Ахцегь райондин дагълух хуьрерикай сад тир къадим ва къе гьатта картадални аламачир хуьрерикай сад Игъирар я. Райцентрадилай аниз тахминан 35-40 километрдин дагъдин тик рехъ ава. Шалбуз дагъдин патарив гвай Игъирар рагъэкъечIдай патай Къурушрин ва ракъакIидай патай Мацарин хуьрериз мукьва тир. Игъиррин кьиблепатахъ галай мулкар Азербайжандихъ галаз сергьятламиш жезва.

Тарихдин бязи делилрай аквазвайвал, Игъиррин хуьр тахминан ХIII-ХIV асирра арадиз атана. 1525-йисуз Хиналугъдай тир Магьмуд эфендиди вич Игъиррин дереда куьгьне мис­кIиндиз атана лугьуз кхьизва. Мадни хуьруьхъ къадим тарих авайди ина авай гзаф кьадар сурари субутзава. Къацу сурар, Къегьер хуьруьн сурар, Къаладин сурар, Уьре авай Угъузрин сурар, Пирен, Гьажибубадин сур алай сурар. Исятда анрай инсанрин кIарабар хкатна аквазва.

Сифте ина къеле туькIуьрнал­да. Дагъларай Ширвандиз, Туьркиядиз, Ирандиз физ хьайи алишверишдин карванар ина акъвазиз, ял ядай. Багьа шей­эр гвай карванар ­бя­зи вахтара къачагъри гуьзетиз хьана. Гьавиляй, мукьвал-мукьвал кар­ванрин иесийри ва и рекьяй физвай ксари паталай чанда тан авай итимар къеледал къаравулар яз кьадай. Паталай атай ксари ина Кье­гьар лугьудай хуьр ку­туна. Залзала хьана живедин мар­гъалар атайла и хуьр тахьай ми­сална. Аму­кьай инсанар чпин къуншидал, рагъэкъечIдай патахъ галай Игъирриз хтана. Бязи делилрай аквазвайвал, сифте хуьруьз Игъихуьр лугьузвай, яни игъи (егъи) инсанар авай хуьр. ЦIийи чешмейрай чаз са девирра 400 кIвал авай, агьалияр дегь девиррилай малдарвилелни хипехъанвилел машгъул Игъиррин хуьр яз ма­лум я. Дагъ­дин кукIва кIеви хъуьтIе­рай экъе­чIун патал игъирвияр къишлахриз Азербайжандиз фи­дай. Дагъларин мишекъат шар­тIар себеб яз гзаф игъирвияр къазанмишиз Азербайжандиз, Туьркиядиз фена. Куьч хьайибурун арада ракьун ва харат устIарар авай, гьикI хьи, ихьтин сеняткарриз пата-къерехда кIва­лах жагъурун регьят тир. Алай вахтунда Азербайжандин Къебела районда Игъиррин Друджа хуьр ава. Гзаф игъир­вийри Бакуда, Къубада, Къусара, Сумгаитда, Хачмаза, Куьрдемирда, Геогчайда, Агъдашда, Лякида, Бердеда, Явлахда ва масанра кIвал-югъ кутунва. Гьайиф хьи, къе гзафбурун рикIел дидед чIални аламач.

Тахминан делилралди, 1880-йисара Игъиррин хуьре цIийи мис­кIин эциг хъувуна. Савадлу игъирвийрин арада хуьруьн имам Мегьемедкьасум, 25 йисуз юзбашивал авур Гьежимурад, Къуръандин сураяр хуралай чидай гьафиз Нугъай буба авай.

1900-йисара Игъиррин хуьряй Яхьяев Яхья, Яхьяев Вагьид, Яхьяев Мегьемедкъули, Къилинжев Къилинж, Мейланов Мирзамет девейрал алаз Меккедиз фена.

