Сифте нубатда къейд ийиз кIан­за­ва хьи, чи государстводин тарихдин вири девирра душмандал гъалибвал къазанмишунин, милли ити­жар хуьнин карда Къураматдин кьушунри лап важиблу, бязи вахтара кьилин роль къугъвана.

Тарихдиз вил вегьейтIа, ­Къураматдин кьу­шу­нар арадал гъун Русдин пачагь IV Иванан (Грозныйдин) тIвар­цIихъ галаз алакъалу тирди ашкара жеда. Ада 1550-йисан 1-октябрдиз Москвадин ва адан къваларив гвай уездра къуллугъун патал хкянавай агъзур касдин гьакъиндай указ акъуднай. Гьа им гуьгъуьнлай Урусатдин датIана кардик жедай (регулярный) армия арадиз гъунин бинедизни элкъвена. Яваш-яваш уездрин кьушунар герек кьадарда яракьралди, аскерар парталралди ва лазим маса шейэралди тъаминарна. Абуру ислягь чIавузни, яни дявеяр авачирлани, къуллугъ авун давамарзавай.

Къураматдин кьушунрин де­ре­жа хкажунин гуьгъуьнин девир I Пе­трди пачагьвалзавай вахтунал ацалтна. Ада 1699-йисуз азад инсанар къуллугъ авун патал аскервиле кьабулунин гьакъиндай указ акъудна. Ке­ферпатан дяве (1700-1721-йй.) куьтягь хьайидалай гуьгъуьниз Урусатда датIана кардик квай армия хьана. 1802-йисан 8-сентябрдиз император I Александран манифестдин бинедаллаз Къураматдин военный къуватрин министерствони теш­килнай. Армиядихъ галаз алакъалу цIийивилерик II Александрани кьил кутуна. Ада ви­рида мажбуридаказ аскервиле къуллугъунин, кьушунар яракьралди ва герек вири шейэралди таъминардай ва военный кадрияр гьазурдай къайдаяр дебда туна.

ХIХ асирдин эхирра ракьун рекьер, авиация вилик финихъ галаз сад хьиз, Къураматдин кьушунрани техникадихъ галаз алакъалу цIийи­ви­лер ва дегишвилер гьатна. 1917-йи­­сан инкъилабдилай гуьгъуьниз ра­бочийринни лежберрин Яру Армиядик кваз Къураматдин кьушунар вилик финик мадни йигинвал акатна. Ва­тандин ЧIехи дяведа Къураматдин кьушунри немсерин фашистрин кьушунрал гъалибвал къазанмишунин карда лап чIехи роль къугъвана.­

1946-йисуз Къураматдин кьушунрин Главкомат тешкилнай. И кардихъ галаз алакъалу яз СССР-дин­ Яракьлу Къуватрин Къураматдин кьушунрин эмблемани туь­кIуьр­най. Къураматдин кьушунрин сад ла­гьай главнокомандующийвиле Советрин Союздин Маршал Георгий Жуков тайинарнай. И йисара уьлкве­дин кьушунра хъсан патахъ дегишвилер кьиле фена,  чи Яракьлу Къуватрин къудратлувал вири дуьньядиз малум хьана. Гьа гьисабдай яз — Къураматдин кьушунрин гьунарлувални.

Алай вахтуникай рахайтIа, армиядин къурулушра чIехи реформаяр кьиле тухузва.  Къураматдин кьушунар кьадардал гьалтайла вирида­лай­ни чIехибур я.  Абурун жергейра 300 агъзурдав агакьна аскерар ава. Абурукай 48 процент контрактникар я. 2021-йисуз контрактникри тIвар кьазвай кьушунра 81 процент тешкилда. Яракьлу Къуватрин маса жуь­рейрихъ галаз Къураматдин кьушунрихъ душмандин группировкаяр кукIвардай, лап яргъал тир участокриз ягъунар кьадай, душмандин армийрин, цавай далу патаз вегьезвай десантникрин гьихьтин хьайитIани гьужумар алуд­дай, гъиле авай мулкар, районар, сергьятар, вилин нини хьиз, хуьдай мумкинвилер ава.

Россиядин Федерациядин Къураматдин кьушунрик мотострелковый, танкарин, инженервилин, ракетайрин, артиллериядин, ПВО-дин кьу­шунар, разведкадин соединенияр, радиациядин, химиядин ва ала­къадин частар акатзава. Къураматдин кьушунар Россиядин Федера­циядин  оборонадин министерстводиз табий я. Военный кьуд округда 11 армия кардик ква. Абурун штабар­ Санкт-Петербургда, Одинцовода, Воронежда, Самарада, Новосибирскда, Уссурийскда, Читада, Белогорскда, Улан-Удэда, Ставрополда, Влади­кав­казда ава. Лугьун лазим я хьи, алай вахтунда Кьиблепатан во­енный округда мотострелковый 150- дивизия тешкилзава. Адан штабни Дондал алай Ростовда жедайвал я.

Исятда Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путина ар­миядин къудратлувилин дережа хкажун патал ам алай аямдин цIийи техникадалди таъминаруниз еке фикир гузва. Оборонадин промышленностди бегьерлувилелди кIва­лах­­дай шар­тIар тешкилзава. Военный техникадин лап цIийи жуьреяр яратмишунин мураддалди госпрограммаяр туькIуьрнава. ИкI, кьушунра къуллугъзавайбуру БТР-82А бро­не­транспортерар, цIийиз туь­кIуьр хъувунвай Т-72БЗ, Т-14 маркайрин танкар, ПВО-дин частара инай-аниз тухудай “Верба” несилдин зенитринни ракетайрин комплексар, С-300В4, “БУК-М2IМЗ”, “ТОР-М2У” маркайрин системаяр ва комплексар, ракетайрин ва артиллериядин соединенийра “Искандер-М”, “Торнадо-Г”, “Мста-С”, “Хризантема-С” маркайрин комплексар, гаубицаяр, ракетайрин танкариз акси комплексар ишлемишзава. Частар герек маса жуьрейрин техникадалди, яракьралдини таъминарзава. Президент В.Путина и йикъара лагьайвал, уьл­кве­дин Яракьлу Къуватар 2025-йисалди вилик тухудай программа талукь вири министерствойри ва ведомствойри уьмуьрдиз кечирмишзава.

Алай вахтунда Яракьлу Къуватар дуьньядин майданда вири жуьредин истемишунриз жаваб гудай, виниз тир еридин ва тайинарнавай лишанар дуьм-дуьз ядай яракьралди, техникадалди таъмин я. Абуру­кай­ лазим вахтунда са менфятни къа­чуз жедач, эгер яракь халис пе­ше­­кардин, устаддин гъиле авачтIа. И карни фикирда кьуна, военный рекьяй вини дережадин чирвал, вер­дишвал авай пешекарар гьазурдай вузар ачухнава. Россиядин Фе­­де­ра­циядин Яракьлу Къуватрин уму­ми­­ частарин академиядин (Москва) филиалар Благовещенскда, Новосибирскда, Казанда ава. Санкт-Петербургдин Михайловский артиллерия­дин академияда, Смоленскдин Мар­шал А.Василевскийдин тIвару­нихъ галай противовоздушный оборонадин академияда, Москвадин, Санкт-Петербургдин, Екатеринбургдин, Казандин, Уссурийскдин суворовский военный училищейра кIе­лай­буру Къураматдин кьушунрин жергейра кар чиз, баркаллувилелди ва Ватандиз вафалувилелди къуллугъзава.

Нариман Ибрагьимов