ЦIийи йисан вилик заз дуст дишегьлиди 2018-йисуз Москвада чапдай акъатнавай “Мир женщин” энциклопедия пишкешна. Адан автор Вера Болдычевади кхьизвайвал, “им гьакIан кIватIал туш, чи девирдин башчи дишегьлийрин кьисметар ва агалкьунарни алакьунар къалурзавай хазина я”. Ана гьатнавай гьар са дишегьли — политик, культурадин ва искусстводин деятель, алим, муаллим — гьар сад чпихъ гражданвилин­ активный позиция авай ксар, гьар сад акьалтзавай несил тербияламишуна, галатун тийижиз, зегьмет чIугунвай, руьгьдинни ахлакьдин дибар мягькемаруник лайихлу пай кутунвай чешнеяр я”, — дава­марзава авторди. Энциклопедиядин сифте гафуна РФ-дин ФС-дин Федерациядин Советдин Председатель Валентина Матвиенкоди къенин юкъуз дишегьлийри уьлкведа садвал хуьник, хизанди­н институт мягькемаруник ва руьгьдинни ахлакьдин адетар квадар тавуник, илим, культура ва образование вилик тухуник  лайихлу пай кутазвайди къейднава. Дишегьлийрикай чапнавай малуматри, делилри, абуру кIвалахда къазанмишнавай агалкьунрини и кар тестикьарзава…

Виридалайни заз шад хьайи кар ам я хьи, энциклопедияда Россиядин маш­гьур дишегьлийрин (Александра Пахмутова, Галина Волчек, Наталья Варлей, Людмила Путина, Татьяна Тарасова, Эль­вира Набиуллина ва масабур) арада  Кьиблепатан Дагъустандай тир, вичи яргъал йисара муаллимвиле, гьакI жавабдар къуллугърални зегьмет чIугур, алай вахтунда лайихлу пенсиядиз экъечIнавай  Расулова  Майрам   Рагьмановнадиз  бегьем чка  ганва…

Майрам муаллимдихъ галаз зун са шумуд йис идалай вилик Махачкъалада таниш хьанай. А чIавуз ада Республикадин хизандиз ва аялриз яшайишдин ре­кьяй­ куьмекдай центрадиз регьбервал гузвай. 8-Мартдин суварин вилик зун адахъ галаз мад сеферда гуьруьшмиш хьана.

М.Расулова 1950-йисуз  Агъул райондин Бедюх хуьре гзаф аялар авай хизанда дидедиз хьана. Адан буба Рагьман Лачиновича, сифтегьанбурукай сад  яз, кьилин образование, Орджоникидзе шегьерда педагогвилин институт акьал­тIаруналди, муаллимдин пеше къа­­­чуна. Гуьгъуьнлай Волгоградда высший партшкола акьалтIарна. Муаллим, школадин директор, партработник яз кIвалахна. Майрам Рагьмановнади Тпи­гъа, хизан Чирагъиз куьч хьайила, ана юкьван школайра кIелна. Адан мурад, чIе­хи хьайила, вичикай муаллим хьун тир. 1967-йисуз рушан мурад кьилиз акъатна, ам Дагъустандин госпединститутдиз гьахьна. Математикадин ва физикадин муаллимвилин пеше къачуна. Диде-бубади гайи тербия — жавабдарвал, намуслувал, инсанриз гьуьрмет, куьмек герекдаз гъил яргъи авун, чарадан тIал­дикай хабар кьун — ибур пешекарвилин рекье вири бакара атана. Зегьметдин рехъ ада хайи хуьруьн школада тарсар гунилай башламишна. Ахпа… Кьисметди ам Махачкъаладиз акъудна. Ина ада тамам 10 йисуз шегьердин 40-нумрадин юкьван школада математикадин муаллим, сифтегьан классрин, ахпа чIехи классрин завуч яз кIвалахна. 1983-йисуз ам меркездин 34-нумрадин юкьван школадин директорвиле тайинарзава. Ина адаз яр­гъал­ди кIвалахдай мумкинвал ганач. Адан хиве мадни еке жавабдарвал твазва — Майрам Рагьмановна Дагъустандин образованидин министерствода зегьметдин (трудового обучения) ва профориентациядин сектордин заведующийвиле, инновациядин кIелу­нин идарайрин Управленидин кьилин пешекарвиле тайинарзава. 1993-йисуз “Республикадин хизандиз ва аялриз яшайишдин рекьяй куьмекдай центр” ГКУ-дин директорвилин везифаяр адан хиве твазва. Иниз ада тамам 26 йисуз регьбервал гана. Абур гьихьтин йисар тиртIа, Майрам муаллимди икI рикIел хкизва:

