Жегьилрин — рикIе, межлисдин — кьиле…

15-майдиз РД-дин лайихлу муаллим  Магьмуд  Абдулжелилович  Абдулкеримован  90 йис тамам жезва. Муаллим! Халкьдин арада кьетIен гьуьр­мет авай  пеше. Бязибурун тIварар аялрин рикIелай, школа куьтягьнамазди, алатда, ам­ма бязибур абурун уьмуьрда эбеди яз амукьда, абурухъ галаз алакъа атIудач: су­ва­рарни хайи йикъар мубаракда, меслятар къачуда. Гьахьтин баркаллу муаллимрикай я хуьруьг­ви Абдулкеримов Магьмуд Абдулжелилович. Саки 50 йисуз хайи хуьруьн школада урус чIаланни литературадин тарсар гайи, 10 йисуз директорвал авур ада вишералди аялар-жегьилар тербияламишна. Ам муаллимвилин лап гьуьндуьр дережадив (Да­гъус­тан Республикадин лайихлу муаллим, мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин президент я) агакьна.

РикI алай пешедиз вири уьмуьр бахш авур адан агалкьунрин бинеда, гьелбетда, яргъал йисарин намуслу зегьмет ава.

Магьмуд Абдулжелилович 1933-йисан 15-майдиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин ­хуьре лежбердин зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Ватандин ЧIехи дяве башламишайла, адан диде-бубади — Абдулжелилани Майрама — хуьруьн Ворошилован тIва­рунихъ галай колхозда кIва­лахзавай. Буба хуьруьгвийрин сифте дестедихъ галаз фронтдиз фена. Залан хирер сагъар хъийиз­, госпитал­ра хьайидалай кьулухъ, хурудал орденарни медалар алаз, хуьруьз хтана. 1942-йисуз­ Магьмуд Абдулжелилович Хуьруьгрин ирид йисан школадиз фена, 1948-йисалай Ахцегьрин школа-интернатда кIелун давамарна. 1950-йисуз ам Махачкъа­лада СтIал Сулейманан тIварунихъ галай пединститутдин филологиядин факультетдик экечIна. Анаг агалкьунралди куьтягьай кьве йисалай жегьил муаллим Ялахърин хуьруьн муьжуьд йисан школадиз рекье туна, 1953-йисан сентябрдилай, урус чIа­ланни литературадин муаллим яз, хайи хуьруьн школадиз хкана.

1954-1956-йисара Магьмуд муаллимди Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Анай хтайдалай кьулухъ хайи хуьре муаллимвилин пеше давамарна. 1960-йисуз заочнидаказ  Дагъустандин Госуниверситетдин филологиядин факультетда кIел хъувуна.

1963-1973-йисара ада Хуьруьгрин юкьван школадин директорвал, гуьгъуьнай, та 1995-йисуз лайихлу пенсиядиз экъечIдалди, гьана­ муаллимвал авуна.

КIвалахдилай элячIайлани, муаллимвилин, камаллу насигьатчидин, тербиячидин рекьивай ам къерех хьанач. 2008-йисан майдилай Магьмуд Абдулжелилович рухвайрихъ галаз вичи тешкилай мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин президент я. 2018-йисан майдилай, вичин 85 йисан юбилейдин юкъуз, Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре, Дагъустанда сифте яз, аялриз цIийи чирвилер гунин “Люминари” центр ачухна, адаз регьбервал гузва.

“Люминари” — им экв гудай, илимдин ва пеше хкягъунин рехъ къалурдай чирагъ я. Адан кьиле акъвазнавай Магьмуд Абдулжелилович неинки муаллим, гьакI жегьилриз уьмуьрдин дуьз рехъ къалурдай руьгьдин регьбер хьиз машгьур я.

