Инсан ва тIебиат. Абур гьамиша сихдаказ алакъада ава. ТIебиат хуьнин месэлайриз ООН-дини датIана фикир гузва, Чилин шардин винел яшамиш жезвай халкьарин фикир экологиядин месэлайрал желбзава. ЯтIани гзаф уьлквейрин промышленностдин карханайри экологиядиз къвердавай гзаф зиянар, хасаратвилер гузва.

ТIебиат, михьивилер хуьнин месэла Сулейман-Стальский районда кардик квай “Касумкентсервис” ООО-дизни талукь я. И  рекьяй карханади тухузвай кIвалахдикай, адан вилик акъвазнавай везифайрикай ООО-дин директор Гъалиб Играмудинович Фатагьова суьгьбетзава.

Къейд: Гъ. Фатагьов 1970-йисан 17-октябрдиз АгъастIал-Къазмайрал дидедиз хьана, ина юкьван школа, 1992-йисуз Томск шегьерда госуниверситет акьалтIарна. Са шумуд йисуз РФ-дин УФМС-дин Дагъустан Республикада авай управленида жуьреба-жуьре къуллугърал кIвалахна. 2017-йисан декабрдилай “Касумкентсервис” ООО-дин директор я.

Вири дуьньяда тIебиат хуьнин месэлайриз екедаказ фикир гузва, — лугьузва Гъ.Фата­гьова. —  РФ-дин Гьукуматди, Госдумадини тIе­биат хуьнихъ, яшайишдин кIеви амукьаяр (ТБО) кIватIунихъ, тайин чкайрал тухунихъ ва чилик кутунихъ галаз алакъалу законарни кьабулнава.

Эхиримжи 20-25 йисан къене инсанри яшайишда синтетикадин хаммалдикай, маса затIарикай артух менфят къачузва. Синтетикадин шейэр чилик кутIун патал виш йисар герек къвезва. Абуру лагьайтIа, зегьерлу, жуьреба-жуьре азарар арадал къвезвай шейэр гьавадик какадарзава. Къе чун шагьидар я хьи, чи тамар, чуьллер, цин чешмеяр синте­тикадин затIарив ацIанва, абуру гзаф чкайра хъуртар арадал гъанва. Яшайишдин кIеви амукьайрин кьадарни къурху кутадай гьалда гзаф хьанва­.

И чIуру гьалдивай чи районни къерехда амукьнавач.

Лагьана кIанда, райондин руководстводи михьивилер хуьниз, чи хуьрер, рекьерни куьчеяр, тамун гапIалар, вацIаринни вирерин къерехар зирзибилдикай михьи авуниз кье­тIен фикир гузва, и месэлайриз райадминистрациядин совещанийрал килигзава.

Зи фикирдалди, гуьзел тIебиат, тамарни булахар, тарихдин чкаяр авай чи район туристри сиягьат ийидай мулкуниз элкъуьрун патал вири жуьредин шартIар ава. Районэгьлийри, гьакIни мугьманри фикир-дикъет гудай чкаяр районда тIимил авач.

Алай вахтунда районда яшайишдин кIеви амукьаяр кIватI хъувунал, абур тайинарнавай чкадал тухунал “Касумкентсервис” ООО машгъул я. Виликан коммунальный майишатдин чкадал тешкилай чи карханадихъ ТБО кIватI хъийидай, тухудай, куьчейризни тротуарриз яд ядай махсус техника, тракторар, гараж, гьакIни кIвалахдин 20-30 йисан тежриба авай пешекаррикай ибарат тир коллектив ава. Директордин заместитель Б. Бремован, инженер А. Мутагьирован, механик Т. Гьажимегьамедован, шоферар тир Н. Гьажибегован, И. Омарован, Л. Алибегован ва масабурун кIвалахдилай зун гзаф рази я.

Районда хуьрерин  16 администрация кардик ква. Абурукай 15-да ТБО кIватI хъувунин кIвалах тешкилнава. Кьасумхуьрел ва ЦIийи поселокда яшайишдин кIеви амукьаяр кIватI хъувунал «Касумкентсервис» ООО машгъул я.Райондин администрациядин къарардалди (2015-йисуз) ТБО вахтуналди хуьдай 3 гектар чил чара авуна. Анал райондин маса хуьрерини зирзибил гъизва.