— СССР чкIизвай вахт тир. Виринра  фабрикаярни заводар агалзавай, аялар галай хизанар лап чIуру гьалда гьатнавай. Абуруз яшайишдин рекьяй куьмекар гудай центр Дагъустанда ачухнавай сад лагьайди, Россиядани сифтегьанбурукай сад тир. Адан кIвалахни куьмек кIанз къвезвай инсанрин тIалабунрихъ галаз сих алакъада аваз тешкилзавай. Сифтедай им кьилдин са отделение тир. Ахпа 4 отделение арадал атана. 1998-йисалай центради тамамдаказ кIвалах башламишна. Алай вахтунда центр 8 отделенидикай, гьа гьисабдай яз 3 стационардикай ибарат я. ИкI, “Надежда” приютдиз уьмуьрдин чIуру шартIара гьатай, чпихъ аялар галай дидеяр кьабулзавай. 3 йисалай 7 йисалди яшда авай аялар патал тир стационарда яшайишдин гьалар четинбур тирди тестикь хьанвай хизанрай — и яшдинбур. Реабилитациядин ва яшайишдин рекьяй адаптациядин отделенидиз бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай (буьркьуь, вилерин ишигъ зайиф)  — аялар.

Центрадиз регьбервал гайи йисара Майрам Рагьмановнадилай адан кIва­лах вини дережада аваз тешкилиз алакьна (жуьреба-жуьре йисара ада пешекарвал ва регьбервал гунин устадвал хкажунин курсара  кIелна). Са кIва­лахдикай­ни катнач, жавабдарвиликайни адаз кичIе хьанач. Центрада югъди-йифди “ихтибарлувилин телефон” кардик квай, гьар садан тIалдихъ яб акалзавай, четин месэлаяр садрани фикир тагана тазвачир. Зегьмет чIугвазвай психологри-меслятчийри йиса 17-18 агъзурдав агакьна ая­лар галай хизанриз къуллугъзавай. Ихтилат кватайла, лугьун хьи, центр хизан, дидевал ва аялвал хуьнин къаравулда акъвазна 30 йисалайни виниз вахт алатнава. Уьмуьрдин четин шартIара гьатай ксариз къенин юкъуз­ни вири хилерай (яшайишдин, психологиядин, медицинадин, хизандин игьтияжрин) куьмекар агакьарзава.

Гьакъисагъвилелди чIугур зегьметдай Майрам Рагьмановна “РД-дин просвещенидин отличник” (1992-йис), “Дагъустан Республикадин яшайиш хуьнин рекьяй лайихлу работник” (1998-йис) лагьай тIва­рариз, 2000-йисуз — РД-дин Госсоветдин, 2010-йисуз РФ-дин здравоохраненидин ва яшайиш вилик тухунин рекьяй минис­тер­ствойрин, гьакI А.М.Рошаль кьиле авай мергьяматлувилин фондунин гьуьрметдин грамотайриз ва хейлин маса шабагьриз лайихлу хьана. М.Расуловадихъ галаз суьгьбетдайла за кьатIайвал, уьмуьр­да виридалайни кьилин шабагь — гзафбур патал ам диде, вах, насигьатчи, меслятчи хьун, адал вирида, багъри касдал хьиз, ихтибарвал гъун я. А ихтибарвал ада садрани квадарнач. Дагъви дишегьлидиз хас тир амай вири ериярни вине кьуна, ада вичин вири уьмуьрда абуруз вафалувал хвена. За мадни кьатIана хьи, инсанвилин виниз тир ерийриз ам чIехи авур хизанда чIехи фикир гана. Ада вичин хизандани а пак ивирар хуьзва. Вичин уьмуьрдин юлдаш Нурали Расуловичахъ галаз хизанда абуру пуд веледдиз — кьве хцизни са рушаз — чешнелу тербия гана. Абурухъни чпин хизанар ава, хизандин пак адетар давамарзава.

