4-апрелдиз Махачкъалада, ДГУ-дин ректоратдин конференцийрин залда, «Лезгийрин тарихдай ва медениятдай очеркар» тIвар алай, кьуд жуздикай ибарат ктабдин презентация кьиле фена. Ам ДГУ-дин алимрин советдин къарардалди Москвадин «ИКС-ХИСТОРИ» чапханада урус чIалал («Очерки по истории и культуре лезгин») акъатна.
Ктабдихъ галаз таниш хьунин мярекатда алимри, министрри, муаллимри, жемиятдин деятелри, журналистри, студентри ва масабуру иштиракна.
Ктаб раижунин мярекат ДГУ-дин ректор Муртазали Рабаданова ачухна. Мярекатдин метлеблувиликай ихтилатайдалай кьулухъ ада къейдна: «Авторрин тIалабуналди и ктаб за Дагъустандин сад лагьай президент Муху Алиеваз пишкешна. Адавай и мярекатда иштиракиз жезвач. Амма ада вичиз ктаб гзаф бегенмиш хьанвайдакай лагьана…».
Ктабдикай, ам арадал атуникай умуми малуматар гун патал сифте гаф ДГУ-дин профессор, тарихдин илимрин доктор Артур Далгатоваз гана. Ам ктабдин жавабдар редактор я.
— Гьуьрметлу иштиракчияр, мугьманар! Ихьтин проект кьилиз акъудунин фикир пуд йисни зур идалай вилик кьилиз атана. Илимдин важиблу и кар кьилиз акъудунал чеб неинки республикада, гьакI адалай къецени машгьур, жуьреба-жуьре миллетрикай тир, илимрин дережа авай ксар машгъул хьана, — лагьана А. Далгатова.
Ада ктабдин винел кIвалахай авторар малумарна: Муртазали Гьажиев – тарихдин илимрин доктор, профессор; Низами Абдулгьамидов – физикадинни математикадин илимрин кандидат, МФТИ-дин преподаватель; Дильшад Рамазанова — тарихдин илимрин доктор, ДГУ-дин Россиядин тарихдин кафедрадин заведующий; Ханжан Къурбанов – сиясатдин илимрин кандидат, Дагъустандин гуманитарный институтдин лингвистикадинни журналистикадин кафедрадин преподаватель; Альберт Эседов – филологиядин илимрин кандидат, ДГУНХ-дин доцент; Керим Керимов – филологиядин илимрин доктор, ДГУ-дин профессор; Амиль Саркаров – ДГУ-дин Россиядин тарихдин кафедрадин аспирант, «Дербент» фондунин директордин заместитель; Абдулаким Бутаев – тарихдин илимрин кандидат; Нагьима Таймурова – Дагъустандин образование вилик тухунин институтдин филологиядин образованидин кафедрадин чIехи преподаватель; Гьажи Ильясов – писатель, публицист, «ЦIийи Кавказ» чапханадин дестедин регьбер, Багомед Алиев – тарихдин илимрин доктор, профессор; Зоя Манатилова – тарихдин илимрин кандидат, ДГПУ-дин доцент; Исмаил Эмирханов – тарихдин илимрин кандидат, ДГПУ-дин тарихдин кафедрадин заведующий; Башир Булатов – тарихдин илимрин доктор, ДГУ-дин тарихдин факультетдин декан; Зарема Гьажиева – тарихдин илимрин кандидат; Расим Кармуков – ДГУ-дин Россиядин тарихдин кафедрадин преподаватель. Ктаб туькIуьрайди – тарихдин илимрин кандидат, ДГУ-дин доцент Руслан Абдуразакьов.
Эхирдай ада ктаб акъудун патал такьатар чара авур Садула Мукаиловаз ва Заур Гъаниеваз авторрин патай чухсагъул малумарна.
Нубатдин гаф авторрикай сад тир алим Н.Абдулгьамидоваз гана.
«Чаз лезгийрин тарих Дагъустандин халкьарин тарихдин паярикай тирди къалуриз кIанзавай. Аквадай гьаларай, чалай и кар алакьна. Зи фикирдалди, ктаб арадал атана. Гьатта куьлуь-шуьлуь рехнеяр кватIани… Сифте нубатда заз Дагъустандин государстводин университетдиз сагърай лугьуз кIанзава. ГьикI лагьайтIа, университетди къуьн кутун тавунайтIа, гъиле кьур и чIехи кIвалах ихьтин хъсан тегьерда арадал къведачир», — лагьана ада.
