РФ-дин Президент В.В.Путинан теклифдалди 2014-йис уьлкведа культурадинди, 2016-йис Россиядин кинодинди яз малумарнай. Абурун сергьятра аваз са кьадар серенжемар, мярекатарни кьиле тухвана.  Амма уьлкведин культурадин хи­ле, иллаки  хуьруьн чкадин культурадин месэлайра, аквадай хьтин дегишвилер хьанач. Центральный ТВ-дин каналрай, гьа виликдай хьиз, зегьмет алачир гуьзел­ уьмуьрни пулдин гьукум патал ягъун­-кьи­­никь, гуж гъалибун гьевесламишзавай киноярни къугъунрин манасуз программаяр къалурзава. Хуьруьн чкайра культурадин кIвалерни клубар гуьнгуьниз­ хкизвач, анра кIвалахун патал пешекарар гьазурзавач. Мажибарни кьил хуьз тежер гъвечIибур тирвиляй гьа авай пешекарарни катзава. Зегьметдин чкаяр, клуб, спортзал, чарасуз къулайвилер ава­чир хуьрера, тIе­бии я, жегьилар акъваззавач.

Гьелбетда, са рахунралдини пулдал­ди­ таъмин тушир программаяр кьабулуналди халкьдин культурадин дережа хкажиз жедач. Культура гъвечIи чIавалай ин­сан­дин­ ивидик, тербиядик, ацукьун-къа­рагъу­ник кваз кIанда. И гафунин мана акьван дерин ва гегьенш я хьи, ада яшайишдин, эко­номикадин, политикадин хилерни кьазва­.

АкьалтIай важиблуди тир и месэладикай веревирдер пара ийиз жеда. Ша чун алай вахтунда Ахцегь райондин культурадин управленидин кIвалахдикай рахан. Эхиримжи вахтунда и управленидин начальникни дегиш хьанва.

— Къистер Мегьдиевна, эвелимжи нубатда, ваз цIийи къуллугъ мубаракрай, райондин культурадин хел вилик тухунин карда агалкьунар хьурай! Чи суьгьбет районда культурадин идараяр авай гьалдиз вил вегьиналди башламишиз кIанзава.

— Чаз райцентрадин культурадин кIвал­ни (РДК) кваз вири 18 хуьруьн клубар (СДК) ава. Шаз хъсандиз ремонт авур Хуь­руьгрин клуб квачиз, гьайиф хьи, амайбур тарифдин гьалда авач, усал я. Алатай­ асирда мелералди эцигнавай абуру капи­тальный ремонт истемишзава, чими­вал­ таъминардай къурулушар кардик квач, материалринни алатрин база авач ва икI мад. Мекьи, мичIи, ял ядай, рикI ала­­дар­дай шартIар авачир, руьгь тухардай хьтин мярекатар кьиле тухуз тежезвай чкайриз инсанар къвезвач. Вични гьар са кIвале телевизор, компьютер авайла. Заз чиз, ихьтин гьалар са чи ваъ, республикадин вири хуьрера ава. Умудлу я, РД-дин цIийи регьберри и татугайвилериз фи­кир гуда. Разивилелди лугьун, РД-дин гьу­куматдин тапшуругъдалди цIи республикада халкьарин адетдин культура хуьнин ва вилик тухунин месэлаяр авай гьалдиз килигунин къарар кьабулнава. Жуван нубатда, чнани чкайрал культурадин кIва­лер авай гьалдин гьакъиндай талукь тир шикиларни галай материал Дагъустандин культурадин министерстводиз ракъурнава.

