Уьмуьр — женг, михьи, регьимлу рикI уьзягъвал я, лугьузва халкьдин мисалда. Уьмуьрдин рехъ рехне квачиз тухузвай, регьимлу, мергьяматлу, масадан дердиникай хабар кьадай, кIеве авайдаз гъил яргъи ийидай милайим инсанрихъ галаз гуьруьшмиш хьун рикI шадардай кар я. Къе заз гьа ихьтинбурукай садакай, вичиз халис инсанвилин виниз тир ерияр, къилихар хас камаллу­ са дишегьлидикай суьгьбет ийиз кIан­зава. Намусар квай инсан яз, ада вичикай кхьин кьабулзавачир. “Закай вуч кхьида? Захъ вучтин агалкьунар, алакьунар ава кьван лугьуз, регъуьвал­за­вай. Эхирни ам тIва­рар дегишарна кхьинал рази хьана”. Девирар хьиз, инсанар­ни, абурун къилихарни дегиш хьанва. ­Амма къени инсанарни тIимил туш. Ахьтинбур чешне яз къалурун чи буржи я.

Заира 1957-йисуз зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Адан рагьметлу буба Султанов  Исмаила вичин вири уьмуьрда муаллим яз кIвалахна. Ам гзаф дугъри, дуьзвал, гьахъвал кIандай инсан, диде Секинат аялар тербияламишзавай, мугьманрал рикI алай, кIвалин кайвани тир. Абуру хизанда пуд велед (2 гадани са руш) тербияламишна. Вирида кьилин образование къачуна. КIелна куьтягьай веледар, мукай лув гайи чубарукар хьиз, гьарнихъ Россиядин чIехи шегьерриз акъатна. ЧIехи хва Сулейман, стоматолог, — Воронежда, Сабир эцигунардай инженер, Краснодарда яшамиш жезва. Обществодиз менфятлу, чIехи-гъвечIиди чидай камаллу веледрал диде-бубади, гьелбетда, гьахълудаказ дамахзава.

1974-йисуз хуьруьн юкьван школа хъсан къиметар аваз куьтягьай Заира Даггосуниверситетдин экономикадин факультетдик экечIна. Адаз вичикай де­рин чирвилер авай хъсан пешекар хьана кIанзавай. Гьавиляй руша вичин вири вахт, къуватар кIелуниз серфзавай. Хъсан­диз кIелзавай, ширин мез авай, юлдашрихъ галаз хушдаказ рафтарвалзавай викIегь студенткади муаллимрин ва юлдашрин арада гьуьрмет, авторитет къазанмишна.

1979-йисуз вуз агалкьунралди куьтягьай жегьил пешекардал, къени, гьуьрмет-берекат авай кIваляй, адалатлу хизандай акъатнавай хуш къилихрин гуьрчег рушал хуьре вил алайбур гзаф авай. Илчиярни къвез-хъфизвай. Амма Заирадин рикIиз чпин хуьруьнви, дяведин вете­ран Мегьамедов Эмир Муслимовичанни Нуриятан хва военный училище акьал­тIарна, Мурманскда къуллугъзавай Замир хуш хьанвай. Абуру чпин кьисметар сад авуна, жигьилри мехъерарна. Са гьихь­тин ятIани себебралди Замира вичин­ свас диде-бубадин патав туна, вич къуллугъдал хъфена. Заиради гъуьлуьн ди­де-бубадиз екез гьуьрмет ийиз, вич кIва­лиз-къаз, хизандиз ва­фалу, хъсан свас яз къалурна. Ди­де-бу­бадини, чпин камаллу сусалай вил аладариз, шадвалзавай.

Са йисалай Замира свас Мурманскдиз хутахна. Жегьилар гьуьрметлудаказ­ яша­миш жезвай. Хизанни къвердавай чIе­­хи жезвай. Заиради Замираз галаз-галаз кьве хвани са руш багъишна. Гуьгъуь­нлай абурун военный рекьер яр­гъалбур хьана: Замира Германияда, Украинада къуллугъна. Пуд аял галаз ре­­кьера кье­къ­вез, Заирадал, гьелбетда, че­тинви­лер­ни тIимил ацалтзавачир. Ам­ма ада бушвалнач, балаяр чIехи авуна, виридаз кьилин образование къачудай мумкинвал гана.

Замиран гъвечIи стха Русланни военный рекьяй пешекар я. Ам вичин хизан галаз Калининградда яшамиш жезва. Гатун отпускайрин вахтунда гадаяр, сусар, хтулар вири санал кIватI хъхьайла, Мегьамедоврин кIвал, мехъер-межлис авай хьиз, шад сесерив ацIудай. ЧIехи бубадинни дидедин кефияр къумбар жедай.

