Милли пресса

Алатай асирдин сифте кьилера Урусатда­ Октябрдин инкъилаб гъалиб хьунихъ галаз алакъалу яз уьлкведа советрин власть тешкилиз гатIунна. Сифтегьан цIуд йис четин­диз акъатна. Идаз граждан дя­ведини екез таъсирна. Дагъустан АССР-да анжах 1929-йи­суз­ районар тешкилна. Савадсуз, кесиб къа­­­тар­ гъавурдик кутунин карда прессадихъ авай метлеб чиз 1931-йисуз районра милли чIа­ларал газе­тарни акъудиз эгечIна. Абурук кваз Кьурагь райондани — “ЦIийи рехъ” тIвар алаз чкадин общественно-политический ­газет.

Са рахунни алач, газетдин кIва­лах чидай пешекарар лап кьит, къулай шартIарикай магьрум тир­тIани, гъвечIи коллективди идара ийизвай газетди тешкилай  йикъа­лай агьалийрив партиядин гаф, государстводин сиясатдин макьсад агакьарна, инсанар къени крарал желбна, абур советрин гьукумдихъ инанмишарна, гьакъисагъ, зарбачи зегьметдал желбна ва жуьреба-жуьре вахтара инсанриз виликди, агалкьунрихъ фидай дуьз рехъ къалурна. Авайвал лагьайтIа, газет агитациядинни пропагандадин чешмедиз элкъвена. Социализмдин къурулуш туькIуьрза­вай, Гитлеран чапхунчийрихъ галаз женг чIугваз­вай, дяведилай гуьгъуьниз чкIанвай уьлкве кIвачел ахкьалдарзавай, комсомолдин зурба эцигунар гъиле кьунвай макъамра райондин газетдилайни пара крар аслу хьайиди я. Хуьрера культурадин ва савадлувилин инкъилаб тухудайла, дидед чIалан дибар мягькемардайла, милли литература, журналист­вилин чкадин кадрияр арадал гъидайла ва гьакI райондин умуми ма­са крарикни газетди еке пай кутуна.

Газет халкьдин игьтияжриз, пар­тиядин, государстводин истеми­шун­риз жаваб гузвайди авун патал сифтегьан редакторрин ала­хъу­нар­ни кутугайбур хьана. Агьмедов ТIа­гьи­ра, Аллагьвердиев Жалала, Ахун­дов Агъа­­балади, Латифов Агь­мада газетдин къвалав савадлу, гъавурдик квай, яратмишунин бажарагъдикай пай ганвай инсанар кIватIун патал тешкиллувилин кIва­лах тухвана.

Инал Ахундов Агъабаладикай са тIимил гегьеншдиз рахун герек къвезва. Ада 1932-1934-йисара Ленинграддин журналистикадин коммунистический институтда кIелна, ахпа “ЦIийи рехъ” газетдин редакторвиле кIвалах­на. Мумкин я, ам да­­гъустанвийрикай журналиствилин кеспи къачур сад лагьай кас тир. Штулвидихъ савадлувал авай. Ада 1930-йисара Куьре округдин хуьрера сифте яз ачухай школайра­ муаллимвална, Кьурагьа школадин директордин, районодин заведующийдин везифаяр тамамарна.

Дяведилай виликан йисар четинбур, вахт муракабди, жуьреба-жуьре вакъиайрив ацIанвайди, газетдин коллективдивай истемишунар ийизвайди тир. Ахундован чалишмишвилер себеб яз, газет да­тIана вини дережада аваз хьана, ада газетдин чинра район патал важиблу гьар са темадиз та­лукь макъалаярни гана. Колхозар тешкилуниз, зиянлу адетрихъ, савадсузвилихъ галаз женг чIугу­низ, культура­, яшайиш вилик тухуниз, советрин гьукумдин тереф хуьниз, дагълух хуьрера цIийи идараяр ачухуниз бахшнавай макъалайри районда кIвалахар вилик тухуниз куьмекна. Гьа икI редакциядин коллективди Ватандин ЧIехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисарани кIвалахна.

1960-йисарилай газетдал “Дагъ­­дин булах” тIвар ала. Алатай девирда адан редакторар хьайи Селимханов Эмирхана, Муталибов Абдулгьалима, Рамазанов Мухтара, Тагьи­ров Асвара, Шабанов Шабана, Семедов Абдула регьбервал гана. Къе редакциядин коллективдин кьиле Алван Рамазанова акъваз­нава.

