Вилик ква зи зар-халича,

Руьгьдин нурар акахьзава.

Сур асиррин сур нехишар,

Манияр яз авахьзава.

 

Гьар са нехиш — сагъ са асир,

Гьихьтин сирер хьанва аруш?

Устадрив гва сирерин цIир,

Мана — дерин, гьакьван я хуш!

 

Ваъ, вахтариз жедач муьтIуьгъ,

Я алукIдач залан гъибет.

Вахъ эбеди ава ишигъ,

Гьакьван кьакьан тахтни гьуьрмет …

(Е. Баматова)

Алатай йисан эхирриз чи уьлкведин меркезда, Москвадин миллетрин кIвале, “Лезги гам (сумаг)” тIвар алаз шаларин, пек-пар­талдин ва безекрин (аксессуары) выставка (27-январдалди давам хьана) кьиле фена. Ам тешкилайди чи ватандаш  Каринэ  Рама­занова  тир…

Дагъустандин дизайнер, международный дизайнеррин лигадин член, “Лезги гам” проектдин автор тир ада “Кавказский стиль” модадин фестивалда кьве сеферда (2007 ва 2008-йисара) иштиракна. Дизайнеррин устадвал къалурзавай мярекатра (Neva fashion week-2019 ва Moskow fashion day-2020) ада вичин гъиликай хкатнавай “кIвалахар” къалурна. 2021-йисан апрелдиз къадим Дербентда, а вахтунда музей-заповедникдин “Гамар ва декоративно-прикладной искусство” отделдин заведующий тир Таиса Алибутаевадин теклифдалди, шаларин выставка тешкилна. Алатай йисан июндиз Санкт-Петер­бург­да кьиле фейи “Этномода-2021” фестивалда иштиракна… Адан кIвалахриз лайихлу къиметни ганва. ИкI, ам (Don Fashion Week версиядай) 2021-йисан виридалайни хъсан дизайнер яз гьисабуналди, Гран-Придиз ла­йихлу хьана.  “Этномодадин” фестивалда ада къалурай “Элкъвена чешмейрихъ хтун” коллекция дипломдиз лайихлу хьана ва икI мад.

К.Рамазановади вичи гьазурзавай шалара, пек-парталра асул гьисабдай яз лезги гамунин нехиш, шикил (принт) твазва, яни къадим девирни алай аям сад-садав агудзава. Алатай йисан ноябрдиз Махачкъалада, тарихдин “Урусат — зи тарих” паркуна “Лезги газет­дин”­ юбилей къейддай вахтунда и мярекатдиз­ атанвайбуруз адан кIвалахрихъ галаз таниш жедай мумкинвал хьанай. Каринэди кьвед ла­гьай­ мертебада са пIипI гуьрчегарнавай. И йи­­къа­ра чна хайи халкьдин къадим сеняткарвилиз цIийи кIалубда аваз чан хгузвай рушахъ галаз адан мастерскойда суьгьбетарна…

Дугъриданни, аялдин рикIе гъвечIи чIавуз чка кьур са гъвечIи цIир хьтин мураддикайни, хъсан гелкъуьн хьайи чIавуз, са гъвечIи тварцикай къуьлуьн кьил экъечIдай хьиз, йисар алатайла, са гьихьтин ятIани таъсирди “ем гуналди” гележегдин еке пландиз, къуватар къачузвай чешмедиз — бегьерлу проектдиз элкъуьнни мумкин я. Чи макъаладин игитдин дуьшуьшди и кар субутзава…

• Каринэ, гьина авачтIани, куьне гамар хразва жеди! Чи халкьдин къадим ивирриз — Кьиблепатан Дагъустанда еке машгьурвал аваз хьайи гамар хурунин сеняткарвилиз майил авун, алай девирда гам, адан тарих, нехиш рикIел хуьн, хкун, надир нехишрин чешнеяр квахь тавунин жигьетдай чалишмишвал авун, им акьалтзавай несил милли сеняткарвилихъ галаз танишарунихъ галаз сад хьиз,  медениятдихъ, ирсинихъ, тарихдихъ галазни танишариз алахъун тирди за аннамишзава, гьелбетда, им шад жедай карни я. Гамунин нехиш ишлемишун куь рикIел гьикI акьалтна? “Лезги гам” проектдин тарих квелай башламиш хьана?