Акьалтзавай несилдиз яргъал йисара чирвал ва тербия гунин гьакъисагъ зегьметдай адаз гьукуматди “Ватандин ЧIехи дяведин 1941-1945-йисара гьунарлу зегьметдай” (1949), “РСФСР-дин халкьдин  просвещенидин отличник” (1975) — медалар,  “Учитель — методист”, СССР-дин просвещенидин отличник” (1976), “СССР-дин просвеще­нидин отличник” (1980), “ДАССР-дин лайих­лу муаллим” (1987) тIварар, “Да­гъустан Рес­публикадин вилик лайихлувилерай” орден (2013), РД-дин руководстводин патай гьуьрметдин грамотаяр, тIвар алай сят ва къиметлу маса пишкешар ганва.

Хуьруьн чкадин зигьинлу, бажарагълу, ди­рибаш, чирвилерихъ къаних аялар патал тербиядинни чирвилерин махсус центр ачухунин фикир Магьмуд муаллимдиз гьеле 1970-йисара, школадин директорвиле кIва­лахдайла, авай. Анжах а фикир кьилиз акъуд­­дай мумкинвал хьаначир. Гуьгъуьнлай информациядинни рекъемрин технологияр йигиндиз вилик физвай цIийи шартIара хуьруьн бажарагълу аялар абурукай гьикьван къакъатнаватIа, магьрум хьанватIа акуна, и татугай гьал дегишардай ниятдал атана. Ал­лагьдиз шукур, пулдин такьатрин патахъай­ четинвилер акьалтнач. Вичин вири чирвилер, къуватар, тежриба, тешкилатчивилин ала­кьунар аялар патал сифте мергьяматлувилин “Просвещение” фонд ва адахъ галаз са­нал “Люминари” центр арадал гъуниз серф­на. Гьелбетда, адан рухвайрини Москвада кIвалахзавай машгьур карчи, меценат Абдулжелила ва “Ахцегь район” муниципалитетдин кьиле хьайи (2013-2022) Османа куьмекна. Абуру “Просвещение” фонд ва “Лю­­­минари” центр чпин баркаллу бубадин тIва­рунихъ яна.

Лугьун хьи, “Просвещение” фондунин сифте акция — кар Дагъустандин хуьруьн школаяр компьютерралди таъминарун хьана. ГьикI лагьайтIа, Россиядин школайра а ма­къам­да гьар 20 ученикдал са компьютер гьалт­­завайтIа, Дагъустанда гьатта интернетдикни квачир са компьютер 60 аялди ишлемишзавай.

ЧIехи яшариз ва сагъламвилин гьалдизни килиг тавуна, Магьмуд муаллимди, вичин­ хивез гьатта жегьилрилайни алакь тийидай хьтин пар-жавабдарвал къачуна, къе “Прос­вещение” фондуниз регьбервал гузва. “Обществодин вири агалкьунрин бине аялди гъвечIи чIавалай къачузвай дурумлу чирвилера, тербиялувиле, меденивиле, ватанпересвиле ава. И жигьетдай чи аялриз къулай шартIар яратмишун патал туькIуьрнава за “Люминари” центр. Муаллим яз, за жуван чан­да къуват амай кьван гагьди ана аялрихъ галаз кIвалахда. Чилел заз жуван уьмуьрдин­ кьетIен везифа-векилвал гьа и кардай, яни акьалтзавай несил зегьметдихъай кичIе тушир, илимлу халис инсанар яз тербияламишунай аквазва”, — лугьузва чIехи муаллимди­.

Вичин вилик эцигнавай эрзиман мурад-метлеб кьилиз акъудун патал ада “Люминари” центр девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишна. Хуьруьн ва райондин ая­лар школадин программадинни алава образованидин хилерай вилик тухун ва гележегдин пешекарвал хкягъиз куьмекун патал ина, хъсан емишрин  багъ ва куьмекчи майишатни галай пуд мертебадин чIехи ва гуьзел дараматда, вири шартIар тешкилна. Кьилди къачуртIа, 9 станция-лаборатория ава: “Китайдин сирер” — чIалан, “Ктабрин клуб” —  ктабхана, ингилис чIалан класс, чкадин дармандин набататрин, художественный, технологиядин лабораторияр, мугьманар кьабулдай “Гейм-дизайн” кIвал, медиа-студия, дидед чIал чирунин къул — кIвал, об­серватория кардик ква.  Тежрибалу муал­лимрин гъилик инра санлай вишев агакьна аялривай чпиз кIани хилерай чирвилер къачуз жезва. Центрадин надир тежрибадихъ галаз таниш хьун патал иниз неинки Россия­дай, гьакI Германиядай, Австралиядайни кваз пешекарар къвезва…