— Гьукуматдин патай гьелелиг куьмек авачтIани, аквазвайвал, культура хуьнин ва артмишунин месэлайриз райондин кьили кьетIен фикир гузва. Тушни?­

— Эхь. Гьатта бюджетдинбур тушир такьатар желбуналди райондин кьилин библиотека, кIелдайбурун зал, РДК-дин гурарар, ял ядай парк ремонтна. Хуьруьгрин клуб вижевайдаказ туькIуьр хъувунва, ана куьгьне мискIин ремонтна, хуьруьн тарихдин музей ачухна. Республикадин дережада гьар йисуз лезги манийрин фестиваль кьиле тухузва. Исятда “ЦIийи дуьнья” газетдин редакциядин дарамат капитальнидаказ ремонтна, аниз искусстводин школа (нетижада “Жегьил космонавт” аялрин бахча гегьенш жезва) ва, культурадин кIваляй ахкъудна, ЗАГС рекье хутазва. ГьакI редакциядани къулайвилер яратмишзава. Чи РДК-дин дарамат тIебии газдалди чими ийидайвал, цIийи котельня эцигзава. Къведай йисуз инаг капитальнидаказ ремонтдайвал я.

ГьакIни Осман Магьмудовичан регьбервилик кваз 2019-йисуз районэгьлийриз культурадин рекьяй къуллугъун хъсанарунин, милли чIал, бубайрин хъсан адетар­ хуьнин ва жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай шартIар таъминарунин мураддалди кьве проект тайинарнава: Ахцегьа Хуьруьг Тагьиран тIварунихъ галай багъда махсус аудио-къурулуш дуьзмишун ва культурадин кIва­­ле жегьилрин “кино-ким” (адан бинедаллаз кинояр къалурдай, гьар жуьре вик­торинаяр, гуьруьшар, аялрин кьатIунар ар­тухардай къугъунарни итижлу серенжемер кьиле тухудай мумкинвал жеда) арадал гъун. И проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишун патал чна лазим тир документация гьазурнава ва, кьилинди, райондин бюджетдай пулдин такьатар тайинарнава­.

— Къистер Мегьдиевна, райондин руководстводи куь вилик Ахцегьрин ­Идрис Шамхалован тIварунихъ галай халкь­дин театр арадал хкунин тапшуругъ эцигнавай.

— И месэладал чна гьа тапшуругъ гайи сифте йикъалай кIвалахзава. Режиссёр ва гьевескар актёррин десте активламиш хъувуна, Амин Аминован “Муьгьуьббат картуфар туш” пьеса сегьнеламишунал алахънава. Декорацияр, сегьнедин парталар туькIуьрзава. “Халкьдин” тIвар тестикьар хъувун патал РД-дин халкьдин яратмишунрин КIвализ рекье твадай документар гьазурзава. Декабрдин эхирра, ЦIийи йисан суварин мярекатдал чна районэгьлийриз и тамаша къалурда.

— Гьар жуьредин четинвилерални расалмиш жезва жеди.

— Шикаятар ийиз кIандач, амма чи кIва­лахдиз кьецI гузвай хьтин кьвед-пуд кар къалурин. Махсус образование авай жегьил пешекарар, материалринни алатрин база авач, къуллугъдин кIвалер-кабинетар дар я, тадаракламишнавач.

— Эхиримжи вахтунда манияр фонограммайрин куьмекдалди лугьун, концертра музыкадин милли алатар ишлемиш тавун — им чи музыкантринни манидаррин устадвал квадарзавай пис делил я. И татугай гьалар арадай акъудун фикирдик квани?

— Эхь, зун кIвалахдив эгечIайла кьиле фейи сифте мярекатда коллективдин вилик гьа ихьтин шартI эцигнавай. РикIел ала­матIа, “ЦIийи дуьнья” газетдин 90 йисан юбилейдин концерт (ам “Самур” комплексда тухванай) чи яратмишунин коллективди са фонограммани квачиз, яни халкьдин милли музалатрин (тар, чуьнгуьр, далдам, чIагъан, кларнет) авазар га­лаз михьи сесералди гана. Тамашачийризни и концерт гзаф бегенмиш хьана.

— Къе РДК-да ва хуьрерин клубра яратмишунин гьихьтин коллективар кардик ква?