1928-йисуз хуьре совет тешкилна, председателни Дадашев Вейсел тир. 1935-йисуз хуьре 51 кIвал авай. 1936-йисуз ина сифте кIапIал, са йисалай Вышинскийдин тIвару­нихъ галай колхоз тешкилна. Колхоз арадал атун ­патал Хаспулатов Адила, Мамедов Мегь­ти­къулиди, Казимов Казима, Къилинжев Къилинжа, Азимов Ибрагьима чпин мал-къара колхоздал хъивегьна. Анин сифте председателни Алиев ­Къули тир. 1939-1949-йисара председа­тель Мамедов Авчидикай хьана. Бал­кIанрин фермадин чIехиди хьайи Казимов Бубадин, ОТФ-дин заведующий За­киров Закиран, магьсулдаррин бригадир Мирзоев Агъа­беган ва масабурун­ алахъунар себеб яз колхоздин тIвар-ван акъат­на. 1949-йисуз колхоздихъ 5500 ла­паг, 170 балкIан, 130 къарамал, 10­ яц, школа, медпункт, 300 гектар яй­лахар, 150 га цадай никIер, 200 гектар векь ядай мулкар авай. Дяведин вахтундани игъирвийри Советрин уьлкве гъалиб хьуникни чпин пай кутуна. Фронтдиз фейи 25 игъирвидикай 17 касдиз элкъвена хайи дагълариз хкведай кьисмет хьанач. Тупарин взводдин командир (къад йиса аваз) Мамедов Гьажиди Ленинград гьалкъадай акъудунин женгера иштиракна, хурал наградайри цIар­цIар гуз хуьруьз хтанай. Мамедов Авчиди, Небиев Ислама, Гьажиметов Жаруллагьа гьарда фронтдиз куьмек яз 50 агъзур манат пул гана. Сталинан патай абуруз чухсагъулдин чарар хтанай. Дяведин цIай, гум Дагъустандиз мукьва хьайила зегьметдин фронтдик Къилинжев Муьтуьбу­лаха, Эмиров Араза чпин пайни кутуна.

Дяведилай кьулухъ хуьруьз хтай Мамедов Гьажиди Ахцегьа гьар жуьредин къуллугъар авуна ва 1950-йисуз Армиядиз къуллугъ ийиз хъфей ам 1957-йисуз майордин чинда аваз отставкадиз экъечI­на.

Игъиррин хуьре 10 аял хана чIехи авур пуд дидедиз “Игит диде” лагьай виниз тир тIварар гана.

Игъиррин хуьряй цIудралди инже­нерар, муаллимар, юристар, духтурар, партиядин къуллугъчияр, алимар акъат­на.

Вагьидов Эюба Ахцегьрин къеледа етим аялрин интернатдин директорвална.

Хасбулатов Кубата, Сафаров Мамеда, Эмиров Алиди Венгриядинни Аф­гъа­нистандин женгера иштиракна.

Кьасумхуьрел яшамиш хьайи ва гзаф йисара райисполкомдин председателвиле кIвалахай Мейланов Пирмет, КГБ-дин генерал Мейланов Мейлан, алим Мейланов Руслан игъирвияр я.

Азербайжандани машгьур игъир­вияр ава — алим-духтур, Азербайжандин ­кьи­лин терапевт Алиев Вагьид, Азербайжандин ЦК -дин Обкомдин заведующий хьайи Тагьиров Мурсалигь, Азер­бай­жандин са шумуд районда райкомдин секретарь хьайи Тагьиров Гьейбет, Куьрдемирда, Къусарда милициядин на­чальник, полковник Мегьералиев Агъа­рагьим.

1952-йисуз Игъиррин хуьре 30 кIвал амай. Гьа и йисуз гьукумдаррин махсус къарардалди Игъиррин ва Къурушрин хуьрерин агьалияр Хасавюрт райондин балкIанрин завод лугьудай чилел куьчарна. Къурушрин жемят гзаф хьуниз килигна, Игъиррин Вышинскийдин колхоз Карл Марксан тIварунихъ галай колхоздихъ галаз сад хъувуна. Къе ЦIийи Къурушдал игъирвийрин 300 кIвал хьанва ва ингье 66 йис алатайлани чун са сихил хьиз яшамиш жезва. Гьайиф хьи, Игъиррин хуьруьн тIвар картадал аламач.

Игъирви Зейнал