Къагьриман Ибрагьимов — композитор, манидар, муаллим ва журналист. РД-дин искусствойрин лайихлу деятель. Гзаф терефрин бажарагъ ганвай, уьмуьрдал кьару, ачух рикI авай, шад, къени къилихрин хъсан инсан. Гьар сеферда Къагьриманан яратмишунрикай рахадайла, зи рикIел Моцартан тIвар къведа. Австрийви Вольфганг Амадей Моцарт — вири дуьньяда машгьур, вичин яратмишунрин гуьзелвилелди саки 300 йисуз инсан гьейранарзавай композитор. Чеб жуьреба-жуьре девиррин, дережайрин, милли культурайрин авторар ятIани, заз, Къагьримана яратмишзавай музыкадин кьетIен гуьзелвилиз, къуватлувилиз килигна, адаз «лезги Моцарт» лугьуз кIанзава. 

Квелди тафаватлу жезва Къагьриман Ибрагьимован манияр? Малум тирвал, манидихъ кьве автор жеда: шаир ва композитор. Яб акалзавайдан гуьгьуьлдиз таъсир авунин карда абуру сада-сад, алава хъувуналди, къуватлу ийизва, эсердин метлеб дериндай ачухарзава. Амма Къагьриманан манийрин везинлувал ахьтин къуватлуди я хьи, абур чпин мураддив гафар галачизни агакьда. Зериф, къешенг авазри рикIин деринра фадлай фаракъат хьанвай шад ва я ширин тир сефил гьиссерал чан хкида. Къагьриманан манийри и четинвилерив ацIанвай, рикIиз такIан, гунагь крар гзаф жезвай чи къизгъин дуьньядай инсан маса, гьакъикъатда тежедай хьтин назик гьиссерин, михьи дуьньядиз акъудда. Абурухъ инсан бедендиз цак акъатдай, рикI къарсурдай чкадал гъидай къуват ава. А авазри руьгь михьи, экуь ийизва, къенивилин кьакьан дережайриз хкажзава. Им композитордин чIехи бажарагъ, зурбавал тушни!

Куьне адан лезги авазрин жавагьирар хьанвай, вичи тамамарзавай «Дидедиз» (гафар — Шихнесир Къафланованбур), Арбен Къардашан гафариз кхьенвай «Дуьа», Азиз Мирзебегован гафариз туькIуьрнавай «Алатай вахтар хкведач» манийрихъ яб акала.  Гуя гьамиша къурхулу, амма и легьзейра садлагьана мергьяматлу хьанвай кьакьан цаварилай къвезвай, инсандин чанди нефесдихъ галаз кужумзавай аламатдин аваздин сесерин сел. Зегьем юкъуз­ кьур акъатзавай чилел къвазвай баркаван марф хьтин.

Къейд тавуна жедач, Къагьриман Ибрагьимован асул гьисабдай чпиз гуьзел лиризм, зерифвал хас тир яратмишунар къуд­ратлувилин, ватанпересвилин, драматизмдин ерийралдини пафосдалди тафаватлу жезва. «Шарвили», «Гьажи Давуд», «Лезгистан», «Ярагъ Мегьамед», «Лезгинка­ кьуьл», «СтIал Сулейман», «Куьгьне хуьрер», «Зи лезги халкь» манияр лезги музыкада жанрайрин цIийивал хьана. Абурухъ яб акалзавай гьар са лезгидин рикIе милли дамахдин гьиссер гурлу тахьана амукьдач. Къагьриман чи милли музыкадин чаз шадвал, умудлувал гъизвай, руьгь кутазвай, къуватар гузвай мидаим чешме я.

