(Эвел — 36-нумрада)
Базардин шартIара газетдивай вич хуьдай такьатар, са подпискадилай гъейри, жагъуриз жезвачир. Спонсоррин куьмекни акьван екеди тушир. Гилани гьакI я. Кьит я абур…
Гьа и шартIара чи вири милли газетрикай гьафтеда садра акъудзавай журналар хьтинбур авуна. Газет, 24 чин аваз, яни гьафтеда пудра акъатзавай виликан кьадарда аваз, чапдай акъудунал ва чкадал ахгакьарунал элячIна. ИкI почтадиз ийизвай харжияр, идан гьисабдай подпискадин къиметни агъуз хьана. Газетдин тираж са арада (2003-2010-йисар) 10-15 агъзурдав агакьзавай. Амма мад гьа почтаринни типографиядин, чараринни рангарин ва икI мадни маса къиметар хкаж, идалайни гъейри, газет кIелзавай хуьрерин агьалиярни тIимил хьуникди тираж йисалай-суз агъуз аватна…
* * *
2013-йисалай чи вири газетар мадни кIеве гьатна. Абурун виликан тешкилатчияр амукьнач, кар РД-дин информатизациядин, алакъадин ва массовый коммуникацийрин министерстводал вегьена. Гила майдандиз “оптимизаторар” лугьудайбур акъатна, яни бюджетдай гудай пулар амач, авайбур кьенятна кIанда лугьудайбур. ИкI редакциядин штатарни, газетдин чинарни тIимиларна. 24 чинин газет 16 чининдаз элкъуьрна…
Са кар къейдна кIанда: вири йисара, вири шартIара, алай вахтундани “Лезги газетдин” тираж, республикадин амай вири газетрив гекъигайла, хейлин гзаф я.
Газетдин тираж агъуз аватуниз интернет, электронный СМИ-яр ва маса такьатар арадал атунини таъсир тавуна туш. “Электронный” газетрикай рахазва. Амма чарчин газетдин ери, мана, дережа, чIалан фасагьатвал, ишлемишунин (кIелунин) регьятвал са куьнивайни эвез ийиз тежедайди аннамишзавач…
* * *
Агъариза Узаировичан девирда газетдин редакциядин кадрийрин ерини хуьз алакьна. Ина фадлай кIвалахзавай Ноябрь Ханкишиев, Мегьди Мегьдиев, Сиражудин Селимов, Алаудин Гьамидов, Зумрият Шайдаева, Зара Фейзуллаева, Казим Казимов, Шихмурад Шихмурадов, Даир Бейбалаев, Нариман Ибрагьимов, Мердали Жалилов, Шагьисмаил Гьажимирзоев, Майрам Магьамдалиева, Ханум Шайдабегова, Надият Велиева хьтин ксарин патав жегьил журналистар, чпи журналистикадин отделение ва я филологиядин факультет акьалтIарайбур, бязи маса газетра кIвалахайбурни атана. Гьажи Ильясов, Жамиля Гьасанова, Жасмина Саидова, Рагнеда Рамалданова, Земфира Бабаева, Эмираслан Шерифалиев, Арсен Шайдабегов ва масабур гьа жергедай я.
Газетдин хсуси корреспондентар яз, Шагьабудин Шабатова, Нариман Къарибова, Руслан Керимханова, Къагьриман Ибрагьимова, Демир Шерифалиева устадвал, карчивал къалурна.
Компьютеррин базада вичихъ электронный тадаракрин рекьяй хъсан чирвилер авай Самур Саидова кIвалахна. Верстка ийизвайди тир Шерихан Фейзуллаева, компьютеррин операторар — Насият Рашидова, Насима Велибегова, Беневша Гьуьсейнова, редакцияда цIийи девирда кадрийринни бухгалтериядин кIвалахар бегьемарзавай Муъминат Казимовани Роза Кадучева устадвилин, пешекарвилин рекьерай виниз тир дережайрив агакьнава.