— Зи бубадин ери-бине Агъул райондин Цирхе хуьряй я. Зун Челябинскда дидедиз хьана, ахпа чи хизан Махачкъаладиз хтана. Дугъриданни, гъвечIи чIавуз бубадин ватандиз хъфейла, за чIичI алачир гамар-сумагар — храз эмедиз куьмекар гудайди тир. Четинди ятIани, заз и сеняткарвал исятдани гзаф хуш я, амма къенин девирда гам храз залай алакьдач. Гьавиляй за ам маса кIалубда тунин, яни адан нехиш ишлемишун кьетIна.  Зи ихьтин къарардиз екез таъсирай дуьшуьшни рикIел хкиз кIанзава. Зи уьмуьрдин юлдаш Мегьарамдхуьруьн райондин Хважа-Къазмайрилай я. ЧIехи руш Фатима хьайила, къариди чаз “КьепIир” чешнедин гам храна, ба­гъиш­на. Ам, лугьурвал, “от и до” (чпин хиперилай тур сарикай вичи чхрадал гъалар гьазурна, рангадал вегьена ва икI мад) адан гъилинди тир. И ядигарди, лезги гамунин чешнеди зун уьмуьрлух вичин есирда туна. Гьавиляй ада зи “эсерра” еке чка кьунва.

Тарих башламишай легьзейрикай мадни рахайтIа, абур, дугъриданни, зи аял вахтара ава. Парталар хкатIун, цун ва жуьреба-жуьре кIалубар (моделар) туькIуьрун заз гъвечIи чIавалай хуш тир. Гьавиляй Махачкъаладин 8-нумрадин юкьван школада кIелдай йисара за аялрин художественный школадани чирвилер къачуна. Лугьуз кIанзава хьи, искусстводи зи уьмуьрда гьамиша кьетIен чка кьурди я. ГьикI хьи, зи дидеди художник-офор­митель яз кIвалахна. Идани заз таъсир тавуна тунач. Художественный рекьяй обра­зо­вание авачтIани, бубани вири уьмуьрда искусстводал машгъул кас я. Ада, кIарасдал нехиш атIуз, мебель гьазурзава. ЧIехи дидени шикилар чIугунал машгъул тир. Адаз талукь яз ихьтин са агьвалатни хьайиди чида чи хизан­диз. ЧIехи дидеди И.Репинан “Казакри Туьркиядин султандиз чар кхьизва” шикилдин ко­пия устадвилелди чIугуна. Ам, гьелбетда, чаз­ акунач. Им дяведин йисарин вахт тир. Адаз шикилдай са ведро картуфар гана лугьуда. Искусстводивай къерех тушиз чIехи хьайивиляй, школа акьалтIарайла, за Да­гъустандин гостехуниверситетда и рекьяй пешекарвал (инженер-технолог швейного производства) къачуна. Вузда къачур чирвилерин ва тежрибадин бинедаллаз жуван ателье ачухна, амма анжах къазанжи патал цвалар цунал маш­гъул­вал авун яргъалди давам­ хьанач…  Зун жуван жигъир, “цIийивал” жа­гъу­рунихъ къекъвезвайла, са вахтара рикI алаз хьайи пешеди, лезги гамунин нехишри куьмекна. ИкI, за чал чIехи дидейрилай ва бадейрилай агакьнавай надир чешнеяр шалара, жуван маса коллекцийра хуьн кьетIна. Идалди заз чи нехишрин гуьрчегвал, кьетIен­вал, тикрар тежервал ва гьа са вахтунда абур гьасятда виринра чир жедай артуханвал авай­бур тирди къалуриз кIан я…  Гьа икI гаму­нин нехиш алай сифте­гьан шалар арадал атана.

• Каринэ, куь мастерскойда авай адетдинбур тушир буйдин гуьзгуьярни бубадин гъилин гьунарар яни?

— Эхь. Амма абурузни за кьвед лагьай уьмуьр ганва. Абур эвелдай чи кIвалин  ра­кIарар тир. Абурал атIанвай нехишдин гуьрчегвиляй абур гадарун рикIи кьабулнач.

• Чун куь “яратмишунрикай” суьгьбетдал хквен. Аквазвайвал, шалари куь коллекцияда кьилин чка кьунва. Абур жуьреба-жуьрединбур ава…

