(Эвел — 2019-йисан 50-52 ва цIинин 1-2-нумрайра)

(Къуръандин манаяр лезги чIа­лаз таржума авуникай чи чIал хуьнин карда еке менфят ава, вучиз ла­гьайтIа Аллагьди (цавай) авуднавай Ктабдихъ галаз алакъалу чIалар гьа Ктаб амай кьван вахтунда амукьда. Месела, са виш йисалай чи чIала гзаф дегишвилер хьун мумкин я, амма Къуръандин манайрин таржумадин гафар, дегиш тахьана, гьа авайвал амукьда. Чаз  виридаз Къуръ­ан Къияматдин Йикъалди дегиш тахьана амукь­дайди якъиндиз чизва. Адахъ галаз, Аллагьди гайитIа, — чи лезги чIални).

Пак Къуръан маса чIалариз таржума ийиз жеда

1. Пак Къуръандин манаяр таржума авуналди (тафсир галачир таржума). Ихьтин таржумадин куьмекдалди Къуръандин келимайрин манайрин баян гузва.

2.Тафсир галай таржума авуналди (баянар гуз, ачухарнавай ва мисалар галай таржума).

Къейд ийин хьи, таржума ийизвай касдиз чIалар гьикьван хъсандиз чизваз ва таржумадин ерини гьикьван дуьзди, фасагьатди хьайи­тIани, гьа­къикъатда адаз Къуръан лугьуз жедач. И кардихъ кьве себеб ава.

Ва авунвай таржума гьихьтин дуьзди (деринди, вири куьлуь шейэрни къалурзавайди) хьайитIани, ва гьикьван хъсандиз чизваз хьайитIани таржума ийизвай касдиз кьве чIални, гьакъикъатда а таржумадиз, кьве себебдиз килигна, Къуръан лугьун дуьз къведач.

Сад лагьайди. Пак Къуръан араб чIалал авудна ракъурнавай Аллагьдин келима я ва ам баянрин гуьзелвилинни “къуватлувилин” жигьетдай лап вини дережада ава. Адан келимайрин къайдаяр таржума авуна, маса чIалал са ктаб кIватI хъувурла, адаз Къуръан лугьуз жедач.

Кьвед лагьайди. Гьакъикъатда таржумачиди Къуръандин манайриз, са чIалай маса чIалаз элкъуьрдайла, вич гъавурда акьурвал баян гузва. Маса гафаралди лагьайтIа, ам тафсирдиз ухшар я. ГьикI тафсирдиз чна Къуръан лугьузвачтIа, гьакI чавай таржумадизни Къуръан тIвар гуз жедач.

Багьа Къуръандин манайрин таржума дуьзди (яни кьабулдайвал) хьун патал Къуръандин манайриз баян гунин карда алимри тайинарнавай къайдаяр кьилиз акъудна кIанда. Таржума ийизвай вахтунда и кардал машгъул пешекар гьар са гьарфунал, гафунал, ибарадал мукъаят хьана кIанда. Пак Къуръандин манайрик чIуру фикирар акат тавун ва я мусурманрин “диндин лишанриз” ва абурун “пак крариз” писвал тавун (зарар тагун) патал. Ихьтин крариз рехъ ганвайвиляй са кьадар таржумаяр (Къуръ­андин манайрин) русвагьнава (кьацlурнава). Асул гьисабдай абур “рагъэкъечIдай патан уьлквеяр чирдай илимдай” чирвилер авай бязи ксари ва я ­тапарралди чеб Исламдихъ галаз алакъалу авунвай ксари тамамарнава. Чпихъ чIуру инанмишвилер ва ягъалмиш фикирар аваз, Ислам дин­дин еке лайихлувилер чIурун ва адан дугъри инанмишвилерикайни (имандин крарикай) михьи, къени шариатдикай пис рахун (айиб кутун) патал.

Лагьана кIанда, бязибуру дуьз ту­шир фикирарни раижзава. Мисал яз, “Къуръандин манаяр маса чIала­риз таржума ийидай ихтияр авач, адан мана чIур жезва” лугьудайбур ава. Ахьтин ксариз чIехи алимри ихьтин жавабар гузва.

1. Шейх аль-Мурагъийди Къуръ­ан­дин манаяр аджам чIалариз таржума ийидай ихтияр гузвай “Илимдин делилар” ктаб кхьенва. Мисал патал къачун чна анай са делил: Чи Мугьаммад пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьу­­рай вичиз) дуьньядал хьайи жуьреба-жуьре пачагьриз, гьакимриз чпе бязи аятарни аваз араб чIалал ра­къурнавай чарар-кагъазар ава. Абурукай сад Римдин император я. Ка­гъазда кхьенвай гафар-чIалар а чIа­вуз римлуйрин чIалаз таржума авунай. И карди Къуръандин мана, араб чIала­лай гъейри, маса чIаларизни таржума ийидай ихтиярар авайди къалурзава.
2. Алимри лугьузва: Къуръандин манаяр таржума ийидай ихтиярар авайди лап чIехи пай алимри тестикьарзава (амма гьарфба-гьарф, келима-келима ихтияр авач, анжах — манаяр).
3. Дуьньяда машгьур тир инсанри, алимри, чIехи ксари, чпин хайи чIа­ларал Къуръандин манайрин таржума кIелайла, Ислам дин кьабулнавай дуьшуьшар гзаф хьанва.
4. И месэладин патахъай Къуръ­­андихъ галаз алакъалу тир илимрин гзаф ктабрани къалурнава ва шариатдин алимрин гзаф фетваярни ава (артух чирвал къачуз кIан­завай ксаривай аниз килигайтIа жеда).
5. Къуръанда гзаф аятар ава. Инсанри абурал фикир авун, ибрет къачун, амал авун лазим я. Араб чIал течирбуру бес и кар гьикI кьилиз акъудда (дуьньядавай вири мусурманривай араб чIал чириз алакьдай кар яни кьван)?!
6. Къуръандин манаяр маса ­чIа­­лариз таржума ийидай ихтияр авачирди тестикьарзавайбурухъ галаз рахайла, абурун гаф сад я: “Чи алимри ихтиярар авач лугьузва”. Гьа са вахтунда икI лугьузвай алимри чпи а кар ийизва. Месела: са алимди, имамди жуьмядин вязер ийи­дайла, мисал яз, “Аллагьди Къуръанда сив хуьникай аятда къейдзава” лагьана, эвела а аят араб чIалал кIел­зава, ахпа вязерихъ яб акалзавайбур гъавурда акьадай чIалаз (урус, авар, дарги, къумукь…) таржума хъийизва. Са патахъай, таржума ­ийидай ихтиярар авач лугьузва, ­муькуь патахъай, вичи гьа кIвалах ­ийизва.

Шукур хьуй вири алемрин Ребби тир Аллагьдиз ва салаватарни саламар хьуй чи пайгъамбар тир Мугьаммадаз, адан вири хизандизни диндин юлдашриз, табиинриз ва гьакIни абурун гуьгъуьнаваз дуьз ре­кьяй фейибуруз. Къияматдин Йи­къалди!

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим