Чна “Коммунист” газетди кечирмишай рекьикай хейлин гегьеншдиз суьгьбетна. ГьакI хьунни лазим тир. ГьикI хьи, 1957-йисалай га­тIунай адан рехъ гьам яргъиди (34 йис), гьамни вакъиайралди девлетлуди хьана.  И йисара чи милли журналистикадин асул къуватарни, хейлин хъсан адетарни, ирсни арадал атана. Республикадин вири газетрин арада «Коммунист» газетдихъ аквадай хьтин  лайихлувилер, агалкьунар, къуватарни авайди вирибуру гьиссзавай. И кардин гьакъиндай а йисара газетдиз гайи чIехи наградайрини, тарифдин чарарини, дипломрини, иштиракай чIехи выставкайрини шагьидвалзава.

Газетдин хейлин къуллугъчийриз РД-дин, РФ-дин (СССР-дин) дережадани гьуьрметдин чIехи тIварар, шабагьар гана. Газетда кIвалахиз, сифте яз “РФ-дин культурадин лайихлу работник” лагьай чIехи тIварцIиз лайихлу хьайи Ноябрь Ханкишиеван, Мегьди Мегьдиеван, ахпа Агъариза Саидован, Алаудин Гьамидован, Мердали Жалилован журналиствилин ирс махсусдаказ къейд авуниз, чируниз лайихлу я.

“РД-дин культурадин лайихлу ра­ботник” лагьай гьуьрметдин тIвар, маса шабагьар гайибурун десте генани къалин я.

Къурбан Къадиров, Сиражидин Селимов, Зумрият Шайдаева, Зара Фейзуллаева, Казим Казимов, Даир Бейбалаев, Шихмурад Шихмурадов, Нариман Ибрагьимов, Шагьисмаил Гьажимирзоев, Демир Шерифалиев, Шагьабудин Шабатов, Тажидин Мегьамедов, Ханум Шайдабегова, Майрам Магьамдалиева, Надият Велиева, масабур гьа жергедай я. Ибурун чIехи паюни алай вахтундани газетдин редакцияда бегьерлувилелди зегьмет чIугвазва.

“Коммунист” газетдихъ хьайи хъсан ирс, адетар “Лезги газетди” устадвилелди хвена ва давамарна. Кьилин редактор Агъариза Узаирович Саидов, газетдин кьилин редактордин заместитель Шихмурад Шихмурадов, жавабдар секретарь Даир Бейбалаев яз.

Газетрин отделрин редакторар: политикадин — Н.Ханкишиев, ам пенсиядиз экъечIайдалай кьулухъ — Н,Ибрагьимов; экономикадин — Жасмина Саидова, культурадин — К.Казимов, ам пенсиядиз фейидалай кьулухъ — Эмираслан Шерифалиев, чарарин ва яшайишдинни социальный месэлайрин — А.Гьамидов, ам пенсиядиз фейидалай кьулухъ — Рагнеда­ Рамалданова, литературадин (им цIийи девирда цIийиз арадал гъайи отдел я) — М.Жалилов.

* * *

ЦIийи девир — цIийи газет. Абурун кье­тIенвилер квекай ибарат хьана? Гьихьтин алакъада аваз абур виликди фена?

“Лезги газет” тIвар арадал гъайи йисар чи обществодин тарихда “кьегьалвилеринбур” яз гьатнава. (“Лихие” 90-е”).

“Кьегьалвилер” гаф кавычкайра ава. А гаф “ваучеризация”, “приватизация” гафарин эвез… — “тарашизация” я. Яни а крар чи халкьар патал еке имтигьанринни магьрумвилерин, гзаф ивирар, къулайвилер, хъсанвилер къакъудай, тарашай, заланбур хьана. Кьилени а чIаван президент ва адан къурулушар (чиновникар) авай.

Са низ ятIа а йисара хъсанни тахьана амукьнач. СССР хьтин государство, адан къурулушар чукIуруни чи саки вири халкьар са куьруь вахтунда виликан стхайринни вахарин дережадай сада-садан рекьер атIузвай, садавай-садаз гьахъар, буржар хкIанзавай душманриз элкъуьрна. Украина, Прибалтика, Гуржистан, Молдова ва мсб. чавай къакъатна.

Дуьньядин капиталист ампаяр, кьиле Америкадин ва Великобританиядин амадагар аваз, чпин мурадрив  агакьна. Дуьнья санлай  дявейринни чапхунрин майдандиз элкъуьрна. Социализмдин лагерь чкIа­на. Гьавиляй НАТО-дин ампайри Ирак, Югославия, Ливия, Афгъанистан хьтин ва маса государствояр чпиз кIанивал дарбадагъна…

Россиядин экономика, оборонадин гьал, дуланажагъдин шартIар акьван усаларна хьи, адан тIвар са бязи форумрални хкьунач.