Магьмуд муаллимдин регьбервилик кваз ина, гьакъикъатдани, хийирдин пара крар авунва. ИкI, гьар йисуз жуьреба-жуьре хилерай аялрин олимпиадаяр, райондин “Йисан муаллим”, “Жегьил пианист” ва маса конкурсарни выставкаяр тешкилзава.

Къе хуьруьн школа (герек гьар са шейиналди тадаракламишнавай  пуд мертебадин вижевай дарамат ава), муаллимрин коллектив дегиш хьанва. Амма Магьмуд Абдулже­ли­ло­вич хьтин муаллимрин игьтияж ава. Ада къени­ аялриз, гьакI муаллимризни чирвилер ва тербия гузва.

Муаллимдин кьилин дамах ученикар я. 15-майдиз, пакамалай эгечIна Магьмуд Абдулжелиловичан кьилив, истеклу агъса­къалдиз 90 йисан юбилей мубаракиз, багърийрилай гъейри, адан виликан ученикар, школада санал кIвалахай юлдашар, ярар-дустар, мукьва-кьилияр къведа. Тебрикар, гьелбетда, райондин кьиле авайбурун патайни жеда. РикIин сидкьидай тир тебрикрик чунни шерик я. Артухлама, и юкъуз неинки Магьмуд муаллимдин вичин, гьакI адан зегьметдин бегьер “Люминари” центрадин юбилейни­ (5 йис) я. Къуй ваз чандин сагъвал ва ри­кIин динжвал хьурай, гьуьрметлу Магьмуд Абдулжелилович!

Жуван макъала заз шаир М.Жалилован шиирдин цIараралди куьтягьиз кIанзава:

* * *

Дагъларилай  кьакьанди вич дагъ жеда.

Инсанрикни хъсанди вич чагъ жеда.

Мешреб вине, кард хьиз уьзуьагъ жеда.

Пелни даим алахьнавай рагъ жеда!

 

Гьа ихьтин хва акуна заз Хуьруьга.

ЧIехи арха акуна заз Хуьруьга.

Гьакьван заха акуна заз Хуьруьга.

Халкьдин юкьва акуна заз Хуьруьга.

 

Эсил-несил рекье твазвай саваддин,

Гъавурдаваз а вулкандин къуватдин,

Генг майданар гуз крариз сувабдин,

Инанмиш яз пакад йикъан жавабдихъ.

 

Мектеб, эдеб, чи деб дибдай дунда тваз,

Ериш, ениш ерида тваз, юнда тваз,

Къай квадариз, адан гьайбат цIунда тваз.

ЦIай вердишда чатун къула — кунда тваз.

 

РикIяй-рикIиз, чиляй-чилиз муькъверда

Аквада хьи, муьскуьндани мехъерда!

Мелгьемдин мед къведай хьиз я муьтквердай,

Багъ-бахчади майва булдай цуькверда!

 

Садаз  — суьгьуьр, садаз кар я гьунардин!

Экв я даим куькIуьннавай фонардин!

Шалбуздин цав гьикьван ятIа къайнарди,

Гьакьван паквал ава касдин кинардихъ!

 

Магьмуд муаллим! Ви рухвайрин ад акваз,

Чун бахтлу я, ви майвайрин дад акваз.

Инсан кьуьзуь жеч икI ацIай гад акваз,

ХкIан жеда ам виш сефер мад акваз.

 

Мерд Али ви багъдал ашукь билбил я.

Къелем къвезва цIакулдилай кьезил яз.

Къуй амукьрай ви къул михьи къизил яз,

Гьам Осман яз, гьамни Абдул-Желил яз…

Юбилеяр асирралди тикрариз,

Хкажрай вун ви ирсинин гурари!..

Амин!

Дашдемир Шерифалиев