1991-йис. Ам пара зурба ва мусибатдин ва­къиаяр кьиле финалди тарихда гьат­на.  Дуьньяда­ виридалайни зурба уьлкве тир Советрин Союз ­чу­кIурна. Гьа и чIавуз, 1991-йисуз, Да­гъларин ­уьл­­­кведа, Махачкъалада, кьве касди  —  Магь­му­дов   Мегьамеда   ва  Велиев   Небиди   “Мавел”  тIвар алаз хсуси чапхана ИПП (издательско-полиграфическое предприятие)  ачух­на.  Базардин эконо­ми­­­кадин къурулушар арадал гъизвай, бягьсинин, гьуьжеткарв­илин (конкурентвал, мо­но­по­лия) ерли ку­туг тавур шартIа­ра рес­­публикада са­ки сад лагьай хсуси кархана. Им а вахтунда акьал­тIай викIегь­вал тир…

Бажарагълу писатель Абдулбари Магьмудован хва Мегьамеда 1973-йисуз юкьван школа ва гуьгъуьнлай  Да­гъустандин поли­техни­ческий институт куьтягьна.

1982-йисуз Магьмудоваз Да­гъустандин Кирован тIвару­нихъ галай типографиядиз теклифна. Идан макьсадни ам тир хьи, ана, Да­­­гъус­танда сифте яз, линотипдикай (кьа­кьан печатдикай) кьил къа­къудна, фотонабордин печать кардик ­кутунвай. Амма пешекарар ава­­чир. Гьавиляй цIийи технологийрал машгъул инженер Мегьамедан куьмек герек атана.­

Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа, Да­гъустандин политехнический институтдин радиотехнический факультет кутягьна, радиоинженервилин кеспи къачур жегьил Неби Велиев 1981-йи­суз­ Каспийскдин дуьм-дуьз механикадин заводдиз кIва­ла­­хал фе­на. Са йисуз хайи, са институтар куь­­тягьай гадаяр гьа ина та­ниш­ни хьана. Махачкъалада, типографияда, ви­чел тапшурмишнавай везифаяр тирвал кьилиз акъудун патал Мегьамеда Небидизни теклифна ва абуру кьведани са куь­руь вахтунда фотонабордин комплекс тадаракламишна, ктабрин продукция акъудунив эгечIна. КIвалах­завай­бу­рал еке зегь­мет акьалдарзавай виликан линотипар герек амукьнач. И кар а чIа­вуз лап зур­­бади хьиз къейднай… Ам­ма лугьун лазим я хьи, фотонабордин къай­дадихъни яргъал­ уьмуьр хьанач, ком­пью­терар акъатайла, ам вич-вичелай квахь­на…

А вахт зи рикIел хъсандиз алама. Къагь­риман стхади чапдай акъу­дун патал­ нотаярни галай вичин манийрин кIватIал гьазурнавай. Зун Пушкинан ва Маркован куьчейра авай типографийриз фена, амма абуру хев ку­тунач. Гьа са вахтунда мес­лят­на: “Йирчи Ка­закан куьчеда цIийи типография ава, ана цIийи къайдаярни ишлемишзава. Абурун мумкинвилерни екебур я. Ана куьмек гуз жедай хсуси ти­по­гра­фияни ава”. Фена зун гьаниз ва сифте яз Мегьамедахъ галазни та­ниш хьана. Ам заз чизвай писатель Абдулбари Магьмудован хва тирди малум хьайила, зун ме­сэ­ла гьялиз же­дайдахъ агъуна. Эхь, ада ва ах­па чир хьайи Небидини разивал гана, 1992-йисуз чна “КIанда вун” тIвар алаз нотайрин-ма­нийрин ктаб акъуднай. Гьанлай инихъ чна дуствал, амадагвал, санал­ кIва­лаху­нин ала­къа­яр хуьзва. Алатай йисара зани ана са шумуд ктаб акъудна…

— Вахт пара туьршуьди, татугайди, къу­ватлуда вич хан хьиз тухузвайди тир, — рикIел хкизва М.Магьмудова. — Чун инжиклу авур, архайинвал чIу­рай, кIва­лах­диз кьецI гайи, гьатта харж тIа­лаб­завай дуь­шуь­шар тIимил хьанач. Абурал жуьреба-жуьре органрай къвезвай ахтармишдайбур, са вуч ятIани ис­те­миш­дайбурни ала­ва хъжезвай. Гьикьван четин акъваз­завай­тIани, чна кар агалнач. Са тIимил за­йифвал къалурнайтIа, гзаф маса хсуси кар­ха­наяр хьиз, чидини кIватдай. Ихьтин кардиз­ чна рехъ ганач. Кирида кьунвай да­рамат себеб язни, чун ара-ара кIеве гьатзавай. Мумкинвал жагъурна, Олег Кошевоян куь­че­дай дарамат къачуна ва ана халисан типография-издательство кардик кутуна. Чун къени гьана ава, “Ма­вел” тIвар алаз…

— “Мавел”. Им ажайиб тIвар-гаф я. Завай­ ам вуч гаф я лугьуз хабар кьурбурни хейлин хьана. Ам квехъ ва нихъ галаз ала­къа­лу я?