Къейд авун лазим я, газетди рай­ондин уьмуьрдихъ галаз санал ви­ликди камар къачуна, агьалияр уьлкведин, партиядин поли­ти­кадин гъавурда туна, производствода, ил­ла­ки хуьруьн майишатда баркаллувилелди, намуслувилелди зегьмет чIугвазвай мал­дарри­кай, лежберрикай, фялейрикай, игитрикай чеш­не къачуз жедай очеркар, за­ри­сов­ка­яр чап­­на, чка-чкада кIва­лах­диз кьецI гузвай ки­ми­вилер ви­кIегь­вилелди дуьздал акъудна, кар алакь тийизвай, иесисузвилиз рехъ гуз­вай­­ руко­водителар агьалийрин вилик бея­бур­на­.

Гьа са вахтунда районда эдебиятдал рикI алайбурун жергеяр къалинарна, хейлинбуруз виликди, халис литературадиз гегьенш камар къачудай мумкинвал гана. “Дагъ­дин булах” газетдихъ галаз Ме­мей Эфендиева, Буба Гьажикъу­лиева, Къази Къазиева, Абулбари Магьмудова, Мирзали Магьамдалиева, Якьуб Яралиева, Гелхен Мухтара, Шамсудин Исаева, Гьуьсейн Рамазанова, Буба Агьмедова, Мегьамедсалигь Эфендиева, Мегьамед Камалдинова, Айдунбег Камилова, Камалдин Агьмедова, Зияудин Омарова, Селимбег Рамазанова, Исабег Исмаилова, Фаизат Кезимовади датIана алакъа хвена.

Жувакай рахайтIа, гьеле Хпежрин хуьруьн школадин 7-классда кIел­­дайла, за “Дагъдин булах” га­зет­диз сифтегьан макъалаяр ракъурнай. Хуьруьнвийри векьер язавай гьаларикай, кIвенкIвечи чубанрикай, дояркайрикай, школадин комсомолрин крарикай. “Лезги газетдин” къуллугъчи хьайилани, жуван райондин газет рикIелай алуднач, адан чинриз зи гьикаяяр, мезелияр, макъалаяр акъатна.

Чи хуьряй газетдихъ галаз да­тIа­на ала­къа хуьзвай ксар мадни авай. Исмаил Ибрагьимова, Даниял Мирзеханова, Жаруллагь Муталибова, Абдулкъафар Къужаева ва масабуру кхьизвай тербиядин, экономикадин, ахлакьдин темаяр къа­рагъарзавай макъалайриз газетда гьамиша чка жагъидай.

“Дагъдин булахди” хейлин жегьилризни милли литературадиз рехъ ачухна. Абурун арада къе ша­ирвилин, гьикаятчивилин никIе бегьерлувилелди кIвалахзавай ва чпихъ гележег авай Жамиля Гьаса­нова, Сейфудин Шагьпазов, “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов ава.

Газетдин подшивкаяр гъилелай авурла, мад сеферда тестикь жезва хьи, газетди райондин тарихни кхьизва. Эгер къе республикадин Кьи­ли, гьукуматди чаз садвилиз, стхавал, дуствал хуьниз, мягькемаруниз эвер гузватIа, “Дагъдин булахдай” интернациональный те­ма са чIавузни квахьайди туш. И жи­гьетдай заз 1966-йисан залзала хьайи макъам рикIел хкиз кIанзава.

Залзалади пара зиянар гайи Кьу­рагь райондиз уьлкведин кьуд па­тахъай куьмекар агакьарзавай. “Дагъдин булах” газетди вичин чинра “Стхайрин куьмек”, “Дуствал, стхавал, садвал”, “Дустарин сав­кьа­тар”, “Дуствилин пайдахдик”, «Чун са хизан я» рубрикайрик кваз макъалаяр, репортажар, зарисовкаяр, очеркар чапна. ЧкIанвай кIва­лер­­, дараматар эхцигиз куьмекзавай, школайрин цIийи дараматар эцигзавай, Белиждин ракьун рекьин­ станциядилай райондин хуьрериз тахта-шалман, цемент, керпичар, Дер­бентдай къванер дашмишзавай маса миллетрин векилрин намуслу­ зегьметдиз лайихлу къимет га­на.

Алай вахтундани газетда стхавилин, дуствилин темади кьилин чка кьазва. Журналистри кьурагьвийринни Хив, Табасаран районрин агьалийрин арада дуствилин ала­къайриз  чинар бахшна. Санал тешкилзавай амадагвилин, дуствилин, спортдин мярекатрикай гегьенш макъалаяр, репортажар кхьена. Эхь, четинвилер гзаф ацалтзавай девирда чи халкьари садвал, дуствал мадни мягькемарна кIан­зава.

Газетди жегьилар зегьметдал рикI алаз, ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз талукь те­­майризни еке фикир гузва. Абуру чешне къачун патал производствода, илимда, спортда, кIелунра маш­­­гьурвал къазанмишнавай инсанрикай очеркар кхьизва. Гилани журналистри райондин агьалийрин арадай акъатай, чеб неинки чкайрал, гьакI рес­публикадилай къецени илимдин ва маса хи­лерани машгьурвал къазанмишай рух­вайрикай, рушарикай кхьизва, абурал дамахзава.