Низами Абдулгьамидован фикирдалди, этносдин тематикадиз талукь ихьтин ктаб арадал гъун регьят крарикай туш. Вучиз лагьайтIа, ихьтин крар анжах пул хьунилай аслу жезвач. И дуьшуьшда лагьайтIа, ктаб кхьидай нуфузлу пешекарарни хьана, такьатар гудай ксарни. Кар чидай пешекарар желб хьунин нетижада вижевай затI арадал атана.
Н. Абдулгьамидова ктабдиз сифте гаф кхьей РАН-дин академик, философиядин илимрин доктор Абдусалам Гьуьсейноваз сагърай лагьана.
Д. Рамазановади къейд авурвал, чапдай акъатнавайди ахтармишнавай дибдин, хронология вилив хвенвай кIвалах туш, ам лезгийрин тарихдиз азаддаказ сиягьат ийидай мумкинвал гузвай очеркрин кIватIал я. «Гележегда чаз лезги интеллигенциядикай (алимрикай, академикрикай, медениятдин деятелрикай) кьилдин ктаб акъуддай фикир ава», — лагьана ада.
Дагъустан Республикадин жемиятдин палатадин председатель Азизбег Черкесовани ктабдиз еке къимет гана: «Дагъустандин халкьарин тарихдин ивирар ва милли ирс хуьн жемиятдин важиблу везифа я. Ихьтин зегьметри милли къанажагъ мягькемаруниз куьмек гузва». Ада кьуд жуздикай ибарат ктаб виче гзаф ва важиблу малуматар гьатнавай энциклопедиядив гегъигна.
Мярекатдал ктабда гьатнавай очеркрин авторрикай тир Ханжан Къурбанов ва Альберт Эседов рахана.
Презентациядин кьвед лагьай пай элкъвей столдин жуьреда давам хьана. Чпин фикирар РД-дин энергетикадин ва тарифрин министр Марат Шихалиева, рекъемрин рекьяй вилик финин министр Юрий Гьамзатова, туризмдин ва халкьарин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр Эмин Мерданова, жемиятдин деятель, меценат Мамед Абасова, чIалан алим Саимат Юзбеговади, «Дагъустан» РГВК-дин регьбер Камила Гьамзатовади ва масабуру лагьана.
Абуру къейд авурвал, республикадин халкьарин медениятрин жуьреба-жуьревал хуьнин, чирунин карда ихьтин ктабар арадал гъунихъ еке эгьмият ава. Ктабдал зегьмет чIугурбуруз, адаз къаюмвал авурбуруз вирибурун патай баркалла къвезва.
Лезгийрин девлетлу ирсиниз талукь и ктаб шумудни са несилди менфят къачудай, къадим халкьдин тарих чирдай важиблу чешме я. Мярекатдал малум хьайивал, ктаб кIелдайбурун гегьенш къатари фикир желбдай очеркрин жанрда аваз кхьенва.
Академикди «Сифте гафуна» къейднавайвал, теклифзавай гзаф жузрикай ибарат зегьметдин макьсад лезгийрин тарихдайни медениятдай кIватI хьанвай чирвилер санал агудун ва умумиламишун я. Им, адан фикирдалди, темайрин жигьетдай гегьенш очеркрин кIалубда аваз арадал гъанвай лезгийрин энциклопедия я.
Шаксуз, лезги халкьдин, гьакIни вири Дагъустандин тарихдиз, медениятдиз ва адетриз итиж ийизвай вирибур паталди и ктаб акъатун еке вакъиа я. Зи фикирдалди, кьуд жуздикай ибарат и ктаб тарихчияр, этнографар, студентар ва гьакIни Кавказдин халкьарикай чирвилер артухаруниз майилвал авай вирибур патал малуматрин къиметлу ва важиблу чешмедиз элкъведа. Ихьтин ихтибар ва умуд а карди гузва хьи, ктабдал зегьмет чIугурбур тIвар-ван авай алимар, пешекарар, жемиятдин арада нуфузлу векилар я.
Куругъли Ферзалиев
