“Тарс” гаф чна гегьеншдаказ ишлемишзава. Музыкадиз тарсуниз хьиз гьихьтин вахтара килигзава? И тарсуниз мектебдин образованидин вири системадин сад тир истемишунрин кьетIенвал ава. Музыкадин тарс мектебда. Адаз гузвай фикирди мектебдин музыкадин образованидин стандартар къалурзава. КIелзавай аял гьазуруниз герек тир истемишунар, программаяр ва стандартар тарсунин метлебра ва месэлайра къалурнава.
Музыкадин муаллимдиз мектебда тарс тухун патал а тарсунин кьилди вичиз хас тир кьетIен лишанар чир хьун чарасуз я. Кьилин везифа аялар музыкадин яратмишунрихъ галаз танишарун я, амма адан бинеда гьакIни халкьдин ва пешекар, музыкдин яратмишунар чирун и рекье хсуси итижар арадал гъун аялрин эстетикадин гьиссер ва хъсан къилихар гегьеншарун, тарихдиз, къанунриз гьуьрмет авун ва вири искусство санлай кIанарун ава. Искусстводин яратмишунри аялрин рикIера куькIуьрзавай гьиссери диде, Ватан, зегьмет кIан хьун ачухарзава, къанунар хуьз куьмекзава, руьгь къуватлу ийидай мумкинвал гузва. Алай девирдин четин гьалариз килигайла, мектебда кIелзавай аялрин ватанпересвилин гьиссер халкьдин музыкадихъ, классикар тир композиторрин яратмишунрихъ, Ватандин тарихдихъ, къанунрихъ ва адетрихъ галаз танишаруналди виликди ракъурун важиблу я. Музыкадин тарсара ватанпересвилин тербияди, мектебда кIелзавай аялрин культурадин паюни хьиз, кьилин роль къугъвазвайди сир туш. Винидихъ лагьай гафариз килигна, гьар са муаллимди мектебда кIелзавай аялар патал музыкадин тарс абуруз хъсан-пис чирдай искусство яз къалурун ва гьакIни тарс вич художественный девлетдиз элкъведайвал тухун лазим я.
Тарсунив гьар са музыкадин муаллим аялрив композиторрин яратмишунриз яб гуз тунилай эгечIна кIанда. Идалайни гъейри, гьар са муаллимди аялар гафаралди гъавурда тун лазим я. Аялриз яб гузвай эсер яратмишай композитордикай, ам яшамиш хьайи девирдин вакъиайрикай ва гьакIни композитордиз вичин и эсердалди вуч лугьуз кIанзаватIа, гьадакай куьруьдаказ ихтилат авуртIа, генани хъсан жеда.
Аялар ватанпересар яз тербияламишуниз ва абуруз музыкадин рекьяй чирвал гуниз Россиядин халкьарин композиторрин яратмишунар ва музыкадин культураяр чируни куьмек гуда. Месела, музыкадин тарсара лезги композиторрихъ, абурун арадай яз РСФСР-дин искусствойрин лайихлу деятель, Сталинан тIварунихъ галай кьве премиядин сагьиб, Дагъустандин сад лагьай операдин автор Готфрид Алиевич Гьасановахъ галаз танишарайтIа жеда.
Буйнакск шегьерда музыкадин сад лагьай училище арадал гъун патал Г.А.Гьасанова тIимил зегьмет чIугунач. Ам гьакIни Махачкъалада, Самарада, Ленинградда фортепианодин тарсар гудай муаллимни хьана. Композиторди, пианист яз, концертарни тIимил ганач. Ам гьакIни Дагъустанда вичин вахтунда фонографдин лентиниз 120 шиирдин чIалар ва 100 мани къачур сад лагьай экспедициядин тешкилатчи язни малум я. Музыкадин тарсара Г.А.Гьасанован яратмишунар чирдайла, “Хочбар” операдиз, ада аялар патал кхьенвай “Къарачач” балетдиз, “Айгъази” ва “Асиятан муьгьуьббат” манийриз кьетIен фикир гана кIанда.
Лезгийрин мад са машгьур композитор Асеф Мегьман я. Аялар адан яратмишунрихъ галаз танишардайла, “Диде”, “Игитрикай мани”, “Каспий” манийриз кьетIен фикир гана кIанда.
Дагъустандин композиторрин арада Зейнал Микаилович Гьажиев тафаватлу жезва. Виридалайни адан “Зи Дагъустан”, “Самур-Девечи-къанал”, “КьепIинин кьилихъ ядай лезги мани” яратмишунар машгьур я. Ада гьакIни лезгийрин кьуьлердай макьамри сад лагьай чка кьазвай “Лезгинка” ансамблдин кьуьлериз музыка кхьинин кIвалахдик еке пай кутуна. Къенин юкъузни “Лезгинка” ансамблди сегьнедиз экъечIун Зейнал Гьажиеван кьуьлдай музыкадилай башламишзава.
Эгер тарсуна лезги музыка чирун бинеда кьуртIа, лугьун лазим я хьи, адаз гзаф чIагурунар, ритмдин къайдайрин жуьреба-жуьревал хас я. XX асирда магнитофонрин лентериз къачур музыкадин эсерра мехъеррин, кьепIинин кьилихъ ядай, зегьметдин, лирикадин манийрин ва кьуьлердай макьамрин чешнеяр ама. Композиторрин яратмишунар чируни мектебда кIелзавай аялрин рикIера къайгъударвилин, рикI кунин гьиссер куькIуьрзава ва идахъ галаз сад хьиз музыкадин искусство кIанариз чалишмишвалзава.
Композиторрин музыка мектебдиз физвай аялдиз таъсир авунин рекьяй гзаф къуватлу я. Эгер тарс гужлудаказ ва машгъулардай жуьреда тухуз хьайитIа, а тарсуниз аялди ийизвай итижни ачух ва артух жеда. Гьа ихьтин эстетикадин, ватанпересвилин тербияди аялрин къилихриз ва дуьнья гьисс авунин тегьердиз садвал ва дуьзгуьнвал гъизва, гьар са аялдиз вич тухудай тегьер, чIехи-гъвечIи чирзава. И кар мектебда кIелзавай яшара авай гьар са аялдин гележегда виридалайни важиблуди тирди музыкадин гьич са муаллимдини рикIелай алудна виже къведач.
Эдуард Ашурагъаев,
муаллим