Бес еке государство чкIайла, гъвечIи республикаяр, шегьерар, хуьрер сагъдиз амукьдайни? Да­гъустандин картадилай анжах арадал атай чIехи карханаярни квахьна. ЧукIур­на, девлет тарашна. Ри­кIел Кьасумхуьруьн ва Герейханован совхозрин консервиярдай комбинатар, Дербентдин консервиярдай,  деталар цIал­цIамар­дай, приборар акъуддай, маса карханайрин тIварар­ни къвезва. Меркезда квахьай­ (тарашай) кьван заводрикайни фабрикайрикай зун рахазвач. Абурун вири чилер хсуси кIвалери, базарри хкьуна… Чи вири сов­хозра авай техникани тадаракар ракьарай маса гана. Хаммал арадал хканач. Дагъда хеб-мал хуьдайди, аранда, цан цана, сал-багъ кутадайди кьит хьана. ЦIуд­ралди хуьрер, жегьилар амачиз, ичIи хьана. Ингье “ваучеризациядин”, ахпа “приватизациядин” асул нетижа. Та­раш­чи­яр — олигархриз, зегьметчияр — къе­къве­рагриз элкъвена…

* * *

Бес чи халкьдин гележег гьикI хьун лазим я? Бес чи чилерин, вацIарин, тамарин, дагъларин иесивал ни ийида? Чун халкьдин садвиликай рахазвай, авай алакъаярни государствойрин сергьятри кьатIна… Лезги халкьдин векилар акъат тавунвай пIипI чIехи Россияда, СНГ-дин уьлквейрани амач жеди.

Газет, чIал, культура, хъсан адетар, ирс, алакъаяр… гьикI хуьда?

И вири суалар садлагьана гьам чи милли журналисткадин, гьам амай халкьаринни фагьум-фикирзавай ксарин виликни акъвазна.

Чна виликдай лагьанай, уьлкве, общество чукIунин, агьалийрин чIехи пай кесибвиле гьатунин нетижада газет кхьизвайбурун кьадар лап агъуз аватна. Мад рикIел хкун лазим я: лезгияр, сифте ЦIийи Уьзендай (Къазахстандай) хьиз, Азербайжандин шегьеррайни, хуьрерайни (Сумгаит, Мугъан, Храх-Уба), масанрайни катуниз мажбур хьана.  Дагъустандиз хтана, ина я кIвал-югъ, я кIвалах, я мажиб авачиз амукьнай.

Гьа шартIара газетдин редакциядин кьилиз Агъариза Узаирович Саидов (1938-2018-йисар) атана.

РикIел хкин: А.У.Саидова газетда вичин рехъ 1962-йисалай подчитчикдин, ахпа корректордин къуллугъдилай башламишна. Газетда кIва­лахиз, ада Ростовдин госуниверситетдин журналистикадин факультетни акьалтIарна. Газетда ам пешекар журналистрикай сад хьана. Лугьудайвал, журналиствилин вири мертебайрай ам, са кIарни ахъай тавуна, хкаж хьана. Адал редакцияда “регьбердинни, лежбердинни” тIварар акьалтна. Яни ам гьакьван вичин кардиз вафалу, кIвалах­дикай кичIе тушир, месэлайрин гъавурда дериндай авай, вилик эцигай вири суалар алудиз гьазур кас тир. Гьавиляйни адан патав, куьмекар кIанз, чи къунши вири редакцийрин векиларни къведай.

Ихьтин кар алакьуни пехилбурни арадал гъидайди шаксуз кар я. А.У.Саидова авай кимивилер, чин кьун тавуна, ачухдиз лугьудай. Вичин фикирра садалайни аслу жедачир. Гьавиляй къуллугъдиз ви­не авай бязи чиновникриз ам хуш тушир. Гьатта вил къядай. Адан пешекарвал масадахъ авачир…

* * *

Квелай башламишна вичин регьбервилин кар Агъариза Узаировича? Милли газет хуьн, виликди тухун патал гьихьтин рекьерикай, мумкинвилерикай хийир къачуна?

Сифтени-сифте а кар къейдна кIанда хьи, “Лезги газетдин” редакция амай вири газетрилай вилик компьютерралди кIвалахунал элячIна (1997-йис). Чахъ а чIавуз садахъни авачир база ва  пешекарар хьана. Куьмекар Москвада авай Да­гъустандин векилханади, Дагъустандин техуниверситетдин ректор, лезги меценат Тагьир Абдурашидович Исмаилова, маса ксари гана.

Компьютерри материалар кIватIунин, туькIуьр хъувунин, газетдин чинар верстка авунин, дизайндин ва маса кIвалахар кьезиларна, хейлин штатарни азадна.

Газетдин ери, акунар, шикилар рикIиз хуш жедайвал дегиш хьана. Амма адан къимет, иллаки типографиядин харжияр, почтади чкадал ахгакьарунин гьакъи йисалай — суз кьадарсуз хкаж хьана. Мад подписка тешкилунин кар агъуз аватна. Неинки чи, гьакI вири газетринни журналрин гьал сад хьтинди тир.

(КьатI ама)

Мердали  Жалилов