кхьена. И кар а чIаван газетдин (“Ком­мунист”) редактордиз гьасятда акуна ва иниз, газетдиз, атун теклифна”.

Эхь, хуьруьн майишатдин пешекар журналиствилин рекьел гьахьтин шартIарини алудзавай. Пешекар хьунилай гъейри, Къурбан Рамазановичахъ гьакьван гуьрчег хатIни, кхьинин мукьуфни авай. ИтIи-битIийра  къекъуьн, кьадарсуз тарифар авун адаз хуш кIвалахар тушир. Рекъемар, делилар, крар сифте чкадал эцигдай. Информация бегьемди хьун истемишдай.

Редакцияда кIвалахай йисара Къурбан Къадиров кьилин редактордин заместителдин къуллугъдал кьван хкаж хьана. Адаз ДАССР-дин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамота, «ДАССР-дин культурадин лайихлу работник» лагьай гьуьрметдин тIвар, алатай асирдин 80-йисара “Дагъустан багъларин уьлкведиз элкъуьрин” рубрикадик кваз кхьей  материалрай гьам чи газетдиз, гьам Къ.Къадироваз ВДНХ-дин буьруьнждин медалар ганай.

Къурбан Къадирован ирс адахъ галаз кIвалахай и цIарарин авторди, газетдин кьилин редактордин за­местителдин дережадив агакьай Ших­­мурад Шихмурадова, газетдин  кьилин редактор хьайи Агъариза Саидова, жавабдар секретарар хьайи Абдулафис Исмаилова, Даир Бейбалаева, отделдин редактор, писатель Нариман Ибрагьимова цIийи шартIара давамарна…

* * *

Милли журналистикада вичин гел тур кьетIен бажарагъдин  сагьибрикай сад яз, тарихда  Манучар Гьасанбегович  Яралиевни  (1925 — 2000) гьатнава.

Адан тIвар чи кIелдайбуруз са артух малум туш, амма чIугур зегьмет гекъигдай хьтин уьлчме заз жагъизвач. Манучар Гьасанбегович чи газетдин (а чIавуз “Дагъустандин правда”) редакциядиз 1953-йисан эхирра атана.

“Дагъустандин правда” газет урус чIалай вири чIалариз таржума авуна, дубляжар яз акъудзавай вахт тир. Лезги чIалазни а газет таржума ийидай савадлу кадрияр герекзавай. Манучар Гьасанбегович вичиз а чIавуз са шумуд чIал фаса­гьатдиз чизвай, Советрин Армиядин жергейрай хтанвай офицер тир. Желбна Исмаил Вагьабова ам таржумачивилин кIвалахдал. Гьа  ина ада вич пенсиядиз экъечI­далди гьа са чкадал зегьмет чIу­гуна.

Таржумачи Манучар Яралиеван гьакъиндай адахъ галаз таржумачивилелай  вичин кIвалах гатIунай, гила машгьур публицист , газетда яргъал йисара жавабдар  секретарвиле кIвалахай, гила культурадин отделдин редактор, РД-дин культурадин лайихлу работник Даир Бейбалаевич Бейбалаева суьгьбетзава: “1957-йисуз милли газетар кьилди чара хьайила, М.Яралиев  “Коммунист” газетдин экономикадин отделдин заведующийвиле тайинарна. Са йисалай ам КПСС-дин ЦК-дин патав гвай ВПШ-диз, журналистикадин факультетдиз гьахьна. Ам куьтягьиз лап са тIимил вахт амаз (хизандин гьал себеб яз), кIелунар акъвазаруниз мажбур хьана. КIвачерни тIа жез башламишна, командировкайризни физ жезмачир, гьавиляй отделдин заведующийвилин везифайривай къерех хьун лазим акуна. Мад таржумачивилин кеспидик экечI хъувуна…”

(“ЛГ”-дин 2000-йисан махсус ктаб, 65-чин).

Рагьметлудахъ галаз чнани са  тIимил вахтунда кIвалахна. Са ­ар­тух ихтилатрал рикI алачир и ­касдив датIана чи чIаланни урус ­чIа­лан словарар жедай. Урус текс­тер ада гьа оригиналрай лезги чIа­­лал кIелдай. Им, гьакъикъатдани, тек-туьк жедай аламатдин бажарагъ я.

Мад са кар: касди датIана, вичиз адет хьанвайвал, пIапIрус чIуг­вадай. Адахъ галаз кIвалах­завай чи рушар вердиш хьанвай, яшлу касдиз гафни лугьудачир. Им чIехи гьуьрметдин лишан тир…

ИкI дурумлудаказ кIвалахиз, гьакьван еке жавабдар документар (партиядин ва Советрин гьукуматдин къарарар, регьберрин речар, докладар ва мсб) гафба-гаф таржума ийиз, лезги кIелдайбурув абурун мана гьа авайвал агакьариз, йи­къар бес тахьайла, йиферни акъуд­дай.

Гьа тегьерда адан патав вердишвилер къачур Даир Бейбалаевани таржумачивилин ирс давамарна, къенин девирдин таржумачиярни вердишарна: Гьемзет Гьамзатов, Шагьисмаил Гьажимирзоев, Жасмина Саидова ва масабур…Ингье квез таржумачивилин квахь тийир гелер…

(КьатI ама)

Мердали Жалилов