Райондин газетди агьалияр бар­каллу ва хийирлу крарал желб авунин, гьукуматдин политикадин истемишунар халкьдив агакьарунин карда тухузвай важиблу кIва­лах фикирда кьуна, 1981-йисан октябрдиз “Дагъдин булах” Дагъус­тан АССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотадалди къейднай.

Газетдин работникри райондин 70, 75, 80, 90 йисарин юбилейрин вилик хайи макандин тарихдиз, зегьметда къазанмишзавай агал­кьун­риз, райондин экономика, культура, яша­йиш, образование, ме­дици­на вилик тухуник чIе­хи пай ­кутазвай пешекарриз, жегьилрин уьмуьр­диз талукь гзаф материалар гьа­зурна.­

Йисар физва, цIийи несилар арадал къвезва, редакциядани дегишвилер кьиле физва. Гьайиф хьи, редакциядин кIвалах тешкилиз, датIана пайгардик кутаз, агьалийрив жанлу, гьахълу гаф агакьариз, зегьмет чIугур хейлин ксар рагьметдиз фенва. Къе абур рикIел хкун  кутугнава. Редакторар хьайи Асвар Тагьиров, Шабан Шабанов, мухбирар Мирзали Магьамдалиев, Жаруллагь Муталибов, Мегьамед Камалдинов, Эмиргуьне Алхасов, Шамсудин Исаев, Къагьид Назаралиев, Жалил Асланов, Гьасан Гьасанов, Фа­тIима Мурадова, Салигь Рамазанов, хейлин йисара редакциядин жавабдар секретарвилин везифаяр тамамарай Мегьамед-Загьир Назаралиев… Газетдин кIва­лахдик, чпин рикIик секинсузвал кутазвай месэлайрикай кхьиз, Ярали Магьамдалиева, Гьуьсейн Рамазанова, Буба Агьмедова, Сиражидин Расулова, Зарифа Бабахановади, Хидирнаби Хсенбабаева, Сейфудин Шагьпазова, Магьсуб Магьсубова, Къазихан Къазиханова ва масабуру еке пай кутуна.

Редакциядин кIвалах датIана пайгардик хьун гзаф йисара типографияда гьакъисагъвилелди зегьмет чIугур наборщикар П.Къурбановадин, Р. Къурбановадин, печатникар И.Мегьамедован, С.Бабаеван, линотипист А.Азизован ала­хъун­рилайни аслу хьана. Къе жавабдар везифаяр Фазина Мегьамедовади, Ирада Юсуповади, Наиля Алибеговади, Маида Агьмедовади, Адинат Мамедовади, Фатима Магьарамовади  тамамарзава. Къейд тавуна жедач, газетдин кIва­лах тешкилай, датIана пайгардик ку­таз алахъай инсанрик райондин регьберарни акатзава. Абурун куь­мек­ себеб яз, “Дагъдин булах” газет лез­ги рай­онрин амай газетрилай вилик компьютердал верстка авунал элячIна, ам са шумуд йи­­суз Ма­хачкъаладин типографияда чапдай акъудна,  кьарувалдай газетдиз элкъвенвай.

Райондин администрацияди редакциядин дарамат  вижевайдиз ремонтна, коллектив алай аямдин техникадалди таъминарнава, адаз гьар са жигьетдай куьмекзава. Къе Алван Рамазанова кьиле аваз редакцияда кIвалахзавай юлдашри чпин вилик эцигзавай везифаяр кьилиз акъудзава, газет кIелза­вай­бу­рув вахтунда агакьарзава.

“Лезги газетдин” редакциядин коллективди Кьурагь райондин “Дагъдин булах” газетдин къуллугъчийриз 90 йисан юбилей мубаракзава. Уьлкведа са кьадар цIийи­вилер арадал атанатIани, гзаф идарайри, газетрини чпел алай тIварар дегишарнатIани, “Дагъдин булахдин” коллективди вичин тIварцIиз вафалувал къалурна ва адал дамахзава. Алатай вири йисара газетди агьалияр хайи чил ва Ватан кIан хьунин руьгьдаллаз тербияламишуник, жемятар уьлкведин, республикадин президентрин, гьукумат­рин­ къараррикай, законрикай хабардаруник лайихлу пай кутазва. Инанмиш я хьи, “Дагъдин булах” газет гележегдани зегьметчийрин гьакъикъи куьмекчи, меслятчи ва хъсан крарик кьил кутадайди жеда.

Нариман  Ибрагьимов