РикIин сузайралди рахайди…
Уьмуьрда, садра акуна, садрани рикIелай алат тийидай инсанар тек-туьк гьалтда. Гьахьтин инсанрикай сад шаир ва муаллим, чIехи инсанперес ва ватанперес, лезги халкьдин садвал арадал хкун патал саки вири уьмуьр (гьайиф, адаз акьван яргъал йисар-яшар кьисмет хьанач) имтигьанрани рикIин сузайра акъатай женгчи, КцIара сифте яз яратмишдай лезги интеллигенциядин векилрин “РикIин гаф” кIватIал арадал гъайи ва адаз регьбервални гайи кьегьал хва Лезги Нямет Нифталиевич Мамедалиев хьайидал шак алач.
Заз ам патавай акуна чидай. Зун, анжах школа акьалтIарна, Махачкъалада кьиле фейи жегьил шаиррин совещанидиз атанвай (1962-йис). Лезги Нямет а чIавуз КцIара кIвалахзавай муаллим тир. Адан эсеррин жанлувиликай заз хабар тушир, яни, аял яз, зун а дережадив агакьнавачир.
Амма чIехи шаирди чаз, жегьилриз, кьетIен итиж ийизвай кьван. Къумрал якIарин, юкьван буйдин, пелел къалин мег алай, вилерин кьилелай, лекьрен лувар хьиз, къалин рацIамар фенвай а кас яцIу ванцелди аста-аста рахадай. Шиирар кIелдайла, адан вилерикай цIелхемар кIвахьдай хьиз тир.
Зал нубат атана (чаз, жегьилриз, вирибуруз гаф ганай), шиирар кIелна, ахцукьайла (зи кьве шиирни хуьруьн булахдикай тир; сад — фельетон, сад-тарифдин шиир), Нямет муаллимди, зи далудиз кап яна хьиз, лагьанай: “ХвейитIа, яц хкатдай хва я…”
И гафарин манани заз гуьгъуьнай чир хьана. Устадди зи тарифнавай кьван. Совещанидин эхирдай заз филологиядин факультетдиз гьахьун патал теклифдин чар (рекомендация) ганай.
Шаир Лезги Няметахъ галаз гуьруьш жедай мумкинвал заз мад хъхьаначир. Амма чна адан кьериз-цIаруз акъатзавай шиирар кIелзавай, абура лезгидиз хас туьнт нев авай. Хейлин эсерар наразивилинни гьахъвал хуьнихъ эверзавай ри-кIин сузаяр хьиз тир. Абурай чаз а чIаван гьукум гъилевай башибузукьри шаирдин кьилел гьихьтин имтигьанар гъизвайтIа са уьтери чир жезвай.
КцIара арадал гъанвай “РикIин гаф” кIватIалди Бакуда парабурук звал, къурху кутунвай. Лезги чIал Азербайжанда яшамиш жезвай лезгийрини мектебра чирун патал Забит Ризванов, Ядуллагь Шейдаев, Байрам Салимов, Иззет Шерифов хьтин рухваяр женгиник экечIнавай.
Лезги Нямета садан виликни кьил агъуз тавурди адан ученикри: шаир ва литературовед Азиз Мирзебегова, шаирар ва публицистар тир Видади Севзиханова, Седакъет Керимовади, Муьзеффер Меликмамедова, масабуру рикIел хкизва ва адал дамахзава.
Гьайиф, ялавлу женгчидин рикI, гьа залан “парариз” дурум гуз тахьана, 1986-йисан январдиз акъваз хьана.
Шаирдин ирс яз чи гъилера адан “Дагълара” (1964), “БембецI” (1966), “Зегьметдикай баядар” (1975), “Зи хиялар” (1984) “Хкягъай эсерар” (2012) шииррин ктабар ама.
* * *
Лезги Нямет — ажайиб кьисмет…
Шаирдин гьакъикъи тIвар Нямет я эхир. Амма вичел ада чIехи гьарфунилай кхьизвай литературадин “Лезги” лагьай тахаллус къачуна.
Дамах паталди тир жал? Са нин ятIа синихдик акатзавай жал?.. Ваъ! Азербайжан пата ам яшамиш хьайи йисара, винидихъ къейднавайвал, вичел ихьтин тIвар къачун, къе чун гъавурда акьазвайвал, игитвал тир! Бягьс чIугун тир халкьдин тIвар, итижар, мурадар усалар тавун паталди! Гьукум ва ихтиярар гъилевай лап чIехи хахайрин чина акъвазун тир! ГьикI хьи, ана гьеле гьа вахтара лезги халкьдин милли месэлаяр квазни кьазвачир. Лезги чIалал кIелун-кхьин?.. Ктабар, газетар акъудун?.. Садвиликай рахун?..