50 йис я Къагьриман Меликовича вичин аламатдин зериф авазралди гьейранариз. Башламиш хьана алатай асирдин 80-йисара. Им лезги эстрада, мехъе­рин музыка чара музыкадин кIеви таъсирдик акатнавай девир тир. Вири концертра, мехъер­рик, видеоклипра лугьузвайбур лезги чIалаз элкъуьрнавай маса халкьарин манияр тир. Лезги авазри агъавал авун патал гьабурулай гуьзел, рикIи чIугвадай багъри авазар ва абурун кьадар гзаф хьун (массовость) герек тир. И кар жегьил композитор, вичихъ мани лугьудай ширин сес авай Къагьриманалай алакьна. Ада Лезгистанда сад лагьайда яз, милли авазрин ва манийрин «АЯ КАМ» ва гуьгъуьнлай вокалдинни алат­рин «КИМ» ансамблар арадал гъана, 30 йисуз «КИМ» ансамбл­диз регьбервал гана. Гьар са лезгидин рикIи чIугвадай цIийи авазар, сесер арадал гъана.

Къагьриман Ибрагьимовалай чешне къачуна ва адан куьмекдалди Кьиблепатан Дагъустанда ва Кеферпатан Азербайжанда сад-садан гуьгъуьналлаз лезги ансамблар пайда хьана. Лезги эстрада вилик фена. 1991-йисуз Фейзудин Нагъиева Махачкъалада тешкилна кьиле тухвай «Лезгистандин авазар» фестивалда 20-далай гзаф ансамблри иштиракнай. Къагьриман Ибрагьимова регьбервал гузвай «КИМ» ансамблди 1-чка кьунай. Ахпа «КИМ» ансамблди меркезда, туп хьиз ацIанвай залда, пуд юкъуз галаз-галаз концертар ганай. Ам, дугъриданни, садрани тахьай хьтин чIехи агалкьун хьанай.

Композитор  Къ. Ибрагьимов  авторви­лин­, хейлин лезги шаиррин чIалариз кхьенвай 26 концертдин чIехи программайрин иеси я. 2009-йисуз Дербентда шаир Азиз Мирзебегован чIалариз кхьенвай, 45 манидикай ибарат чIехи концерт ганай. Ам республикадин прессада метлеблу, виле аквадай культурадин вакъиа яз къейднай.

2018-2021-йисар Къагьриманан яратмишунра мадни бегьерлубур хьана. Ада  Бакудай тир машгьур лезги шаир, лирик Билал Адиловахъ галаз санал 32 манидикай ибарат чIехи программа туькIуьрна, Баку ва Дербент шегьерра 3 юкъуз концертар гана. Лугьун герек я хьи, и тандемдин гьисабда авай манийрин кьадар 100-далай алатнава. Рангаралди, «тIямралди» девлетлу авазар. Лезгийри, неинки лезгийри, рикI алаз яб акалзавай Къагьриманан са жерге манияр чи эстрададин шедеврийриз, акьалтIай гуьзелбуруз элкъвенва. Абурун жергедай яз, бязибур винидихъни къейднавайвал, «Дидедиз» (гафар — Шихнесир Къафланованбур), «Алатай вахтар хкведач» (гафар — Азиз Мизебегованбур), «Пуд СтIалар» (гафар — Имам Яралиеванбур), «Чан ширин» (гафар — Гъулангерек Ибрагьимовадинбур) ва масабурун тIварар кьаз жеда. 750 мани. Ада 1995-йисуз вичин манийрин нотаярни галай «КIанда вун» ктаб чапдай акъудна.

Тербия гунин карда музыкадихъ чIехи метлеб авайди фикирда кьуналди, Къагьриман Ибрагьимова 1-7-классра кIелзавай аялар патал нотайрин «Музыка милли школада» ктаб гьазурна. Ам 2003-йисуз Дагъус­тандин педагогикадин илимдин институтди чапна, школайриз рекье туна. Идахъ галаз сад хьиз, «Аялрин бахчайрин ва сифтегьан классрин аялар патал» ва «50 лезгинка» нотайрин рукописар гьазурнава.

Пешекарри, килиг, Къ. Ибрагьимован яратмишунриз гьихьтин виниз тир къимет гуз­ватIа.

РФ-дин искусствойрин лайихлу деятель, композитор Мегьамед Гьуьсейнов: «Къагьриман Ибрагьимова арадал гъизвай авазар халкьдин яратмишунриз мукьва я. Музыкадин фольклорда ладдин, аваздин ва ритмикадин къурулуш еримлу авуналди, ада вичин композицийра жанрайрин хиляй цIийивилер твазва».