Россиядин Федерациядин Гьукуматди акъудай къарардин бинедаллаз 2018-йисан 1-январдилай яшайишдин кIеви амукьаяр кIватI хъувунал ва тухунал региональный операторар машгъул хьун лазим я. Гьайиф хьи, Кьиблепатан Дагъустанда тендерда гъалиб хьайи оператор и кIвалахрив гатIуннавач, я чаз и кардин себебни чидач. Нетижада райондин руководстводи ТБО кIватI хъувун 2019-йисан 1-январдалди чи хиве тунва.

Лагьана кIанда, хуьрерай, иллаки Кьасумхуьрелай ва ЦIийи поселокдай, яшайишдин амукьаяр кIватI хъувун патал халкьдин арада гъавурда тунин еке кIвалах тухун истемишзава. Амни ТБО кIватIун ва тухун патал икьрарар кутIунунихъ машинар къвезвай вахтар, ва тамамарзавай кIвалахдин гьакъидин кьадар тайинарунихъ галаз алакъалу я.

Кьасумхуьрел ва ЦIийи поселокда ТБО кIватIунин ва тухунин рекьяй тестикьарнавай график ава. Ам гьар юкъуз Кьасумхуьруьн телевиденидайни тикрарзава. ИкI, яшайишдин кIеви амукьаяр Кьасумхуьрел ислен, арбе ва киш йикъара, ЦIийи поселокда саласа, жуьмя ва гьяд йикъара кIватIзава. Хемис кIвалах тийидай югъ я.

Мадни, чна агьалийривай зирзибил анжах ам кIватI хъийизвай йикъара куьчедал акъудун тIалабзава.

Кьасумхуьрел гьелелиг куьчейра контейнерар авай микрорайонарни ама. Анрай, гьакIни контейнерар эцигнавай РУО-дин объ­е­к­трин, административный ва коммунальный дараматрин патаривай ТБО махсус машинри кIватI хъийизва.

Хуьрерин агьалийрихъ, организацийрихъ элкъвена, заз мад сеферда лугьуз кIанзава: РФ-дин гьукуматдихъ яшайишдин кIеви амукьаяр кIватI хъувунин рекьяй тамамарзавай къуллугърин тестикьарнавай Къайда ава. И рекьяй гьар са региондихъ, гьар са муниципалитетдихъ вичин къайдаяр ава. ГьакI хьайила, ам нормативно-правовой акт я, ам кьилизни акъудна кIанда.

Къайдадихъ галаз алакъалу яз агьалияр, кьилдин карчияр, юридический къурулушар, ТБО кIватI хъувунал машгъул тир организацийрихъ галаз икьрарар кутIунна, яша­йишдин кIеви амукьаяр тухун тешкилуниз мажбур я. Эгер икьрар кутIун тийиз хьайитIа, им нормативно-правовой актар кьилиз акъуд­ тавун яз гьисабзава. Ида административный рекьяй жерме авунал гъида.

ТБО кIватIунай ва тухунай ийизвай къуллугърай къачузвай гьакъидин кьадар, къуллугъар авунин вахтар, нормайрихъ галаз кьадайвал, гьукуматдин ва районрин депутатрин собранидин къарарралдитайинарзава.

Винидихъ гзаф чкайра зирзибил вегьедай контейнерар амачирдакай лагьанай. Им хъсан кар хьана, гьикI лагьайтIа, виликдай­ контейнерар алай гзаф чкаяр зирзибилдин хъуртариз элкъвенвай. Къе и чIуру гьал амач.

Чи карханадин пешекаррин кIвалах ре­гьят­ди туш. И кар себеб яз чаз кIвалахал инсанар кьабулунни четин жезва. Гьавиляй, за тIа­лаб­зава, михьивилерин къайгъуда авай чи пешекаррин зегьметдиз къимет гун, гьуьрмет авун. Ша чна гьар сада район абад, авадан хьу­ник,­ ам михьидаказ хуьник лайихлу пай кутан!­

Хазран Кьасумов