— Шалар, дугъриданни, захъ гзаф ава, гьар жуьрединбур ятIани, абура кьилин чка гамунин нехишди кьазва (“КьепIир” чешне, “Ахцегьрин ичер” алайбур ва икI мад). Абурун арада зи рикIиз таъсир авур маса нехишар  алайбурни ава. Мисал яз, зи рикI алай чкайрикай сад, изобразительный ва декоративно-прикладной искусстводин макан тир “Эрмитажда” хуьзвай “Пазырыкский” гамунин нехиш алай шални ава (1949-йисуз СССР-дин АН-дин Археологиядин институтди Сергей Руденкодин регьбервилик кваз, “Эрмитаждин” иштираквални аваз, кьиле тухвай экспедициядиз и гам Алтайдин крайдин Кургандай жа­гъана. Дуьньядал малум тир гамарикай ам виридалайни куьгьнеди я. Искусстводин эсер яз и экспонат “Эрмитажда” хуьзва — Р.Р.). Шалунин чIурал гьа и гамунин нехиш ва къерехрални С.Руденкоди гамуникай кхьенвай ма­къа­ла алай шал ава захъ. Алай вахтунда Да­гъустан, чна гуьзетни тавур тегьерда йигин еришралди,  “туризмдин Меккадиз” элкъвезва. Европада виридалайни чIехиди тир “Сарыкъум” къумадин тепе туристри екез итижзавай чкайрикай сад я. Ада зунни вичин есирда туна. ИкI, лезги гамунин не­хишдал къумадин ва ракъинин какахьай рангарни алава хъхьана, цIийи нехиш алаз шарф арадал атана.  Дагъустан Каспий гьуьл галачиз фикирдиз гъиз жедани!? Гьуьлуьн ле­пейрин рангунин серинвили “Сарыкъумдин” ифин алудзава. Чи чIехи дидейри виликдай гимишдин безекар рикI алаз алукIайди я, гьавиляй абурун шикилрини шалара лайихлу чка кьун дуьшуьшдин кар туш. Куьне фикир гайивал, буйдин гуьз­гуьйрин нехиш атIанвай шаларни ава…

• Исятда куь коллекция анжах са шаларикай ибарат туш хьи. Куьн мад квел машгъул я? Мукьвара кьиле фейи выставкадикай, гележегдин планрикай суьгьбетнайтIа кIанзавай…

— Шаларилай  (иник  келегъаяр ва  яйлу­харни акатзава) гъейри, за гамунин нехиш алаз парталарни арадал гъизва. Гзаф йисар идалай вилик, принт гьеле раиж тушир вахтунда­, зи ательеда Дагъустандин Государстводин (виликдай Даградиокомитетдин) хордин коллектив патал къацу рангунин парчадал гъилелди нехиш атIанвай сегьнеда алукIдай пе­ре­мар цванай. Уьмуьр санал акъвазнавач, чи чIехи дидейри алукIай партал къе чна алукI­­замач. Вири дегиш жезвай уьмуьрда чун­ни кам-камуна аваз фин герек къвезва, амма чна чи дувулар рикIелай ракъурна кIан­дач. Исятда дуьньяда машгьур тир партал — “худидиз” зани жуван коллекцияда фикир гана.

Мадни за пекинин сумкаяр-шопперар, гьакI­ни телефонар, планшетар патал чехолар цвазва. Жуван кIвалахра жуьреба-жуьре парчаяр (эко-замша, атIлас, шифон, ипек…) ишлемишзава, гьа гьисабдай яз, Джорджио Армани бренддин ипекдикайни менфят къачузва. Гележегда маса шейэрни арадал гъунин планар ава. Иник дизайнеррин лигади мукьвара “Семейные ценности” (тIварцIяй аквазвайвал, адан макьсад хизандин къиметлувал артухарун я) лишандик кваз уьмуьрдиз кечирмишдай проектдиз гьазурвилер акунни акатзава…

• Пек-парталдикай рахун давама­рай­тIа, “Лезги гам” алай булушкадиз итижзавайбур гзаф авани?

— Авайвал лугьун хьайитIа, им гьар йи­къан­ партал туш. Москвада ва Дагъустанда фейи выставкайри субут авурвал, анжах кье­тIен дуьшуьшра алукIдай, дамахдин булушкадиз жегьил рушарин патай итиж екеди я. Гамуниз хас рангариндалай гъейри, ихьтин лацу рангунин перемарни ава.

• Каринэ, яратмишунрин рекье зегьмет чIузвазвай кас патал хизан адан (машгъул жезвай кеспидин) гъавурда акьунихъ еке метлеб авайди заз чида. И жигьетдай куь хизандикай вуч лугьуз жеда?

— Эхь, дугъриданни, хизанда гьалар чимибур хьуни, итимни паб сад-садан гъавурда акьуни, гьар гьи кар гъиле кьуртIани, анжах хъсан патахъай таъсирда. Зи карда хизан заз чIехи даях я. Уьмуьрдин юлдашди зи яратмишунриз итижзава, проектар кьилиз акъуддайла пулуналди куьмекар гузва.

Проектдиз зи кьве рушани куьмекзава (Фа­тимади са шумуд выставкада лезги гаму­нин нехиш алай булушка къалурна). Къенин девирда жегьилриз хъсан аквазвай крар за абурувай кьабулзава.

• Каринэ, къуй квехъ мадни еке агалкьунар хьурай!

— Сагърай куьнни!

Рагнеда Рамалданова