— Ина ахьтин еке сир авач. “Мавел” гаф чи фа­милийрихъ галаз алакъалу я. “Ма” — Магьму­дов. “Вел” — Велиев. Кьве слогдикай­ “Мавел” гаф­­ни арадал гъана чна.

— Заз малум тирвал, “Мавел” издательство-типографияди къанни цIуд йи­сан муддатда вишералди ктабар, учебникар ва маса продукция акъуд­нава. Иллаки лезги писателрин, шаиррин ктабар. Куьне гьахъ-гьисаб кьванни тухузвани? — хабар кьуна за.

— Авайвал лагьайтIа, ваъ. Чун кьа­даррихъ калтугзавайбур туш кьван. Издательст­водиз атай, чи па­тай куьмек — чпин ктабар чапна кIан­завайбуруз ваъ лугьузвач, абурун ме­сэлаяр гьялзава.

— Мегьамед стха гьахъ я, чун гьар са касдин гъавурда гьатиз алахъзава,- къейд­зава Н.Велиева. — Чи гьакъикъи крарикай рахайтIа,  абур разивалдайбур, дамахдайбур я. “Мавелди” са шумуд йисуз лезги­, авар, дарги, къумукь, лак чIала­рал   1-5-классар патал дидед чIа­ла­рин ва хайи литературайрин, тарихдин, географиядин учебникар акъуд­на. Эгер ктабрин тIварар кьур­тIа, сиягь лап яргъиди жеда. Чи кар себеб яз, кIел­дайбурув чи классикар тир Кьуьчхуьр Саидан, Ал­кьва­дар Гьасан эфендидин, Етим Эминан, Хуьруьг Тагьи­ран, алай аямдин шаирар ва писателар — Абдулбари Магьмудован, Къурбан Акимован, Шагьабудин Шабатован, Мердали Жалилован, Эседуллагь Наврузбегован, Майрудин Бабаханован, Максим Алимован  ва цIудралди маса авторрин ктабар агакьна. Чна сифте яз Кьурагь, СтIал Сулейманан рай­он­рикай ва Фияр, ЦIийи Макьар, Гъеп­цегьар­, Къуруш, Хпеж хуьрерикай итижлу, жуь­реба-жуьре малуматралди девлетлу ктабар чапна. “Лезги халкьдин махар” ктаб гъи­лерай-гъилериз фена. Ам ах­къуд­ хъия лугьуз тIалабни ийиз­ва  инсанри.

Лезги театрдихъ галаз авай ала­­­къаярни хъсанбур я. Типографияди театрдин тарихдикай, артистрикайни ктабар акъудзава,  тама­шайрин афишаяр гьазурзава. Агьа­лийрин маса куьлуь заказарни тамамарзава. ИкI, “Мавелдин” лишан алаз “Медицинадин энциклопедия”, “Лезги чIалан­ни урус чIалан” сло­варар, са бязи чIала­рал “Къу­ръан”, дар­ги­, лак, урус, авар чIала­рал кта­бар акъат­нава.

“Мавел” издательство гьакI рес­публикадин маса типографияр патал пешекарар гьазурдай устIар­ханадизни элкъвенва. Иниз сиф­те яз кIва­лахал атана, верстальщикдин, наборщикдин, выпускающийдин, печатникдин пешеяр къачур вад-ругуд жегьилди маса чкайра зегьмет чIуг­вазва. Инал издательстводин наборщикдин, верстальщикдин, технический ва художест­венный редактордин везифаяр устадвилелди тамамарзавай Арсен Велиеван (Небидин хва) тIвар кьун тавуна жедач. Адан кIва­лахдилай неинки руководстводи, гьакI издательствода ктабар чапзавай авторри, заказчикри разивалзава.

Эхиримжи йисара республикада милли чIа­ларал кхьизвай авторар пара четин­вилера гьатзавайди садазни сир яз амач. Милли лите­ра­тураяр яваш-яваш кватдай чкадал къвез­ва. Гьа и четинвилер фикирда кьуна, “Мавел” издательст­води лезги чIалал яратмишзавай инсанрин гъил кьазва, абуруз алакьдай галайвилер, кьезилвилер ийиз­ва.

“Мавел” издательстводи къанни цIуд йисуз чи милли медениятдиз, эдебиятдиз­ къуллугъзава. Вилик мадни хъсан крар ква. Аялар патал П.Фатуллаевадин рангарин шикилралди безетмишнавай шииррин ва маса ктабар гьазурзава. Гъве­чIи­ди ятIани, коллективдихъ абур кьилиз акъуд­дай къуватарни, мумкинвилерни, къастарни ава.

Нариман  Ибрагьимов