— Фольклордин “ТIури”, ашукьрин “Шар­вили”, аялрин “Кард” ансамблар, И.Шамхалован тIварунихъ галай халкьдин театр. Месела, “Шарвили” ансамблдин ашукьрин дестеди вацра садра республикада фестивалрани конкурсра иштиракзава. Хуьруьгрин Эмирбеговрин, Фия­рин Мегьамедоврин, Чеперин  Шагьба­новрин хизанрин ансамблар гьатта республикадиз машгьур я. Эхиримжи вахтунда абур мадни активламишиз ва амай хуь­рерани гьахьтин коллективар яратмишиз алахънава. Лугьун хьи, и кар ва районда культурадин хилен кIвалах вирибуруз раиж авун патал мукьвара чна респуб­ликадин РГВК, ННТ телеканалрин векилриз теклифна. Абуру туькIуьрай видеопрограммаяр Интернетдин “Одноклассники”, “Инстаграмм” соцсетрай,  чкадин, гьатта региональный телеканалрай къалурна.

— РДК-дин яратмишунин коллективдин пешекарвилин дережадикай вуч лугьуз жеда?

— Санлай къачурла, коллектив вичиз хъсан адетар авай, кар алакьдайди я. Ана Цуьквер Мамедова, Рубаба Къурбанова, Са­ид Эскерханов, Гьажи Агъаев, Нуруллагь Эмирбегов хьтин РД-дин лайихлу артистарни культурадин работникар, Фикрет Баширов, Зульфия Велиева, Таира Муспа­гьова, Назлу Шагьбанова хьтин тежрибалу артистар ава. Абурулай Эмирсултан Бегеев, Исмаил Ризаханов хьтин жегьил гьевескаррини чешне къачузва. Чаз кIва­лах­дал­ чпиз пешекарвилин махсус образование авай, республикадин, уьлкведин ва меж­дуна­род­ный мярекатрин майданра рай­он лайихлудаказ къалуриз жедай хьтин ба­жарагълу жегьилар желбиз кIанзава. Абур жагъурунин мураддалди гьар жуьре конкурсарни къалурунар тухун фикирдиз къачунва…

Эхирдай алава хъийин. Хуьруьн чкада­ культура лазим дережадиз хкажун, гьелбетда, сифте нубатда агьалийрин яша­йишдин гьал-агьвал хъсанарунихъ, хуьрерин культурадин кIвалерни клубар гуьнгуьниз хкунихъ галаз алакъалу я. Гьеле ХХ асирдин 20-30-йисара  халкьдин мелерин къайдада эцигай абур ишлемишиз техжедай лап хаталу гьалдиз атанва­. Дар, мекьи, ла­му, тадаракламиш тавунвай­, гьатта ацукьдай чкаярни авачир къулайсуз дараматар эхиримжи 30 йисуз тамамвилелди гъиляй-виляй вегьена, къе меде­нисузвилин макан­риз элкъвенва. Абурувай чпин везифаяр кьилиз акъудиз хъжезвач. И гьакъикъат ан­намишуналди, Ахцегь райондин руководстводи, ватанперес спонсоррин куьмекарни желбуналди, хуьрерин клубар гуьнгуьниз хкунин рехъ хкянава. Зегьметди, чалишмишвилери нетижаяр гудайдахъ чун инанмиш я.

Куьруь къейд.

Къистер Мегьдиевна Гъаниева  1961-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чIехи хизанда дидедиз хьана. 1979-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа, 1986-йисуз Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт куьтягьна. Зегьметдин рехъ “Ахтынский” совхозда кIва-лахунилай башламишна. Гуьгъуьнай ВЛКСМ-дин райкомдин инструкторвилин, отделдин заведующийвилин, РайСО-дин пешекарвилин везифаяр тамамаруналди тежриба къачур ам 1995-йисуз районэгьлийриз яшайишдин рекьяй къуллугъунин Центрадин (КЦСОН) директорвиле тайинарна. 2018-йисан июлдилай Къистер Мегьдиевнадал “Ахцегь район” муниципалитетдин культурадин управленидин начальниквилин везифаяр ихтибарнава. Адан виликан къуллугъдин зегьмет  гьукуматди 2011-йисуз “Заслуженный работник социальной защиты населения РД” тIвар гуналди къейднава.

Дашдемир Шерифалиев