1994-йисуз Замир, подполковникдин чинда аваз, отставкадиз экъечIайла, хизанди чпин ери-бине Санкт-Петербургда кутуна. Замирани Заиради са банкда кIва­лахиз башламишна. Веледар вири, чпин хизанар хьана, динжзавай. Артур — Санкт-Петербургда, Арсен — Москвада, Аида Махачкъалада яшамиш жезвай. Абурун уьмуьр дуьз геле аваз физвай.

Бязи вахтара кьилел гьич гуьзле­миш­ни тавур крар, дуьшуьшар къведа. ИкI, За­миран диде Нурият садлагьана залан азардикди начагъ хьана. Ам рагьметдиз фена. Эмир Муслимович лагьай­тIа, текдиз амукьна. Военный рекьера ли­гим хьанвай ветеран тиртIани, рикI алай юлдаш-кайвани къакъатайдалай кьулухъ  адаз уьмуьрди дад гузмачир.  Гена, халкьдин, инсанрин арада, общест­венный кIва­лахрин яцIа аваз хьуни адан гуьгьуьлар са кьадар ачухарзавай. Дуьнья акунвай ветерандиз школайрай, колледжрай, вузрай гуьруьшриз теклифзавай. Анра ада вичин дяведин рекьерикай суьгьбетарзавай, жегьил-жаванар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда активнидаказ иштиракзавай. 9-Майдиз хуруяр медалривни орденрив ацIанвай  кителни алукIна, ада суваррин парадра иштиракдай. Ветерандин виридалайни рикI алай сувариз адан патав шегьердин жуьреба-жуьре идарайрай, сувар мубаракиз, векилар къвезвай. И карди адан руьгь хкажзавай. Йисар къвез  алатзавай­. Яшар 90-далай алатнавай ветерандин сагъламвал къвердавай зайиф жезвай, гьатта куьчедизни экъечIиз жезвачир. Гьелбетда, яшлу, кефсуз, зайиф хьанвай гьар са диде-бубадиз веледрин патай куьмек, къайгъударвал кIан жеда. Кьилинди веледар регьимлубур, диде-бубадин къадир авайбур хьун я. Эмир Муслимовичан адалатлу хизанда тербияламиш хьанвай веледар гьахьтинбур я, амма абур патав гвач эхир, яргъара ава.

Бес вучда, гьикI куьмекда? РикIе мер­гьяматлувилинни регьимлувилин гьиссер, виниз тир инсанвилин ерияр авай Заиради Замирахъ галаз меслятарна, вичин кIвал-югъ, юлдаш, хтулар туна, апаян гьарайдиз хтун кьетIна. Инсан инсанди хуьда, Ватан — кьегьалри, гьавайда лугьузвач. Заиради ветерандиз вичин рикIин, кIвалин чимивал, экуьвал, михьи­вал багъишна. Вахт-вахтунда дарманар гуз, рапар ягъиз, кфетлу тIуьн гуьз, герек атайла, больницада эцигиз хьана. Ихьтин къайгъударвилин нетижа яз, ветерандин сагъламвал хъсан жез башламишна. Эмир Муслимович вичин сусалай, гьелбетда, лугьуз тежер кьван рази я. “Вуна, чан руш, зи уьмуьр яргъи хъийизва” лугьуз, сусаз алхишарзава ада.

Яваш-явашдиз къекъведай, аста рахадай, сивел гьамиша мили хъвер алай Заирадиз вичин гъуьлуьн мукьва-кьилийрин арадани еке гьуьрмет ава. Адан хъуьтуьл къилих, инсанрихъ галаз ийиз­вай хуш рафтарвал, милайимвал, мер­гья­мат­­лу­вал адаз Аллагьдин патай ганвай пай, адалатлу диде-бубадилай атанвай ирс я.

Вири сусар Заира хьтинбур хьанай­тIа, дуьнья къени жедай!

Гьайиф хьи, чаз уьмуьрда маса мисалар, шикиларни аквазва. Алай вахтунда сотовый телефонралдини планшетралди тербияламиш жезвай бязи чи жегьилар рикIер къайибур яз чIехи жезва. Абуру текдиз амай дидедин ва я бубадин рикIикай ерли хабар кьазвач. Текдиз­ амукьун гзаф пис кар я. Амма, уьмуьрдиз  вил вегьейла, жув кIвале герек авачир артухан кас яз гьисабзавай веледрихъ галаз яшамиш хьун генани пис я, — лагьанай рикI  канвай са дидеди. Са инсандин руьгьни, рикIни ажуз тахьурай. Инсанар чпи чпиз, сада-садаз куьмекуналди къуватлу я. Заира хьтин мергьяматлу ксариз, сусариз баркалла!

Надият Велиева