Малум тирвал, Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин хуьр кьуд пата дагълар авай, гуьлуьшан мулкарин арада, Кетин дагъдин ценерив рагарин синерал, лекьрен муг хьиз, эцигнавай. Къенин чи ихтилат гьа и хуьре чIехи хьайи, вичин чIехи пай уьмуьр гьана фейи, къе са кьадар яшарив агакьнавай муаллим  Мурадов  Муслимуллагь  Салмановичакай  я.

Муслимуллагь рагьметлу Салмананни Гуьзуьман хизанда 1936-йисан 5-майдиз дидедиз хьана. Аял вахтар, гьа девирдин вири аялрин уьмуьр хьиз, четин дяведин йисарал гьалтна. Салман буба кIвалахдал гзаф рикI алай, зегьметди лигимарнавай лежбер итим тир. Дуьньядин уькIуь-цуру акунвай адаз мал-къара, тамам са суьруь хипер, магьсу­лар­ цадай никIер, вичизни кIвалахдай гьевес, дагъвидин хци рикI авай. Гьавиляй Муслимуллагь муаллимдин кIваляй як, чIем, къуьл, мух, гъуьр, сав кими хьаначир. Гьелбетда, им вири хизанди, югъ-йиф талгьана, чIугваз­вай зегьметдин нетижа тир.

1944-йисуз  ам Кьуьчхуьррин мектебдин 1-классдиз фена. 1952-1954-йисара ада Кьу­рагь­рин юкьван школада кIелна. Са йисуз хайи хуьруьн колхозда кIвалахна. 1955-йисуз Да­­гъ­ус­тандин государстводин университетдин та­рих­динни филологиядин факультетдин урус чIаланни Дагъустандин чIаларин отделенидиз гьахьна. 1960-йисуз анаг куьтягьна, хайи хуьруьн мектебдиз муаллимвиле кIва­лахал хтана. Мектебда вичин пешедин тарсарилай гъейри физикадин, географиядин, физкультурадин тарсар гунни кьисмет хьана. Къизгъин жегьилвилин ма­ракьлу девир — футбол ва илим. Иллаки физкультурадин тар­сарал не­инки вичин, гьакI аялринни пара рикI алай а вахтара мектебдихъ хъсан спортзал, футбол, волейбол къугъ­вадай майданар авачиртIани, гьа авай гъвечIи майдан, сетка яна, туькIуьрна, гьанал физкультурадин мярекатар тухузвай. Лагьана кIанда хьи, гьа йисара мектебдай хъсан гьазурвал авай аялар галаз са шумудра­ районда кьиле фейи акъажунра Кьуьчхуьррин мектебдин ученикрини иштиракна ва вилик квай чкаяр кьуна.

Гатфа­рин майдин вацра Кьуьч­­­хуьррин и кьил, а кьил авачир суварани дагълара, цуьк акъудна, лугьуз тежер кьадар гуьлуьшан же­да. Цуькверин гъиляй сувара кIвач эцигдай чка жагъидач. На лугьуди, тIеби­­атди сувара цуькверин гамар, халичаяр экIя­нава. Ихьтин гуьр­чегвиликай лезет хкуд тавуна жедани ме­гер! Муслимуллагь муаллим мукь­вал-мукь­вал мектебдин аялар галаз гьа ихьтин экскурсийра жедай. Гзаф вахтара Кетин дагъдин ку­кI­вал хкаж хьун, дагъдал элкъуьн, Ни­син эчIез, Ци­лингрин тамуз фин, Ахнигар тIвар алай чкадиз фин адетдин кардиз эл­къвенвай. Аяларни гьакьван шад, сад-са­дав­ меслятлу тир а вахтара. ЧIехи классра авай аялрикай Кетин дагъдин кукIвал тефей аял бажагьат амукьзавай хуьре.

— 1973-йисан мартдин варз тир. Нянрихъ геж хьиз Гуьлмегьамед муллим атана акъат­на кIвализ. Ваз колхоздин конторадиз партактивдин собранидиз эверзава. Мярекат гьа чIаван райкомдин  сад лагьай секретарь Д.Закержаева тухузвай. Ада лагьана: “Колхоздин  председателдин везифаяр квел тапшурмишзава. Рази яни?”  “Собранидин иштиракчияр мягьтел хьайиди хьиз хьанай заз”, — рикIел хкизва муаллимди.

ЦIийи кIвалахдихъ галаз таниш хьана, хуь­руьн майишатда кIвалахзавай ксарихъ галаз ихтилатар авуна, “цIийи жуьреда” тарсар гун, маса жуьреда кIвалах тешкилун  кьис­мет жезва Муслимуллагь муаллимдиз. “Гьелбетда, мектебда аялрихъ галаз ийизвай кIвалахни колхозда зегьметчийрихъ галаз ийизвай кIвалах дибдай тафаватлу тир”, — лугьузва уьмуьр акунвай агъсакъалди.