РФ-дин искусствойрин лайихлу дея­тель, Дагъустандин халкьдин артист, музыкадин рекьяй критик Хан Баширов­: «Композитор, манидар Къагьриман Иб­рагьимов — Дагъустанда тIвар машгьур хьанвай гьевескар. Ада халкьдин милли искусстводиз пара майилвалзава ва адаз тешпигь эсерарни яратмишзава. Автор гъа идал рази хьана акъваззавач. Ада хсуси гьавайрик алай вахтуниз хас ва Да­гъустандин, Россиядин манидин искусст­водиз мукьва рангар, везинар кутазва. Шад, уьмуьрдал кьару, бахтлу гьиссер ачухарунихъ галаз санал адан яратмишунрай садвилин, азадвилин, дуствилин, ватан­ кIан хьунин маниярни жагъизва. Музыкадиз гьа и терефрихъ галаз кьазвай чIаларни хкязава».

Дагъустандин халкьдин шаир Фейзу­дин Нагъиев: «Къ. Ибрагьимован музы­кадин цIийивал ам я хьи, ада вахтуниз къуллугъзава, руьгьдин жигьетдай инсанрин, иллаки жегьил несилдин игьтияжар таъминарзава, икьван гагьда милли искусствода авачир темаяр гъизва ва лезги музыка вилик тухузва. Яратмишунин кIвалахда ада лезги халкьдин руьгьдин девлетдикай, тарихдикай, ирсиникай, фольклордикай менфят къачузва».

Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаш: «Зи играми дуст ва руьгьдин стха Къагьриман! Баркалла алай яратмишунрин и рехъ, Лезги чилел алай гзаф рекьер хьиз, къекъвейди, датIана гьерекатда авайди, кьакьан кукIушрихъ тухузвайди ва эверзавайди я. А рехъ чи халкьдин рикIяй тIуз фенвайди ва мягькемдиз чи миллетдин чIехи девлет ва эменни хьанвайди я. ИкI хьунин себебни ви манийрин авазар хайи чилин аранринни дагъларин шагьварризни гарариз, вацIарин гургурризни булахрин ширширриз ухшар хьун я, ви гьар са манидин везин дидед чIалан гьам назик, гьамни туьнт сесерай къуватни илгьам къачузвайди я. Ви гьар са манидал Къагьриманан кьетIен муьгьуьр ала, ви гьар са эсер ви тIвар галачизни види тирди гьасятда чир жеда. Ви манийрин мад са кьетӀенвал вуна мани патал хкязавай шиирар халисан поэзиядин чешнеяр хьун я, гьавиляй вахъ «гъуьргъуь» са манини авач. Ви гьар са эсер дерин мана ва чIехи макьсад аваз магьир устадди арадал гъанвай са ивир я. Ви манийрин хазина ваз ви дидедини бубади гайи тIварцIив кьурди я, ам ви бажарагъдинни руьгьдин халисан къагьриманвал я» (И гафар Къ. Ибрагьимован яратмишунрин 50 йис тебрикзавай чарчяй къачунва).

Эхь, композитор Къагьриман Ибрагьимова вичин гуьзел авазралди чун шадариз, искусствода лезги къамат хуьз, Дагъус­тандин медениятда кьетIен роль къугъваз 50 йис я. 50 йис я ада теснифнавай манияр, хитриз элкъвена, чи мецерал алаз. Кье­тIендиз къейд ийиз кIанзава хьи, ам манийрин хейлин конкурсрин, фестивалрин гъалибчи я.

Къ. Ибрагьимован пешекарвилин агал­кьунар, халкьдин вилик лайихлувилер гзаф шабагьралди къейднава. Адаз Дагъустан­ Рес­публикадин искусствойрин лайихлу­ ­деятель ва РФ-дин умуми образованидин­ гьуьр­метлу къуллугъчи лагьай тIварар ­ганва.

