1979-йисуз за республикадин хуьруьн майишатдин къуллугъчийрин чирвилер хкаждай курсара кIелзавай. Зунни Ахцегь райондин Чепер хуьруьн колхоздин председатель Мамедяров Алимирзе са кIвале яшамиш жезвай. Ада заз садра вичин кьилел атай агьвалатдикай суьгьбетнай:
— Ахцегь райондай Туьркиядиз революция жедалди вилик гзаф лезгияр фена. Абурук чи хуьруьнвиярни, миресарни квай. Абур хуьруьз хтайла, чна кIелер, гьерер тукIунай. Шад гьалара къаршиламишнай. Хъфидайла, савкьатарни вахканай. Абуру чазни Туьркиядиз теклифнай. Са вахтундилай за лазим документар кIватIна. Туьркиядиз фин патал, амма кIвалахдин рекьяй выговор гана лугьуз, ахъайначир.
Къведай йисуз, выговорни алудна, зун Туьркиядиз миресдиз мугьман хьана.
Фейи пакадин юкъуз заз ада вичин туьквенар, девлет-эменни къалурна ва чун хсуси ресторандиз тухвана. Официантдив тIуьнар гъиз туна, вич ресторанда вичин кIвалахрал машгъул хьана. За ашкъидалди тIуьна. Гуьгъуьнлай официант атана ва гьахъ-гьисаб авуна, зи жибинда авай пулунин са пай къачуна. Им капитализмдин лишан тир.
Ам чи вилеризни акуна. Перестройкадин сифте кьилер тир. Шегьерра, хуьрера рекьерин къерехра, куьчейра чилин кIвалера, подвалра, гаражрани кваз магазинарни буфетар, кафеярни саунаяр ахъайна.
Зун райондиз фейила ихьтин кар хьана. Захъ галаз цIуд йисуз санал кIвалахай, зи ва вичин кIвалера санал хейлин фу тIуьр дустуни рекьин къерехдал алай вичин кIвалени кафе ачухнавай. Нисинин вахт тир. Зун паталай атанвай мугьман хьиз адан кIвализ-кафедиз фена.
Дезгедихъ ам вич галай. За хуьрек, фу, са шуьшеда авай яд къачуна, жибиндай акъудна пул гайила, адак хвеш акатна:
— Дуст Рамазан, капитализм хьанва гьа. Вун тажуб жемир, — лагьана ада.
Алатай асирдин 70-йисара Хив райкомдин инструктор, жегьил коммунист Шихмевлютов Европадин уьлквейриз фенай. Анай хтайла, ам лектор хьиз, райондин хуьрериз, зегьметчи коллективриз рекье тунай. Къванциг хуьруьн клубда совхоздин гамарин фабрикадин рабочияр, гзаф жегьилар кIватI хьанвай.
Европадин улквейра акур аламатрикай суьгьбетар авур Шихмевлютоваз жегьилрин арадай сада суал гуда:
— Анра яшамиш жезвай жегьил гадайринни рушарин агьвал, яшайиш гьикI я?
Инструкторди атIай куьруь жаваб ганай: — Абур ана кIекерни верчер хьиз я.
Зал хъуьренай. И кардикай хуьруьн библиотекадин заведующийди райкомдиз хабарнай ва Шихмевлютов кIвалахдикай азаднай.
Алай девирда чавай эротикадин ягьсуз программайрин гъиляй хизандихъ галаз санал ацукьна телевизордиз килигиз жезмач. Шихмевлютов гьахъ тир кьван.
1977-йисуз за хуьруьн Ф.Энгельсан тIварунихъ галай колхозда кIвалахзавай. А девирда йисан эхиррай карханайра, майишатра кIвалахдин нетижайриз, планар тамамаруниз килигна кIвенкIвечийриз пишкешар, импортдин шейэр КПСС-дин райкомдин, райисполкомдин, райпрофсоюзрин патай гузвай.
И йисуз лагьайтIа, багьа импортдин шейэр зегьметчийрал садални агакьнач, абур авай райунивермаг канай…
Хабар гьинай, хабар вацра са сеферда кIватI жезвай Ая-кака базардай.
Раймаг кудалди вилик импортдин шейэр райкомдин УАЗ-да аваз райкомдин сад лагьай секретардин папани универмагдин чIехида пуд-кьуд сеферда багьа къиметрай и базарда маса гуз хьана. И кар КГБ-дин ва МВД-дин къуллугъчийриз акуна, шикиларни яна.
Райунивермаг кайивалди, шак алай ксар кьуна, дустагънай. Райкомдин сад лагьай секретардиз 12 йис, адан папазни 8 йис ганай.
Вахтар, ятар хьиз, алатна фена. Гуьгъуьнлай туьквенар, базарар, фабрикаяр, заводар, майишатар гьарамзадайри чпин хсусиятдиз элкъуьрна.
Анра авай гьар са шей халкьдиз лап багьа къиметрай, месела, 0,27 кепекда авай пер 120 манатдай 0,45 кепекда авай якIв 150 манатдай гуз хьана…
Вири и алчах, халкь алдатмишунриз приватизация лугьузвай. Ивидалди гьукумат хвейи фялейрални лежберрал приватизациядин са затIни гьалтнач. Приватизация халкьдин, гьукуматдин девлет, эменни са куьлуь дестейрин хсусиятдиз элкъуьрун хьана.
Рамазан Велибегов