Амма вири и месэлаяр лап хцидаказ вилик акъвазнавай, абурукай рахун тавуна жезвачир. Лезги Нямета вичин хивез а четин месэлайрин гуьгъуьна гьатунин везифаяр къачуна, вич гьакъикъи Лезги тирди субутна…
* * *
Шаирдин руш Розади ихьтин кьиса рикIел хкизва. “Чна бубадиз дах ваъ, ими лугьуда. Са сеферда ими (ада азербайжан чIалални хъсандиз кхьизвайди тир) ктаб чапдай акъудиз Бакудиз фейила, ана адал (тIвар рикIел аламач) са азербайжанви шаир гьалтна. “Ходят тут всякие Лезги Няметы” лагьана, зарафатна, а касди ими къужахламишна. “Чухсагъул, стха, зун фадлай жуваз гудай са лакIабдихъ къекъвезвайди тир. Вуна зун кIевяй акъудна”, — шадвалнай имиди…”
(“ЛГ”-дин 1999-йисан 11-мартдин нумрадай).
Эхь, лакIабдикай тIвар жезвайди шаирдин кьисметди ва къелемди раижзава.
* * *
Шаир ва муаллим Эмирбег Чепивиди рикIел хкизва: “Заз Няметан чина инсанвални акуна, шаирвални. Белки, лезгидиз хас вири итимвилер ва викIегьвилер Аллагьди гьа и инсанда саднавай жеди”.
(“ЛГ”-дин 1992-йисан 9-июлдин нумрадай).
* * *
Инсанвал, итимвал, викIегьвал гъвечIи манадин гафар туш. И кар писатель Расим Гьажиди икI тестикьарзава: “Эгер зун мад са цIуд йисуз яшамиш хъхьанайтIа, за гьар юкъуз литературадиз чин ачухай Лезги Нямет са легьзедани рикIелай ракъурдачир”.
(Кхьинрин ктабдай).
* * *
Лезги Нямета литературадиз чин ачухай бажарагълу лезгияр садни кьвед туш. Винидихъ къейднавай хьиз, акур са сефердани вичин агъайна сесиналди зун руьгьламишайди хьиз, ада КцIар пата яратмишиз эгечIай Видади Севзиханов, Азиз Мирзебегов, Фейруз Беделов, Муьзеффер Меликмамедов, Седакъет Керимова, Медет Арзуманов хьтин мадни маса шаирризни публицистриз рехъ ачухна. Азербайжан пата хьиз, Лезги Няметан эсеррин нев Дагъустандани хейлин бажарагълу шаирри чпин руьгьдик кужумна, гилани а кар давам жезва. А жергеда, и цIарарин автор хьиз, за гьиссзавайвал, Ризван Ризванов (вич КцIара хана, чIехи хьайи), Тажидин Агьмедханов, Абдул Фетягь, Арбен Къардаш, Майрудин, Лезги Ариф ва хейлин масабур ава.
* * *
Эгер лезги тIвар алатIа, шаирдивай Лезги Няметан ирсинивай яргъаз къекъечIиз жедач. Им зи фикир я. Шаирдин сесини хьиз, кхьинрин тегьердини, чIалан хазинадини, рифмайрин булвилини инсан гьейранарзава!
Мад чна Эмирбег Чепивидин гафар тикрарзава: “Заз Няметан поэзия ватанэгьливилин кьакьан гьевесдин чешме, чешне хьиз аквазва. Адан чапдай акъатнавай кьуд ктабда — “Дагълара” (1964), “БембецI” (1966), “Зегьметдикай баядар” (1975), “Зи хиялар” (1984) — сатирадин хцивал, лирикадин тавази, женгчивилин кьетIивал… аквазва…” И келимайра, за кьатIузвайвал, шаир Лезги Няметан бажарагъдин асул терефар гьибур ятIа, хъсандиз къейднава. Мад чна маса баянар гузвач. Шаирдин эсерри чпи квез чеб раижда… 2015-йисуз вад лагьай ктабни (“Хкягъай эсерар”) чапдай акъатна. А ирс чав гума.
Филологиядин илимрин кандидат Азиз Мирзебегова рикIел хкизва:
Лезги Няметан са шиирда ихьтин цIарар ава:
Шаирар фад рекьида,
Дагъ рекьидач. Ваъ.
Шаирар фад рекъида.
Рагъ рекъидач. Ваъ.
Шаирар фад рекьида.
Ваъ! Рекьидач шаирар.
Чилни цавни рекьида,
Гьич садрани рекьидач
Эл паталди абуру кхьей
Даим дири шиирар.
Эхь! Лезги Нямет чи арада амачтIани, адан шиирар, фикирар, идеяяр гьамиша сагъ я. Абур садрани рекьидач! Абуру чи рекьиз чпин нурар чукIурзава. Пара ятIани, тIимил ятIани.
Мердали Жалилов