ЦIийи кIвалахдихъ вичин четинвилер, кьетIенвилер, гьатта татугайвилерни авачиз тушир. Сифте нубатда цIийи председателди  колхозда кIвалахунин низам мягькемариз башламишна. Нетижада колхоздин майишатдин вири хилера бегьер алатай йисариндалай саки 50-70 % артух хьана. Гьам — малдар­валин, гьам магьсулдарвилин рекьерай.

Лап разивалдай виниз тир нетижаяр хьана лапагрин кьадарда. Са суьруь цIийи жинсинин диде-хипер арадал атана. Гуьгъуьнлай дагъларин шартIара хъсан дурумлу лапагар хьун патал Гутумрин хуьряй мад жинсинин гьерер гъана. И йисара чубанар тир Агъамирзоев Рамазан, Алиев Рамазан ва са жерге маса  колхозчияр шабагьриз лайихлу хьана. Лагьана­ кIанда хьи, Мурадова председатель яз кIвала­хай кьуд йисан вахтунда  Кьуьчхуьр Саидан тIварунихъ галай колхоз гьамиша райондин шабагьриз лайихлу хьанай. НекIе­дин патахъай­ лагьайтIа, гьам ацазвай калерин кьадар, гьам гьар са каликай ацазвай некIедин кьадар йисалай-суз артух хьун адетдиз элкъвенвай.

КIвалах и къайдада тешкилнавайвиляй 1975-йисуз республикадин хуьруьн майишатдин министерстводи колхоздиз, шабагь яз, УАЗ машин гана. Ихьтин цIийи машин а девир­да гьеле я райкомдиз, я исполкомдиз авачир.

Алафрин мягькем база — им колхоздихъ агал­кьунар хьунин замин я. ИкI, 1975-йисуз Бугъдатепеда люцернадинни чиг гьажибугъдайрин 1000 тонн, Кумухърал 75 тонн  сенаж гьа­зурнай. А вахтунда Кумухърин хуьрни чи кол­­хоздал эхлянавай. Гьа са вахтунда Кьуьч­хуьррин колхозди Кьурагь райондин маса ма­йишатризни куьмекар гузвай. ИкI, Гелхенрин, Шимихуьруьн совхозар, КьепIиррин ва Бахцугърин колхозар самаралди таъминарзавай.  Арандин зонада авай вири майишатрилай фад Кьуьчхуьр Саидан тIварунихъ га­лай­ колхозди, пучвилериз рехъ тагана, хъсан ери аваз гве­нар гвена куьтягьзавай. Ихьтин къени кIва­лахар райондин кьиле авайбуруни фикирда кьазвай. “Дагъдин булах” газетдиз гьа йисара­, “Аранда виридалайни фад” кьил гана, Кьуьчхуьр Саидан колхоздин агалкьун­рикай еке ма­къала акъатнай. И кар кол­хоздин председателди, еке межлис-сувар тешкилуналди, фермадин патав вахтуналди эциг­на­вай­ кIарасдин кIва­ле­ра къаршиламишнай. Анал кIвенкIвечи комбайнерриз пулдин пишкешарни ганай.

1977-йисуз, колхоздай экъечIна, мектебдиз кIвалахал хъфена. Кьве йисалай са тIи­мил­­ артух мектебда кIвалахна, 1979-йисан июндиз хуьруьн советдин председателвиле хкяна, 1987-йисалди гьана кIвалахна. 1987-йи­­суз мад мектебдиз хъфизва Муслимуллагь муаллим. Гьа и йисуз Бугъдатепеда мектебдин директорвиле тайинарзава. Ина кIвалах­рин тум-кьил авачир. Мектебрин къурулуш де­гиш жезвай, 11-класс авай мектебар­ арадал гъизвай йисар тир. Тадидаказ мектебдихъ кьве класс акал хъувуна, мастерскояр тадаракламишна. Гьайиф хьи, райондай гайи куьмек авачир­.

Чирхчирар жагъурна, гьабурун куьмекдалди кьуд станок гъана, кардик кутуна. Дирек­торвиле 1997-йисан октябрдалди кIва­лахна. Алай вахтундани мектебдихъ галаз алакъаяр хуьзва, лезги чIалан муаллим яз кIвалахзама. КIвалахар авур, къуллугърал хьайи вахтара Муслимуллагь муаллим са кьадар шабагьризни лайихлу хьана: “ДАССР-дин Верховный­ Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота”, “РФ-дин халкьдин образованидин отличник” ва маса шабагьриз, пулдин премийриз.

Мукьвара вичин 85 йис тамам хьанвай насигьатчи, районда сейли, хуьре-кIвале гьуьрмет къазанмишнавай Муслимуллагь му­аллимдиз чна агакьнавай яшар рикIин сидкьидай мубаракзава.

Фазил  Асланов