— Уьмуьрда заз кIеве авай, четин шар-тIари агажарнавай инсанрихъ галаз кIвалахун гзаф кьисмет хьанатIани, зун кIвалахал рикIик серинвал кваз садрани фенач. Эхь, пакамахъ гьевес кваз кIвала­хал фин, нянрихъ гьевес кваз элкъвена кIвализ, багърийрин патав тади авун за бахтлувал яз гьисабзава. Мадни чIехи бахтлувал жуван багърияр сагъ-саламат хьун я. Заз вири хизан санал, лугьурвал, са къулав, кIватI хьун лап хуш кар я. Жу­ван­ веледрин ва хтулрин арада кьуьзуьвал кечирмишун Халикьдин патай еке гунуг яз гьисабзава, — лугьузва Майрам Рагьмановнади.

— Зун вири уьмуьрда хизан идара ­авунал — тIуьн гьазурунални, хрунални ри­кIи­вай машгъул хьана, са вахтара   ­гам-халичани храйди я. Инсандин уьмуьр заз, гишир туна, хразвай халича хьиз ­аквада: ина гьар са сенятди ус­тад­дин­ ка­мал­лувални къенепатан руьгьдин гьалар, гьиссерни къилих, мурадарни уму­дар къалурда. “Халича” гьихьтинди же­­датIа, ин­сан­дилай вичелай, адан крарилай аслу я…

Фикирдик квай кьван вири крар кьилиз акъудиз садрани вахт бес жедач. КIвалахрин эхир садрани жедайди туш. Чахъ, дишегьлийрихъ, гьихьтин кIвалах кьилиз акъудиз хьайитIани, хизандин къулахъ, хайи ивиррихъ, чилихъ кIани­вал хьун лазим я. ГьакIни дишегьлидин абур я сабурлувал. Уьмуьрдин юлдаш ва балаяр, ахпани хтулар галаз тIебиат­дал фидай мумкинвал за гьамиша сувар хьиз кьабулдай. За жегьилриз гьа икI яшамиш жез меслят къалурзава. Хизан дуьздаказ кьиле тухун — имни зегьмет чIугун я. Вафалувал хуьнихъ, сада-сад кьабулунихъ, садан гаф муькуьдан туьтуьнилай финихъ хизан мягькемди хьун патал еке метлеб, важиблувал ава. Итим хиве кьур кар кьилиз акъуддайди, дишегьли вири патарихъай михьивал гвайди хьунихъ тIимил важиблувал авач. За жегьилриз гьамиша тикрарзава: агалкьу­нар садлагьана къведайди туш. Абур къазанмишун патал датIана зегьмет чIу­гуна, абурухъ ялна кIанда. Инсанар хуш хьун герек я. Максим Горькийди лагьайвал, “инсанар кIан хьун — им инсан виридалайни виниз хкажзавай лувар я”. Лугьуда хьи, чарадаз куьмек гузвай гъилер садрани ичIи жедач. Зун и келимайрихъ галаз рази я. Мадни инсан намуслудаказ ва чарадал пехил тушиз яшамиш хьана кIанда, — ихьтин камаллу насигьатар гузва Майрам муаллимди.

Гаф кватай чкадал къейд ийиз кIан­зава хьи, 2018-йисуз Майрам  ва Нурали Расуловриз (абур санал яшамиш жез 50-далай виниз йисар хьанвай) “За любовь и верность” медаль гана (Нурали Расулович чи арада амачиз кьве йис хьанва, Аллагьди рагьметар гурай  вичиз).

Мукьвара къейд авур 8-Мартдин сувар рикIин сидкьидай тебрик авунихъ галаз сад хьиз, чна Майрам Рагьманов­надиз мягькем сагъвал, рикIин шадвал хьун алхишзава.

Рагнеда Рамалданова