Куьрелди, газетдин материлар кIватIун, туькIуьр хъувун, газетдин чинал гъун, гьар са чин гуьрчегарун хейлин хъсан хьанва. Ибур вири Агъариза Узаировичан девирда арадал атай къуватар, цIийивилер яз гьисабиз жеда…
* * *
“Лезги газетдин” цIийи девирдин бязи зидвилерикай чун идалай вилик раханва. Амма а чIаван гьакъикъат гьикьван муракабди тиртIа, газетдин журналистрал, адан кьиле авайбурал, гьихьтин четинвилер ацалтзавайтIа, газетда вичин тIвар алаз материал кхьизвай (чапзавай) касдин хиве гьихьтин жавабдарвал гьатзавайтIа, кьетIендиз къейд авун лазим я.
Эхь, компартия ва адан идеология къуватдай вегьиникди виликдай аваз хьайи бязи къадагъаяр, къурхуяр (“цензура”) алатнавай. Гуя кхьизвай ксарив “демократиядин азадвилер” агакьнавай.
Амма гьакъикъат масад тир. Демократия агакьнава, къадагъаяр аламач лагьана, газетда вуч хьайитIани гун гзаф хаталу, вилив хуьн тавур нетижайрал гъун мумкин тир кардиз элкъвена.
Месела, а чIавуз еке мумкинвилер, къуватар чпин гъиле гьатнавай милли гьерекатрин, са бязи партийрин, гьакI кIватIалринни регьберриз “Лезги газетдикай” чпин сивиз килигзавай ва чпин тапшуругъар кьилиз акъудзавай са вуч ятIа ийиз кIанзавай. Кьилин редактордал жуьреба-жуьре рекьерай эмирар илитIиз алахъзавай. Гьатта газетда вуч гудатIа, вуч гудачтIа, гьа тапшуругъарни арадал вегьезвай.
А чIаван “Садвал” гьерекатдин бязи векилрини “Лезги газет” лезгийрин дердияр гвачирди, таъсибсузди я лугьуз, чIулав фитнеяр кхьейдини рикIел алама. “Душманрин газет” мад чпи кхьин техйидайдини малумарнай…
Са дестеди маса десте кIурарик кутаз, чпиз рекьер ачухиз (депутатар жез, къуллугъар кьаз ва икI мадни) кIанзавайбуру газетр ин журналистар “маса” къачунин, абур чпиз кIанивал ишлемишунин гьерекатарни тавуна тунач.
* * *
Са кар мадни къейдна кIанда. Милли журналистика са “Лезги газетди” арадал гъанач. Чахъ районрин, шегьеррин хъсан газетар, “Самур”, “Кард”, “Дагъустандин дишегьли” журналар, лезги радио, телеканалар авайдини фикирда кьун герек я.
Кьилдин ксари, бязи тешкилатри чпин хейлин газетарни акъудна (“Садвал”, “Шарвили”, “Чубарук”, “Лезги хабарар” ва мсб.). Амма абур яргъалди хуьз хьаначир. Ибурузни республикадин газет “чпин игьтияжринди” ийиз кIанзавай. Амма чи журналистри, кьилин редакторди ихьтин рехъ кьунайтIа, бажагьат “Лезги газетдикай” лезги халкьдин “гуьзгуь” газет жедай, я бажагьат ам амукьдай…
Газетдин редакция халкьдин жуьреба-жуьре фикиррал алай дестеяр санал агудунал артух желб хьана. И карди хейлин чуьруькарни арадай акъуддай мумкинвал гана.
Са арада чахъ “регьберар” лугьудайбур гзаф хьана. Амма садни халкьдин регьбер тушир.
Чи халкьдин садвал хуьдай рехъ яз, “Лезги газетдин” редакцияди а чIавуз халкьдин векилрин араяр чирунин, ачухарунин ва сад-садав агудунинди хкяна. Са пад ядай материалриз рехъ ганач.
Лезгияр яшамиш жезвай вири чкайрай (Азербайжандай, Украинадай, Къазахстандай, Урусатдин гзаф шегьеррай) халкьарин дуствилиз талукь еке материалар гуз хьана…
(КьатI ама)
Мердали Жалилов