31-майдиз Дербент шегьерда Къагьриман Ибрагьимован ярамишунрин 50 йисаз талукьарнавай чIехи межлис хьана. Ам ФЛНКА-ди, тарихдинни ватанпересвилин «Гьажи Давуд» маканди, Лезги госмуздрамтеатрди тешкилна. Финансрин рекьяй  Имам Яралиеван «Возрождение Дербента» фондуни куьмек гана. И жигьетдай Бакуда яшамиш жезвай лезгийрин машгьур, бажарагълу шаир Билал Адилова къуьн кутуна. «Лезги газетди» информациядин рекьяй куьмекна.

Мярекат Лезги госмуздрамтеатрдин тамашачийрив ацIанвай залда кьиле фена. Межлисдиз неинки дербентвияр, гьакI къунши районрайни гзаф тамашачияр атанвай. Залда ацукьдай чкаяр амачиз, кIвачин кьилел акъвазна, яб акалзавайбурни тIимил тушир.

И мярекат шегьердин, лезгийрин, чи ­региондин медениятдин уьмуьрда чна кечирмишзавай четин девирди истемишзавай чарасуз вакъиа хьана. Адетдин концертрилай тафаватлу яз, и нянихъ театрдин залда лирикадин манияр лугьузвай береда вилерал накъвар акьалтзавай тамашачияр такуна амукьзавачир. Украина­да тухузвай дяведин махсус серенжемда чпин чанар къурбанднавай игит рухваяр рикIера хуьнин лишан яз, Къагьриман Меликовичан тIалабуналди, са декьикьада вири кIвачел къарагъна, кисна акъвазна. Композитордин цIийи манийрикай сад, шаир Абдуселим Исмаилован гафариз туькIуьрнавай «Донбассдин игитриз» мани манидарди вичи тамамарна, зал дамах гвай къудратлу, девлетлу ва сефил ванцив ацIурна… Вири межлис гьа икI кьиле фена. Гуьзел сес авай чи машгьур манидарри, нубатдивди сегьнедиз экъечIиз, Къагьримана кхьенвай ватанпересвилин ва ширин лирикадин рикIелай тефидай манияр тамамарна. Абурухъ яб акалзавайда халкьдин бажарагъдал гьикI дамахдач! Мярекат гуьрчегарайбурун арада Фаризат Зейналова, Седагет Саидова, Омар Меликов, Славик Рамазанов, Кьурагь райондай тир дуэт Мадина Муртузалиева ва Садулагь Талибов, Ахцегьай атанвай Таира Муспагьова, машгьур «Штул» ансамбль, табасаранви манидар Бесханум Гуьлмегьамедова ва масабур авай. Межлисда иштиракай вири манидарар тарифдиз лайихлу я. Гьайиф хьи, виридан тIварар кьаз жезвач. Амма Седагет Саидовадин лайихлувилер кьетIендиз къейд ийиз кIанзава. «КИМ» ансамбль тешкилай сифтедилай Къ. Ибрагьимова яратмишай вири манияр сифте лагьайди, абур халкьдин рикI алайбуруз элкъуьрайди вичихъ гуьзел сес, кьетIен артистизм авай лезги къилих къалурзавай С. Саидова я. Баркалла!

Межлисдиз атанвайбуру Ахцегь райондин гимндихъ яб акална. Адан музыка, махсус конкурсда гъалиб хьуналди, райондин депутатрин собранидал тестикьарай Къагьриман Ибрагьимован аваз я.

Шад мярекат шаир Владик Батманова ва Лезги госмуздрамтеатрдин актриса Зейнаб Заирбеговади вини дережадин устадвилелди кьиле тухвана ва вичин мураддивни агакьна. Лугьун хьи, рикIерик са акьван шадвал квачир девирда адакай руьгьдин тIямлу няметар виридаз пайдай чешне, инсанрин залан гуьгьуьларни гуьзелвилихъ, уьмуьрдал кьарувилихъ, мурадрин михьивилихъ рекье твазвай, яргъалди таъсирдай вакъиа хьана.

Абдулафис Исмаилов