Инсанри тIебиатдин девлетар хсуси хийир патал ишлемишиз гзаф девирар я. Амма эхиримжи вахтара майишатрин, кьилдин ксарин акьулсуз гьерекатри тIебиатдиз хасаратвал гузва. ТIебиатдин девлетар адан къанунрикай эсиллагь хабар авачир ксари ишлемишуни залан, тIуькIуьриз хъжен тийидай нетижайрал гъизвайди  аквазва.  РикI тIардай хьтин мисалар тIимил авач. ИкI, инсанар тахсирлу яз, Байкал, Ладога вирера, Волга вацIа ва цин маса еке гьамбарханайра, балу­гъар терг ва зегьерламиш хьунин еке ха­талувал ава. ТIебиат къурху кутадай гьалда чиркин жезва, нетижа­да гзаф зарарни гузва: гьар йисуз 13 миллион кас рекьизва, 19% онко­логияди кьазва, рикIин­ни дамаррин, жигеррин уьзуьрар артух жезва.

Россияда йисан къене гьар са не­­фесдал 520 м3 ятар, гьа гьисаб­дай­ 370м3 чиркин ятар гьалтзава, чпикни тахминан 170 кг зегьерлу за­тIар ква. Чи уьлкведа 234 агъзур кар­ханади тIебиат чиркинарзава, адан мяденрин 5% экологиядин рекьяй четин, гьатта бедбахтвилин гьалда ава.

Алай девирдин техногенный цивилизация ахьтин еришралди дегиш жезва хьи, къулай шартIар арадал гъунилай гъейри, ада дуьньяда тIебиат лап усал гьалдиз гъизва.

Вири регионриз, гьа жергедай яз Мегьарамдхуьруьн райондиз хас бязи месэлайрал акъвазин.

Зирзибил, амукьаяр кIватI хьун, вири субъектриз хьиз, чи райондизни талукь месэла я. Саки вири хуь­ре­ра зирзибилар вегьенвай ихтияр таганвай чкаяр (хъуртар) ава. Абуру­ къваларив гвай мулкар чиркинарзава. Гьахьтин еке хъурт Мегьарамдхуьре Хандин муькъуьн патав Бер — къубуда арадал атанва. Муьгъ хуьре­ тарихдин метлеб авай чка я, хуьр сифте адан патав арадал атайдан гьа­къиндай алимри, агъса­къал­ри ша­гьидвалзава. Гьа къубудай хуьруьн агьалийри кIва­ле­риз хъвадай ятар тухудай, це балугъарни кваз авай­ди тир лугьуда. Къе гьахьтин къени тежрибадикай гьич  са затIни амач.

Майишатрин никIериз яд гудай къубуяр, ятар чиркер авахьзавайбуруз элкъвенва.

Агьалийрин кьадар йисалай-суз артух жезва. Им шад жедай кIва­­­лах я. Анжах абур сад муькуь­дан­ къайгъуда авач, хуьруькай-кIва­­ликай хабар кьазвач. Вичин кIвалин вилик пад михьда, зирзиби­лар къуншидин парудихъ вегьезва. Абур, цIай яна, кайитIа, гьава чиркин, накьвада зарар гудай затIар гзаф жезва, чилик квай ятар зегьерламишзава.

Хуьрерай улакьдаваз акъуд­завай  зирзибилар гарари, малари  чу­кIурзава, чиркинвал арадал къвезва.

И месэла са касдивай, хуьруьвай, республикадивай гьялиз жедач. Европадин саки вири уьлквейра зирзибилар пайи-паярзава (биомусор- яни тIуьнин амукьаяр, чар, картон, шуьше, батареяр, аккумуляторар, пластик). И къайдади яшайиш бегьем регьятарзава.

Гьикьван пулунин такьатар и важиблу кардиз серф авуртIа, гьа­кьван ада чи яшайиш гуьнгуьна хутада, сагъламвал хуьда. Ихьтин къайда Европада ва са жерге маса чкайра адет хьанва.

Экологиядин рекьяй савадсуз ва я алай декьикьадин хийирдин гуьгъуьна авайбуру гележегдикай эсиллагь фикирзавач, абурунди гьар са къадамда жибиндиз хийир къачун я.

Фад-геж тIебиатди чи вилик вичин гьахъ-гьисаб эцигдайдакай фикирзавач, я рикIик, вучиз ятIани, ахьтин къалабулухни квач. Анжах адан гьахъ-гьисаб гзаф заланди жедайдал са шакни алач.

Экологиядин илимдин асул чирвилери гьар са касдиз вичин ва обществодин уьмуьр камаллудаказ кечирмишиз куьмекда, гьар са­да вич чIехи тIебиатдин са кIус тирди  гьиссда, ам дуьзгуьнвилиз, къулай шартIариз хкида.

                Замият Латифова, Мегьарамдхуьр